Ćwiczenie dla studentów dziennikarstwa na przykładzie tekstu Wojciecha Gadomskiego. Temat "dezinformacja w ujęciu teorii Vladimira Volkoffa".
10. października 2005, dzień po pierwszej turze wyborów prezydenckich i dwa tygodnie przed drugą turą, Witold Gadomski opublikował w "Gazecie Wyborczej" krótki artykuł "Co to były afery Art-B i FOZZ" (opisy co faktycznie ustaliły sądy w sprawie FOZZ są na końcu, żeby nie rozmywać wątku).
Publikacja Witolda Gadomskiego w ujęciu teorii Volkoffa
W ujęciu teorii dezinformacji Volkoffa artykuł Gadomskiego jest klasycznym elementem kampanii dezinformacyjnej, w której tematem przewodnim jest teza, że Kaczyńscy kradli pieniądze w aferze FOZZ. Teza ta jest promowana za pomocą następujących technik zgodnych z klasyfikacją Volkoffa:
- "mieszanina prawdy i kłamstwa"
- "rozmycie"
- "równa reprezentacja"
Mieszanina prawdy i kłamstwa
Pomieszanie informacji prawdziwych z kłamliwymi służy przemyceniu lub promowaniu kłamstw przez uwiarygodnienie ich informacjami prawdziwymi. Równocześnie utrudnia postawienie zarzutu kłamstwa totalnego, bo w tekście występują także informacje prawdziwe.
Poniżej Gadomski serwuje prawdziwą informację o politykach i służbach specjalnych, tę drugę tezę podając jednak w sosie wątpiąco-przypuszczającym:
"Media i opinia publiczna doszły do wniosku, że afery o takiej skali muszą mieć powiązania z politykami, a być może także ze służbami specjalnymi.
Grzegorz Żemek sam przyznał że jest "został wytypowany do FOZZ" przez wojsko już w latach 90-tych. Dlaczego więc Gadomski pisze "być może" skoro nawet ostatnie zdanie artykułu potwierdza tę tezę?
"Żemek podczas procesu mówił o wyprowadzonych z FOZZ pieniądzach: (...) Finansowano z nich operacje służb specjalnych, także partie polityczne."
W następnym zdaniu Gadomski serwuje kłamstwo, przy okazji stosując klasyczny zabieg z NLP (Neuro-Linguistic Programming) czyli użycie kodu "ale" w celu zdyskredytowania pierwszej tezy (komuniści) i promowania drugiej tezy (PC).
"Niektórzy wskazywali na dawne związki aferzystów z komunistami, ale w mediach przewijały się też nazwiska polityków prawicy, między innymi z Porozumienia Centrum."
W rzeczywistości ustalenia sądów w procesie FOZZ były dokładnie odwrotne - skazani zostali postkomuniści, a oczyszczeni politycy PC.
Partie polityczne o których mówi Żemek to nie PC, a wprost przeciwnie - wywodząca się z PZPR partia SDRP czyli obecnie SLD.
O tym Gadomski nie pisze, bo przeczy to tezie przewodniej.
Nierówna reprezentacja
Równa reprezentacja polega na równoczesnym prezentowaniu informacji "za" i "przeciw" tezie przewodniej. Artykuł sprawia wrażenie obiektywnego, broni się przed formalnym zarzutem ("nie napisaliście że...") - a jednak finalna wymowa nadal podtrzymuje tezę przewodnią.
Reprezetancja równa od nierównej różni się tylko proporcjami między jedną a druga. W tekście Gadomskiego mamy do czynienia głównie z nierówną. Budowanie poparcia dla tezy przewodniej że Kaczyńscy to FOZZ zaczyna się od zdania:
"Na procesie Pineiro zeznał, że utrzymywał kontakty z politykami PC, głównie z Adamem Glapińskim, który go skontaktował z Jarosławem Kaczyńskim (...)"
Dalsza część to przykład nierównej reprezentacji - opinie podtrzymujące tezę przewodnią (rozwinięcie powyższego zdania) zajmują czterokrotnie więcej miejsca (60 słów) niż dwa zdania w skrócie stwierdzające, że Kaczyński zaprzeczył tym związkom (15 słów):
"Kaczyński twierdził, że znajomości tej nie podtrzymywał. Zaprzeczał też, by znał prezesa FOZZ Grzegorza Żemka."
Skąd nagle na końcu artykułu jak filip z konopii wyskakuje jakiś Grzegorz Żemek? Dlaczego Kaczyński miałby go znać? Gadomski nie wspomniał ani słowem że Żemek był głównym oskarżonym w aferze.
W rzeczywistości reprezentacja informacji popierającej tezę przewodnią jest u Gadomskiego jeszcze silniejsza, bo wcześniej jest jeszcze cały akapit o rzekomych związkach Kaczyńskich z Art-B (jakieś 100 słów).
Ale za to można zawsze napisać "jak to nieobiektywny? przecież napisaliśmy że zaprzeczył, o tam na końcu".
Rozmycie
Jeśli musimy opublikować niewygodną tezę i nie możemy jej po prostu przemilczeć, to korzystamy z techniki rozmycia.
W PRL stosowano ją powszechnie. Informację o kolejnej podwyżce cen mięsa zakopywano wśród zdań informujących o wzroście produkcji stali, spadku cen lokomotyw i uruchomieniu kolejnego Planu Pięcioletniego. Tak podana prowadzi do absurdalnego, ale paraliżującego sprzeciw ofiary wniosku że może nie jest tak najgorzej skoro co prawda mięso podrożało ale potaniały np. lokomotywy.
Gadomski stosuje tą technikę szczątkowo. Zamiast subtelnego rozmycia raczej po prostu nie pisze o najważniejszych wątkach afery FOZZ, licząc raczej na to że jego czytelnik ma 15 lat i dowie się o niej po raz pierwszy właśnie od Gadomskiego.
Jako przykłady rozmycia można podać informację o udziale w aferze służb specjalnych oraz o skazaniu Żemka, cytowane powyżej. Te istotne fakty, stanowiące główne wątki afery, są tutaj podawane mimochodem, na boku, w trybie przypuszczającym i w zalewie innych sensacji.
Podsumowanie
Analiza konstrukcji artykułu "Co to były afery Art-B i FOZZ" wskazuje, że jego celem nie było wcale przypomnienie czym były afery Art-B i FOZZ. Odpowiedzi na to pytanie w artykule nie ma bo zostały w nim pominięte lub zmarginalizowane główne wątki tych afer.
Rzeczywistym celem było powtórzenie dawno obalonych w sądzie kłamstw Pineiry o związkach Kaczyńskich z tymi aferami.
Zupełnie przypadkiem miało to miejsce dwa tygodnie przed wyborami, w których Kaczyński miał się zetrzeć z Tuskiem.
Teoria dezinformacji Volkoffa
Vladimir Volkoff (1932-2005), francuski pisarz pochodzenia rosyjskiego, specjalizujący się w tematyce wpływu sowieckich służb specjalnych na europejskie elity intelektualne. Opisał i udokumentował metody werbowania "agentów wpływu" przez KGB we Francji oraz stosowane przez nich techniki dezinformacyjne. Autor książek m.in. "Dezinformacja - oręż wojny" oraz "Montaż".
Volkoff definiuje zadania dezinformacji jako "wytworzenie w grupie docelowej określonego poglądu na wskazany temat, a także zdyskredytowanie argumentów przeciwników Klienta".
Klientem w teorii Volkoffa jest grupa, która zyskuje na kampanii dezinformacyjnej. Udana operacja dezinformacyjna powoduje niemalże pełną jednomyślność wśród członków grupy docelowej oraz irracjonalny stan głuchoty na argumenty przeciwników Klienta.
Kampania dezinformacyjna służy przekazaniu lub ugruntowaniu jakiejś tezy czyli tematu przewodniego. Temat przewodni utrwala się nieustannie powtarzając najprostsze slogany i implikując najprostsze skojarzenia.
Jednym z największych osiągnięć Volkoffa było precyzyjne opisanie i skatalogowanie technik dezinformacyjnych, stosowanych przez Sowietów i ich agentów wpływu. Ze względu na rozmiar nie cytuję ich tutaj.
Obszerniejszy opis teorii dezinformacji Volkoffa
Afery Art-B i FOZZ
Główne wątki w aferze FOZZ, o których w 2005 roku było wiadomo po trwającym kilkanaście lat procesie Grzegorza Żemka to:
- defraudacja 334 mln zł (nowych) w samym FOZZ
- defraudacja 5-10 mld USD w operacjach dewizowych FOZZ prowadzonych przez Bank Handlowy ujawniona przez NIK w 1992 r.
- związki Grzegorza Żemka i innych uczestników afery z Wojskowymi Służbami Informacyjnymi
- niewyjaśniona Michała Falzmanna i Waleriana Pańki, którzy próbowali nagłośnić nadużycia w FOZZ
- kilkunastoletnie utrudnianie śledztwa w sprawie FOZZ przez rządy SLD (Barbara Piwnik) a także śledztw w sprawie śmierci Falzmanna i Pańki
- ostateczne, w 2005 roku, skazanie kilku głównych uczestników FOZZ na kary więzienia i grzywny za defraudację publicznych pieniędzy
W 2000 roku pojawił się nowy, nieznany wcześniej wątek - Heathcliff Janusz Iwanowski Pineiro, kubański współpracownik WSI, zaczął rozpowszechniać informacje o tym, że pieniądze z FOZZ trafiały do Porozumienia Centrum, parti założonej przez braci Kaczyńskich (więcej informacji tutaj). W wyniku kilku procesów sądowych Kaczyńscy zostali oczyszczeni ze wszystkich związków z FOZZ, aferą Telegrafu, Art-B (Zalewski) i innymi aferami, z którymi próbowano ich łączyć (więcej informacji)
W 2005 roku wszystkie te sprawy były powszechnie znane, sprawy sądowe były pozamykane i wiadomo było zarówno kto miał związek z FOZZ jak i to, kto tych związków nie miał.
Więcej o FOZZ:
Komentarz
Niektóre artykuły z Wyborczej - nie tylko ten jeden - są podręcznikowymi przykładami dezinformacji w stylu kagiebowskim. Serie artykułów - przykładami kampanii dezinformacyjnych.
Nie wiem czy Gadomski był szkolony w zakresie technik dezinformacyjnych czy nie. Nie ma to większego znaczenia. Moja polemika z Wojciechem Orlińskim (też GW) wskazuje na to, ze prace Volkoffa nie są lekturą obowiązkową w redakcji Agory. Volkoff ze względu na swoje poglądy polityczne figuruje raczej na indeksie ksiąg, których nie wypada czytać w tym środowisku. Za czytanie Volkoffa można zostać napiętnowanym jako politycznie niepoprawny lub nawet oszołom.
Być może mamy po prostu do czynienia z talentami samorodnymi, wzmocnionymi naukami dziennikarstwa socjalistycznego, które pozostawało pod dużym wpływem dialektyki i propagandy komunistycznej. Budowano nawyki, by artykuł nigdy po prostu nie stwierdzał faktów - tylko albo apelował, albo potępiał. Być może po prostu jest to pogoń za sensacją i lansem w hierarchii Gazety.
Sam Orliński w dyskusji ze mną szybko sprowadził przytoczone przykłady kłamstw Wyborczej do stwierdzenia, że muszę być pod wpływem narkotyków (pseudonim Castaneda skojarzył mu się z autorem książek o szamanizmie) i uciekł.
Czym mnie niezmiernie ucieszył, bo technika "na wariata" też została wymyślona w ZSRR ("psychuszki" - komu nie podoba się ustrój musi być chory psychicznie), także obecnie jest ulubiona przez lewicujących publicystów ("homofobia" - każdy krytyk aktywizmu gejowskiego musi być chory psychicznie). Volkoff też o niej wspomina.
Tak czy owak zagadnienie obecności nauk Volkoffa w publicystyce Gazety Wyborczej jest obecnie głównie ciekawostką historyczną, bo wpływ Wyborczej na opinię publiczną konsekwetnie maleje.
