Policja ma prawo nas legitymować, ale do Rzecznika Praw Obywatelskich napływają sygnały od ludzi, którzy uważają, że coraz częściej dzieje się tak bez powodu.
Marcin Wiącek - Rzecznik Praw Obywatelskich - otrzymuje skargi od osób, które gdy nie stosują się do policyjnych poleceń określonego zachowania się, dostają mandaty i wnioski do sądów o ukaranie za „uniemożliwianie lub utrudnianie" czynności funkcjonariuszy na podstawie artykułu Kodeksu Wykroczeń mówiącego, że „kto umyślnie, nie stosując się do wydawanych przez funkcjonariuszy Policji lub Straży Granicznej, na podstawie prawa, poleceń określonego zachowania się, uniemożliwia lub istotnie utrudnia wykonanie czynności służbowych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny”. Powodem ukarania za bywa nawet sama odmowa poddania się legitymowaniu.
Legitymowanie w pracy policyjnej
Na stronie polskiej Policji można przeczytać, że legitymowanie jest jedną z podstawowych i najczęściej wykonywanych czynności policyjnych i na ogół przebiega bardzo szybko i sprawnie. Policja przypomina, że chociaż nie ma obowiązku noszenia przy sobie dokumentu, który potwierdzi tożsamość posiadanie go ułatwia sprawę. Dalej opisana jest procedura w myśl której policjant ustala tożsamość i podaje przyczynę podjęcia czynności służbowych, a na żądanie osoby, wobec której jest prowadzona czynność, także podstawę prawną podjęcia tej czynności. Policjant po zakończeniu legitymowania informuje ustnie osoby, wobec których podjęto tę czynność o prawie złożenia do właściwego miejscowo prokuratora zażalenia na sposób przeprowadzenia tych czynności. Jest więc dokładnie tak, jak opisuje to prawo.
Z tym, że takie polecenia wydawane są na podstawie prawa zgadza się również RPO, ale jednocześnie uważa, że zawarta w Konstytucji zasada praworządności wymaga, by były wydawane także w granicach prawa. W opinii Rzecznika policjanci mogą wydawać polecenia określonego zachowania się w zakresie niezbędnym do wykonywania określonych czynności lub czynności służbowych podejmowanych w zakresie i w celu realizacji ustawowych zadań Policji lub w granicach niezbędnych do ochrony przed zatarciem śladów przy zabezpieczaniu miejsca zdarzenia, w celu uniknięcia bezpośredniego zagrożenia osób lub mienia, gdy jest to niezbędne dla sprawnej realizacji zadań albo uniknięcia zatarcia śladów przestępstwa.
Funkcjonariusze mogą wydawać takie polecenia, kiedy wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe w celu m.in. rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw, przestępstw skarbowych i wykroczeń, poszukiwania osób ukrywających się przed organami ścigania lub które na skutek wystąpienia zdarzenia uniemożliwiającego ustalenie miejsca ich pobytu należy odnaleźć w celu zapewnienia ochrony ich życia, zdrowia lub wolności.
Kiedy można odmówić policjantowi
Według Sądu Najwyższego, celem polecenia okazania dokumentu tożsamości jest ustalenie lub potwierdzenie tożsamości oraz innych danych osoby na podstawie posiadanych przez nią dokumentów. Policjant może legitymować osoby, gdy ustalenie ich tożsamości, w ocenie funkcjonariusza, jest konieczne do wykonania czynności służbowych, np. w celu identyfikacji osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, ustalenia świadków zdarzenia powodującego naruszenie bezpieczeństwa lub porządku publicznego, poszukiwania osób zaginionych lub ukrywających się przed wymiarem sprawiedliwości, czy przebywających w pobliżu obiektów chronionych".
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika ponadto, że gdy policjant żąda podania danych osobowych, kiedy nie ma do tego podstawy prawnej, można odmówić podania tych danych bez poniesienia konsekwencji prawnych. Jednak ze spraw badanych przez RPO wynika, że w wielu przypadkach sam fakt odmowy poddania się legitymowaniu, niezależnie od tego, czy była przewidziana prawem przyczyna uzasadniająca taką czynność, postrzegany jest jako zachowanie podlegające ukaraniu za niezastosowanie się do polecenia.
Konstytucja a legitymowanie
Zadaniem RPO w myśl Konstytucji RP nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji go dotyczących, a władze nie mogą pozyskiwać i gromadzić innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. Policja zatem może pozyskiwać i gromadzić te informacji o obywatelach, które są niezbędne dla realizacji celów określonych w ustawie o Policji. Nie wystarczy uprawnienie funkcjonariuszy do legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, ale musi również być uzasadniający to powód.
O wyjaśnienia w tej sprawie Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Komendanta Głównego Policji.
Tomasz Wypych
