MOTTO
„Żeby wejść do strefy euro, trzeba prowadzić odpowiedzialną politykę finansową, więc - póki co - nie ma tematu.”
(Donald Tusk, 18.04.2019)
FAKTY
Liczby dla Donalda Tuska są okrutne. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (inaczej dług sektora GG; EDP) wzrósł w latach 2007 – 2015 – nie licząc transferu z OFE w 2014 roku – o ponad 550 mld PLN. Deficyt nominalny sektora GG dwukrotnie – w latach 2009 i 2010 – osiągnął poziom 7,3% PKB. Był to najgorszy wynik w historii pomiarów…
Największe długi Tuska powstały w latach 2008 – 2011, stąd chciałbym bliżej przyjrzeć się temu okresowi.
MIT 1: W LATACH 2008 – 2011 POLSKA GOSPODARKA BYŁA POGRĄŻONA W KRYZYSIE
Oczywiście nie jest to prawda. Wzrost PKB wyniósł wtedy odpowiednio 4,2% 2,8% 3,6% i 5,0%. Jak łatwo policzyć, średnia za ten okres wynosi 3,9% - więc obiektywnie był to czas dobrej koniunktury. Wspomniane 3,9% to również wynik nieznacznie słabszy od średniego wzrostu PKB w Polsce po wejściu do UE, który w latach 2004 – 2018 wyniósł 4,04%.
MIT 2: W LATACH 2008 – 2011 EUROPEJSKA GOSPODARKA BYŁA POGRĄZONA W KRYZYSIE
O roku 2009 - który był bezdyskusyjnie kryzysowy - szczegółowo poniżej. Przyjrzyjmy się natomiast koniunkturze w Europie w pozostałych latach
W roku 2008 sytuacja była mieszana, rozpoczynał się kryzys, ale nie było najgorzej. 9 Krajów było w recesji, 28 odnotowało wzrost. Wyniki największych odbiorców polskiego eksportu: Niemcy +1,1%, Czechy +2,7%, Wielka Brytania -0,3%.
W roku 2010 sytuacja była dobra, 6 krajów w recesji, 32 odnotowały wzrost. Wyniki największych odbiorców polskiego eksportu: Niemcy +4,1%, Czechy +2,3%, Wielka Brytania +1,7%.
Rok 2011 był równie dobry, 4 kraje w recesji, 34 odnotowały wzrost. Wyniki największych odbiorców polskiego eksportu: Niemcy +3,7%, Czechy +1,8%, Wielka Brytania +1,6%.
MIT 3: W 2009 ROKU POLSKA UNIKNĘŁA RECESJI DZIĘKI INWESTYCJOM
(EDIT 25.05.2019 GODZ. 8:30 - dodanie wykresu i tabeli)
W rzeczywistości inwestycje załamały się. W porównaniu do roku 2008 akumulacja brutto spadła o 12,6%, nakłady brutto na środki trwałe o 2,7%. Wzrost PKB został uratowany dzięki konsumpcji - spożycie w stosunku do roku 2008 wzrosło o 3,6%, w tym o 3,5% spożycie gospodarstw domowych (porówniania w cenach stałych).
W roku 2009 Polska ze wzrostem PKB była w istocie zieloną wyspą na czerwonym morzu recesji. Nie chciałbym przy tym przesądzać ile było w tym zasługi rządu a na ile był to szczęśliwy zbieg okoliczności. Należy mieć jednak na uwadze kilka zjawisk niezależnych od rządu, które miały bardzo istotny wpływ na rozwój wypadków, w tym przede wszystkim: załamanie się kursu PLN w stosunku do EUR, zacofanie polskiego rynku finansowego i nieruchomości (nie było gwałtownego pęknięcia bańki na cenach nieruchomości, nie było gigantycznych strat sektora finansowego spowodowanych poprzez nietrafione inwestycje w produkty strukturyzowane), rosnące transfery pieniężne od Polaków pracujących w UE do Polskiej gospodarki. No i pamiętać należy, że spadaliśmy z wysokiego konia – z 7,0% w 2007 roku do 2,8% w roku 2009 - więc hamowanie było naprawdę ostre.
MIT 4: ZE WZGLĘDU NA RÓŻNĄ KONIUNKTURĘ GOSPODARCZĄ, NIE MOŻNA UCZCIWIE PORÓWNYWAĆ WYNIKÓW FINANSOWYCH W POSZCZEGÓLNYCH LATACH
Otóż można! Ekonomiści stworzyli bowiem wskaźnik, który nazywa się „wynik strukturalny” (ang. structural balance). Polega on na wyeliminowaniu wpływu czynników koniunkturalnych i jednorazowych na ostateczne dane i pozwala porównać wyniki w długim okresie. Inaczej mówiąc, jest to urealniony (odsezonowiony) wynik nominalny.
Zestawienie wyniku strukturalnego sektora GG dla Polski w długim okresie sporządził Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Wg tej statystyki rządy Tuska wypadają wybitnie blado…
MIT 5: ZE WZGLĘDU NA SŁABNĄCĄ KONIUNKTURĘ, ZŁE WYNIKI FINANSÓW PUBLICZNYCH BYŁY NIEUNIKNIONE
W tym punkcie skupię się na dochodach budżetowych. Oczywiście, osłabienie koniunktury ma negatywny wpływ ich wysokość. Poza przyczynami ilościowymi ważne są także przyczyny jakościowe.
Najlepszy przykładem jest podatek VAT, odpowiadający za ok. 50% dochodów podatkowych budżetu. Za rządów Tuska gwałtownie powiększyła się luka VAT. Wzrosła ona ponad 4-krotnie (wg metodologii PWC czyli w relacji do PKB) lub prawie 3-krotnie (wg metodologii CASE czyli w relacji do VTTL). Sumaryczne straty budżetowe z tego powodu w latach 2008-2015 szacowane są na ok. 240 mld PLN.
Pytaniem otwartym pozostaje, czy rozszczelnienie polskiego sytemu VAT spowodowano nieudolnością rządu, czy raczej było to celowe działanie (tj. aktywna współpraca rządu ze zorganizowanymi grupami przestępczymi, jak sugeruje była wiceminister finansów w rządzie Tuska, Elżbieta Chojna-Duch).
Nie należy zapominać o innych gigantycznych stratach spowodowanych błędnymi decyzjami rządu Tuska – np. afera paliwowa (straty na akcyzie i opłacie paliwowej szacowane są na 10 – 40 mld PLN), potwierdzone raportami NIK nieprawidłowości w PKP, PGZ czy KGHM to kolejne kilkadziesiąt miliardów PLN strat dla budżetu (sama sprawa kopalni Sierra Gorda to straty prawie 20 mld PLN). Do tego dochodzą kontrowersyjne inwestycje np. wydanie 20 mld PLN na budowę nowych bloków węglowych w elektrowniach Opole, Kozienice i Jaworzno – czyli na brudną energię.
Reasumując, nawet przy założeniu , że połowy tych strat nie można było uniknąć, to przez złe zarządzanie budżet stracił w latach 2008 – 2015 ok. 150 mld PLN.
MIT 6: DONALD TUSK TO GOSPODARCZY LIBERAŁ
Nic bardziej błędnego! Wszyscy pamiętamy, jak Tusk podnosił podatki (VAT) czy parapodatki (składka rentowa). W tym punkcie chciałbym się skupić na stronie wydatkowej finansów publicznych.
Dane są tutaj jednoznaczne – od 2008 roku wydatki publicznie gwałtownie rosły osiągając w 2010 roku rekordowy poziom 44% PKB. Patrząc z tego punktu widzenia, rząd Tuska to najbardziej socjalistyczny rząd w badanym okresie (GUS zapewnia dane w tym temacie od 2000 roku). Przy czym należy pamiętać, że gwałtownie rosnące wydatki i malejące dochody to nieunikniona droga ku finansowej katastrofie.
MIT 7: RZĄD TUSKA PROWADZIŁ DALEKOWZROCZNĄ POLITYKĘ GOSPODARCZĄ
Nope. Dług publiczny nie jest złem samym w sobie, na całym świecie państwa poprzez pożyczki finansują swoją działalność. Istotą racjonalnego zarządzania długiem jest jednak to, aby spadał on w relacji do PKB – a co za tym idzie, aby koszty jego obsługi także spadały. Tymczasem za rządów Tuska było dokładnie na odwrót.
W rzeczywistości dług EDP w relacji do PKB wzrósł gwałtownie z 44,16% w 2007 roku do 54,10% w roku 2011. Skala wzrostu (niemal 10 p.p. w ciągu zaledwie 4 lat) - wobec niezłej koniunktury - zaskakuje. Wydaje się, że w efekcie rząd Tuska wpadł w spiralę zadłużenia i zmuszony był dokonać w 2014 roku skoku na 153 mld PLN z OFE (księgowo EDP spadł wówczas do 50,43% PKB, realnie – bez uwzględnienia transferu z OFE –wzrósł do 59,33% PKB).
Wzrosły też koszty obsługi długu Skarbu Państwa, osiągając lokalne maksimum w roku 2012.
O krótkowzroczności rządu Tuska świadczy również podejście do Funduszu Rezerwy Demograficznej. Fundusz miał zapewnić wsparcie systemu emerytalnego w obliczu starzenia się społeczeństwa, dlatego przez każdy rząd był traktowany jako nienaruszalna świętość. Tymczasem w latach 2010-2014 rząd Tuska wypłacił z funduszu 19,4 mld – oczywiście w celu finansowania bieżących wydatków…
MIT 8: CHOCIAŻ W LATACH 2008-2015 WYNIKI FINANSOWE BYŁY ZŁE, INNE KRAJE RADZIŁY SOBIE JESZCZE GORZEJ
(EDIT 23.05.2019 GODZ. 18:00 )
(EDIT 24.05.2019 GODZ. 19:10 - dodanie większej liczby krajów w wyniku strukturalnym, zmiana opisu)
(EDIT 24.05.2019 GODZ. 22:30 - dodanie wyniku nominalnego)
Ponieważ Szanowni Czytelnicy w komentarzach wyrazili wolę porównania wyników Polski z innymi krajami europejskimi w latach 2008 - 2015, wrzucam dane MFW nt. wyniku strukturalnego sektora GG.
Dane za MFW https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx
Wnioski:
- Polska w gronie 31 krajów zajęła 26 miejsce, z sumarycznym wynikiem -35,5% za 8 lat. Średnia roczna poniżej -4% plasuje nas w gronie 8 najgorszych krajów Europy. Zatem Donald Tusk nie był takim geniuszem gospodarczym, jak niektórzy próbują kreować…
- lepsze od Polski wyniki miały kraje, które powszechnie uchodzą za potencjalnych bankrutów, czyli Grecja, Ukraina, Węgry, Włochy, Portugalia
- 5 krajów, które wyprzedziliśmy, to w komplecie bogate państwa Europy Zachodniej – Francja, Norwegia, Hiszpania, Wielka Brytania, Irlandia
- co ciekawe, wydaje się, że członkostwo w UE nie miało wpływu na wynik. Najlepsza była Szwajcaria, jedna z najgorszych – Norwegia
- w czołowiej 10 są kraje naszego regionu: Estonia, Bułgaria, Czechy. Być może należy się przyjrzeć tamtejszym rozwiązaniom pod kątem wdrożenia ich w polskim systemie finansowym / podatkowym.
Z kolei w ujęciu nominalnym wyniku sektora GG, de facto bardzo korzystnym dla Tuska, niewiele się zmieniło (poza Norwegią !!). Polska – przy drugim (po Irlandii) skumulowanym wzroście PKB w latach 2008-2015 – miała średni wynik na poziomie -4,65% PKB. Plasuje nas to na 22 miejscu w gronie 31 krajów. Małe pocieszenie, że Irlandczykom poszło jeszcze gorzej…
PROŚBA OD AUTORA
Nie znalazłem wyników sektora central government dla poszczególnych państw, wydaje się, że ani MFW ani Eurostat nie prowadzą tej statystyki. A może po prostu źle szukam :-D
Gdyby ktoś się natknął na takie dane, niezależnie czy w ujęciu nominalnym, czy strukturalnym, poproszę o linka. Z góry dzięki.
ZAKOŃCZENIE
Tyle na dziś, poetyckej puenty nie będzie. Zamiast tego każdego czytelnika zachęcam do śledzenia genialnej (i przystępnej) bazy danych makro GUS - BDM. I do patrzenia WSZYSTKIM politykom na ręce - niezależnie od opcji politycznej.
ŻRÓDŁA
Dane nt. finansów publicznych – o ile nie zaznaczono inaczej- za GUS https://bdm.stat.gov.pl/
Wzrost PKB za Eurostat https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tec00115
Deficyt nominalny za MFin https://twitter.com/MF_GOV_PL
Deficyt strukturalny za MFW via knoema.com
Fundusz Rezerwy Demograficznej za ZUS https://www.zus.pl/o-zus/o-nas/finanse/fundusz-rezerwy-demograficznej
Przejęcie środków OFE przez SFP za ZUS https://www.zus.pl/o-zus/o-nas/finanse/aktywa-z-reformy-ofe
Raport NIK o PKP https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-funkcjonowaniu-grupy-kapitalowej-pkp.html
Raport NIK o PGZ https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-budowaniu-i-funkcjonowaniu-polskiej-grupy-zbrojeniowej.html
Metodologia wyliczania wyniku strukturalnego stosowana przez MFW http://www.imf.org/external/pubs/ft/tnm/2009/tnm0905.pdf
Kurs EUR/PLN za www.bankier.pl
Informacja NIK nt. luki vat https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/jak-minister-czuwal-nad-vat-em.html
Komentarze