Ślązaczka
Jan Nepomucen Alojzy Ficek urodził się 9 maja 1790 w Dobrzeniu Wielkim na opolszczyźnie. Zmarł 18 lutego 1862 w Piekarach Wielkich(Śląskich).
Ksiądz katolicki.
Pochodził z rodziny rolniczej. Był dziesiątym z szesnaściorga dzieci ubogich rodziców.
Rodzina była bardzo pobożna i propolska. Propagowała oraz zachowywała polskie tradycje narodowe.
Jego ojciec aktywnie pomagał emisariuszom Tadeusza Kościuszki.
Jan Alojzy Ficek uczył się w szkołach w Dobrzeniu Małym i Strzelcach. W roku 1807 wstąpił do seminarium nauczycielskiego w Głogówku. Po dwóch latach nauki otrzymał dekret nauczycielski.
W roku 1812 podjął naukę w gimnazjum klasycznym w Opolu. Pogłębiał również wiedzę pedagogiczną na kursach prowadzonych w klasztorze sióstr Urszulanek.
W 1814 rozpoczął studia teologiczne we Wrocławiu. Następnie udał się do Krakowa, gdzie u Księży Misjonarzy studia teologiczne ukończył. 19 lipca 1817 roku otrzymał święcenia kapłańskie z rąk ks. biskupa Jana Pawła Woronicza.
Po święceniach objął stanowisko wikariusza w Czeladzi (Zagłębie – zabór rosyjski), ale dzięki poparciu dziekana Włodarskiego powrócił na Górny Śląsk, gdzie objął probostwo w Ziemięcicach.
W 1826 roku został proboszczem w Piekarach Wielkich(obecnie - Śląskich), gdzie, podobnie jak w Czeladzi i Ziemięcicach, angażował się w działalność dobroczynną. Duże uznanie przyniosła Mu działalność samarytańska podczas epidemii cholery na Śląsku w roku 1830, oraz epidemii tyfusu w 1848. Wtedy został obdarzony przydomkiem
- Apostoł Śląska.
Największym, materialnym dorobkiem ks. Ficka była budowa kościoła mariackiego w Wielkich Piekarach(Śląskich). Jest to do dzisiaj znany ośrodek kultu Matki Boskiej, który od tamtych czasów, stał się centralnym ośrodkiem pobożności i polskości ludu śląskiego, tłumnie tam napływającego w licznych, pieszych pielgrzymkach, niosąc święte obrazy i śpiewając nabożne, polskie pieśni.
Dzięki staraniom ks. Ficka, konsekracji tego neoromańskiego kościoła, dokonał biskup wrocławski Melchior von Diepenbrock 22 sierpnia 1849 roku.
Kościół został zbudowany na miejscu starego kościółka z XIV-wieku p.w. św. Bartłomieja, z roku 1303. Powstał ze składek mieszkańców, którzy go również sami wybudowali. Wokół świątyni według projektu Daniela Groetschla znajdują się cztery kaplice oraz tak zwany Rajski Plac z piątą kaplicą św. Rafała, w której znajduje się ołtarz z pierwotnego kościółka św. Bartłomieja. Znajduje się tam też dwanaście stacji drogi krzyżowej. Wzdłuż muru kościelnego, na kamiennych cokołach umieszczono wykute w kamieniu figury 12 Apostołów.
Wielkie Piekary Kościół NMP
Jedna z kaplic, skąd wyrusza się na „graduski”, czyli wędrówkę na kolanach, z modlitwą na ustach, po schodach kaplicy.
Zasłynął jako znakomity kaznodzieja i rekolekcjonista oraz organizator pielgrzymek i misji ludowych. Zainicjował piesze pielgrzymki z okolicznych i dalszych parafii do piekarskiego sanktuarium oraz misje ludowe, gdzie sam prowadził rekolekcje, lub zapraszał znanych księży, ducha polskiego.
Sprowadził m.i. na Górny Śląsk jezuitów galicyjskich z ks. Bołozem Antoniewiczem na czele. Jezuici wniknęli w dusze Ślązaków misjami i rekolekcjami, zostawiając również ślad o charakterze narodowym, gdyż głosili swoje misje w czystym, literackim języku polskim.
Ten orędownik i krzewiciel polskości na Śląsku, był również animatorem polskiego ruchu wydawniczego. Na początek wydrukował po polsku u OO. Mechitarystów w Wiedniu „Żywoty świętych” Piotra Skargi.
W roku 1847 założył wspólnie z Teodorem Heneczkiem pierwszą w Piekarach drukarnię, która działała w domu Kaduka, naprzeciw kościoła(dziś ul. Bytomska 145). Tam w języku polskim zaczęto drukować modlitewniki, żywoty świętych i prasę katolicką.
Wspólnie z T. Heneczkiem wydawał też polski"Tygodnik Katolicki".
Odtąd modlitewniki i literatura religijna były drukowane na miejscu, po polsku. Wydany w 1849 r. „Dostateczny śpiewnik kościelny i domowy” zawierający ponad 500 polskich pieśni wyparł z kościołów na Górnym Śląsku inne śpiewniki, niemieckie i czeskie.
W roku 1850 przedrukował w piekarskiej oficynie książkę ks. F. Jaroszewicza
„Matka Świętych Polska albo żywoty świętych" I—IV - Piekary 1850, do użytku publicznego.
Gromadził książki polskie, drukowane także wówczas na Jasnej Górze oraz przeznaczał duże sumy na wykup książek likwidowanych przez cenzurę pruską.
W roku 1840 uruchomił polską bibliotekę i czytelnię ludową dostępną dla wszystkich chętnych.
Prenumerował także:
„Przegląd Poznański'' (1850—1853) oraz „Przyjaciela Ludu" (Leszno)
Napisał i wydał następujące własne, polskie książeczki:
-„Wiadomość krótka o kościele i obrazie cudownym NP Maryi” – w 1849roku
- „Książeczka jubileuszowa” - w 1849 roku
Język polski na Śląsku, wedle ks. Ficka, stanowił rękojmię przynależności do Kościoła rzymsko-katolickiego:
Pisał:
- „Jeżeli lud górnośląski zapomni mówić po polsku, to popadnie w protestantyzm albo schizmę".
- „Lud tak się boi o język ojczysty jak matka, której chcą dziecko zabrać"
Pisywał także artykuły do krakowskiego „Tygodnika kościelnego” (1848-1849).
Zachował się także przekaz, świadczący o tym, że ks. Ficek pisał pamiętniki.
W roku 1847 powołał towarzystwo mające na celu doskonalenie się w języku polskim.
Plebania w Piekarach stała się ośrodkiem skupiania się polskich działaczy narodowych. Tu znajdowali schronienie i pomoc wychodźcy z okresu powstania listopadowego i wiosny ludów oraz powstańcy styczniowi z roku 1863.
Ks. Ficek był również twórcą licznych bractw i stowarzyszeń kościelnych.
Jako pierwszy na Śląsku kapłan, rozpoczął odprawianie nabożeństwa majowego. Zachęcał do częstego odprawiania Drogi Krzyżowej.
W roku 1844 ks. Ficek zainicjował wielką akcję duszpasterską mającą na celu zwalczenie plagi pijaństwa na Śląsku.
Akcja antyalkoholowa była wtedy fenomenem przekraczającym granice Śląska, a z biegiem lat przybrała charakter walki o oblicze narodowe Śląska.
(Śląskie określenia pijaków: łożyrok, łochlaptus, naprany, nażgany).
Ks. Ficek publicznie odmawiał w kościele modlitwę w intencji osób uzależnionych od alkoholu – „Memorare” oraz modlitwę w formie wiersza, którą sam ułożył:
"Ach Najświętsza Panno z Piekar wizerunku,
Uprośże nam pomoc od zgubnego trunku!
Uproś dawną trzeźwość, z nią chleba dostatek,
Boć dziś płacze z głodu dużo nędznych dziatek".
Wincenty Ogrodziński, historyk piśmiennictwa polskiego na Śląsku, tak o Nim pisał:
"Niewiele się stało między rokiem 1840 a 1862 na Górnym Śląsku w czym by Ficek nie miał udziału lub na co by nie wywarł wpływu".Wydawał gazety i książki, z których największą sławą cieszyły się "Żywoty świętych" Piotra Skargi. W roku 1844 zapoczątkował ruch trzeźwościowy. Otóż w Bytomiu, w uroczystość Matki Boskiej Gromnicznej, wyznaczono jarmark, a to groziło pijatykami. Tego dnia ksiądz Ficek rozpoczął pierwsze misje, mające na celu walkę z pijaństwem. Wraz z innymi księżmi zakładał bractwa trzeźwościowe, które wkrótce przekształcono w bractwo kościelne, którego statut zatwierdził papież Pius IX, nadając członkom liczne przywileje. Zaledwie po sześciu tygodniach działalności bractwo liczyło 30 tys. członków, po dwóch latach 300 tysięcy. Deklarowano na całe życie: "wstrzymywanie się od wszelkich palonych napojów, jako to: od wódki (gorzałki) i od tego wszystkiego, co się z niej robi".
Dzięki pracy ks. Ficka zapanowała moda na trzeźwość, wstrzymywano produkcję alkoholu, a nawet zamykano liczne gorzelnie.
Na Górnym Śląsku krążył wówczas o ks. Ficku taki wierszyk:
„Jak Kościuszko pod Szczekocinami
tak Ficek walczył z trzeźwości wrogami;
bronił na Śląsku Królestwa Bożego,
nie szczędził zdrowia ni życia własnego".
A ks. Józef Czempiel, późniejszy propagator dzieła trzeźwości z Piekar, pisał tak:
„Z Piekar rozlała się ta fala na sąsiednie wioski, a stąd na dalsze okolice i powiaty; w końcu nawet przekroczyła granice Śląska i posunęła się do Galicji, do Królestwa, do Poznania i sięgnęła nawet Węgier i Moraw. W wyniku takiej akcji powstały Bractwa w: Mysłowicach, Bogucicach, Woźnikach, Bytomiu."
Ks. Jan Nepomucen Alojzy Ficek zmarł 18 lutego 1862 roku. Jego pogrzeb przerodził się w ogromną manifestację ludu śląskiego. Został pochowany w podziemiach wybudowanego przez siebie kościoła pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Bartłomieja. Na płycie grobowej umieszczono słowa, bardzo trafnie określające jego postać:
Sacerdos eximius (Kapłan wyjątkowy).
1 grudnia 1962 roku papież Jan XXIII nadał kościołowi piekarskiemu tytuł Bazyliki Mniejszej.
W związku z tym, iż dzięki ks. Fickowi, kościół piekarski stał się ostoją, emanacją i kwintesencją polskości na Śląsku, promieniującą do dnia dzisiejszego, następną notkę poświęcę w całości, wyłącznie Bazylice Mniejszej w Piekarach Śląskich.
Ks. Jan Alojzy Ficek jest patronem ulic m.i. w:
- Piekarach Śląskich
- Nikiszowcu
- Tarnowskich Górach
- i w innych śląskich miejscowościach
