W kierunku ekonomii potrzeb
Coraz lepszy dostęp do nieograniczonych zasobów wiedzy oraz łatwość nawiązywania interaktywnych relacji, znakomicie ułatwiają samodzielność gospodarowania. W tym możliwość podejmowania trudu pracy zarówno tej motywowanej komercyjnym wynagrodzeniem jak i tej motywowanej dobroczynnym zaspakajaniem potrzeb własnych i swoich bliskich.
Rysunek 1. Cyfrowe poszerzenie kultury gospodarowania. Źródło: opracowanie własne Andrzej Madej.
Szczególne przyśpieszenie wynikającego z samodzielności procesu udomawiania miejsc pracy komercyjnej i dobroczynnej, przyniosły wywołane covidową pandemią polityki dystansu społecznego. Przyśpieszając wprowadzanie do gospodarstw domowych na dobre i na złe kompetencji i obyczajów pracy zdalnej.
Technicznie i politycznie warunki cyfrowego poszerzenia kultury gospodarowania, zobowiązują ekonomistów do pogłębienia refleksji nad osobistymi motywacjami podejmowania trudu pracy. W tym nad właściwym dla polskiej kultury powiązaniem godności pracy z duchowym wymiarem naszego człowieczeństwa.
Co najbardziej esencjonalnie ujął Cyprian Kamil Norwid słowami Bo praca jest by się zmartwychwstało. Potwierdzając aktualność benedyktyńskiej reguły integracji Europy Ora et labora.
Łączenia trudu pracy z duchowością człowieka opiera się na zadanej naszej wolności powinności prowadzenia sumiennej refleksji o sprawiedliwym działaniu w trzech wymiarach czasu. Wymiarach, których personifikacjami w greckiej mitologii byli bogowie: Chronos – patron czasu systematycznego, Kairos – patron czasu spontanicznego, Aion – patron czasu wiecznego.
Historia myśli gospodarczej, skupiając się na optymalizacji wykorzystania zasobów dzięki mechanizmowi rynkowemu, ogranicza refleksję nad podnoszeniem dobrobytu do dwóch wymiarów czasu: systematycznego (chronologicznego) i spontanicznego (chwilowego). To w tych perspektywach rozważa z jednaj strony warunki sukcesu przedsiębiorców podejmujących ryzyko koncentrowania oszczędności i pracy, z drugiej strony rozważa warunki redukowania ludzkich motywacji do produktywności i konsumeryzmu.
Redukowanie to staje się obecnie szczególnie pomocne dla indywidualnego kierunkowania emocji posiadania w marketingu globalnie sprzedawanych produktów. Co wspomaga refleksja naukowo – badawcza, którą można określić terminem ekonomia pragnień.
Tymczasem uznanie znaczenia osobistych decyzji o podjęciu trudu pracy dobroczynnej jako warunku wzrostu dobrostanu społecznego dzięki udomowieniu pracy, wymaga respektowania również trzeciego wymiaru czasu. Tak poszerzoną refleksję naukowo – badawczą można określić terminem ekonomia potrzeb.
Rysunek 2. Możliwe kierunki wykorzystania cyfrowego poszerzenia kultury gospodarowania. Źródło: opracowanie własne Andrzej Madej.
O ile wartościami właściwymi dla dynamiki wzrostu gospodarczego w ekonomii pragnień będą indywidualizm, elitaryzm, homogenizacja i komercyjny rozwój wiedzy. O tyle wartościami właściwymi dla dynamiki wzrostu gospodarczego w ekonomii potrzeb będą wspólnotowość, egalitaryzm, humanizacja i solidarny rozwój wiedzy.
Konsekwencją przyjęcia wartości ekonomii pragnień dla kierunkowania wykorzystania cyfrowego poszerzenia kultury gospodarowania, będzie stosowanie przez państwa w politykach społecznych paradygmatu komercyjny rozwój wiedzy. Konsekwencją przyjęcia wartości ekonomii potrzeb, będzie stosowanie przez państwa paradygmatu solidarny rozwój wiedzy.
Realizacja strategii ekonomii pragnień zagraża wprowadzeniem ustrojów politycznych cyber feudalizmu, cyber kolonializmu i cyber niewolnictwa. Cyber niewolnictwa wykorzystującego cyfrowe technologie dla centralnie sterowania programami segmentacji, segregacji i eutanazji.
Realizacja strategii ekonomii potrzeb wymaga wsparcia samodzielności gospodarstw domowych przez nowe instytucje społecznej gospodarki rynkowej. Których utworzenie jako infrastruktury najważniejszego z obszarów gospodarczych ekonomii potrzeb Sektora dobroczynności, wymaga współpracy praktyków gospodarczych, naukowców i polityków w strategii wykorzystania solidarności międzypokoleniowej dla dobrostanu społecznego.
Udomawianie form pracy
Technologiczne narzędzia samodzielności pracy ułatwiają kompetencje i obyczaje pracy komercyjnej wykonywanej zarówno zdalnie jak i miejscowo, służącej uzyskiwaniu wynagrodzenia dla pośredniego zaspokajanie potrzeb. Ułatwiają również kompetencje i obyczaje pracy dobroczynnej również wykonywanej zarówno zdalnie jak i miejscowo, służącej zaspokajaniu potrzeb własnych i swoich bliskich bez pośrednictwa podmiotów komercyjnych.
Rys. 3. Ekonomia potrzeb zakresy refleksji. Źródło: opracowanie własne Andrzej Madej.
Praktyka samodzielnego zarządzania organizacją obu zakresów prac wymaga przyjęcia wspólnych wartości dla równoczesnego projektowania działania homo oeconomicus w trzech wymiarach czasu. Refleksja ekonomii potrzeb powinna obejmować zarówno motywacje, postawy i role w pracy wykonywanej w domu jak i zasady, instytucje i zadania infrastruktury Sektora dobroczynności.
Dla zapewnienia spójności refleksji nad godnością i trudem pracy, pamięć dziedzictwa solidarności, samodzielności i samorządności powinna być wprowadzona do szkolnych programów nauczania. Potwierdzając w ten sposób znaczenie aksjologicznego fundamentu równocześnie i dla wolności gospodarowania i dla obywatelstwa Rzeczpospolitej.
Bieżanowska strategia solidarności międzypokoleniowej
Narodowa potrzeba wsparcia solidarności międzypokoleniowej jako źródła samodzielności gospodarstw domowych, jest od kilku lat przedmiotem spotkań pasjonatów rozwoju Polski w podkrakowskim Bieżanowie. Praktycznymi wnioskami wynikającymi z tych spotkań było przesłanie w grudniu 2020 pięciu Petycji do ministerstw współodpowiadających za rozwój Polski .
Kluczowe oczekiwania tych Petycji, zarysowane są na rysunku 4 w środowym kole PROCESY. Są tam trzy naszym zdaniem kluczowe dla modernizacji zmiany w zakresach motywowania pracy, wprowadzania innowacji i określania wspólnych wartości.
W prawym kole ZAMIERZENIA przedstawione są innowacje infrastruktury gospodarczej, odpowiadające potrzebom nowych powinności i kompetencji w systemach edukacji przez całe życie, ochrony zdrowia oraz kultury pamięci. Pięć nowych instytucji koniecznych dla realizowania nowych zadań publicznych odpowiednio dla solidarnego rozwoju wiedzy jako paradygmatu polityk społecznych.
Rys. 4. Bieżanowska strategia solidarności międzypokoleniowej. Opracowanie własne Andrzej Madej.
Zestawione propozycje są wnioskami ze społecznych rozważań możliwych efektów cyfrowego poszerzenia czasu, przestrzeni oraz pamięci naszej kultury. Nowych możliwości poznania w różnych wymiarach naszego życia.
Trzy procesy w refleksji ekonomii potrzeb
Zestawione w środkowym kole (rys.4) trzy procesy zmian, wymagają podjęcia krytycznej refleksji ekonomicznej. Niestety pomimo wystąpień do władz kilku uniwersytetów, nie udało mi się do tej pory zainteresować naukowców oceną ich znaczenia dla dobrostanu społecznego.
Jednak po uzyskaniu w lutym 2021 życzliwej odpowiedzi na swoją piątą Petycję z Ministerstwa prowadzącego prace programowe nad strategią rozwoju Polski (Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej), na rysunkach 5, 6 i 7 przedstawiam ramy refleksji dla postulowanych zmian. Refleksji respektującej właściwą dla ekonomii potrzeb spójność trzech perspektyw oceny ludzkiego działania.
Rys. 5. Proces rozwoju dobroczynnego motywowania pracy, w refleksji (1) ekonomii potrzeb. Opracowanie własne Andrzej Madej.
Pierwszy i najważniejszy z przedstawionych do refleksji procesów zmian, dotyczy zagadnienia pracy (rys. 5). I nawiązuje do postawionej w roku 1976 przez księdza Czesława Bartnika, jednego z gigantów Lubelskiej szkoły personalizmu, propozycji wprowadzenia „pracodzielności” (dzielność podejmowania pracy) do zestawu cnót kardynalnych cywilizacji łacińskiej.
Pracodzielności obejmującej zarówno pracę komercyjną jak i pracę dobroczynną, wyprowadzaną z zasady solidarności międzypokoleniowej. Prawdopodobnie fakt, że pomimo swojego fundamentalnego znaczenia dla wolności i solidarności, praca dobroczynna przez wieki znajduje się na marginesie refleksji naukowej, wynika z ułomności stosowanych przez ekonomię ilościowych (pieniężnych) narzędzi badawczych.
Współczesne możliwości wykorzystania jakościowych narzędzi badawczych pozwalają na przełamanie tej bariery. Dzięki czemu możliwe będzie ekonomiczne weryfikowanie i polityczne wartościowanie skuteczności programów ułatwiających zastępowalność pracy komercyjnej pracą dobroczynną w zaspokajaniu potrzeb.
A w konsekwencji możliwe będzie określenie organicznych źródeł motywacji pracy dobroczynnej. I objęcie tych źródeł pomocniczym wsparciem polityk społecznych.
Rys. 6. Proces rozwoju popytowego wprowadzania innowacji, w refleksji (2) ekonomii potrzeb. Opracowanie własne Andrzej Madej.
Drugim z kluczowych procesów zmian jest wprowadzanie innowacji (rys. 6). Korzystające coraz częściej z cyfrowych mediów, platform społecznościowych i technologii elektronicznego handlu.
Każdorazowe wprowadzanie innowacji wymaga rozpoznawania potrzeb i możliwości ich zaspokojenia, określających wartość naszych propozycji dla użytkowników. W warunkach gospodarki opartej na kapitale, skuteczność następującego po tym rozpoznaniu podażowego wprowadzania innowacji opiera się na angażowaniu środków w promocję, w tym na budowaniu (formacji) pragnień posiadania (emocji) ich użytkowników.
W warunkach gospodarki opartej na wiedzy, użyteczność coraz większej liczby wyrafinowanych technologicznie produktów zależy od kompetencji ich użytkowników. Dlatego model podażowego wprowadzania innowacji jest zastępowany modelem popytowego wprowadzania innowacji.
Aby popytowe wprowadzanie innowacji nie stało się formatowaniem emocji (pragnień posiadania) użytkowników, ekonomia potrzeb powinna przewidzieć wprowadzenie infrastruktury rozwoju kompetencji na zasadach solidarnego rozwoju wiedzy. Co dla zapewnienia jej spójności warto określić terminem infrastruktury Sektora dobroczynności.
Społeczna aktywność w rozwijaniu takiej infrastruktury tworzy warunki do zastępowania skuteczności emocjonalnej formacji pragnień posiadania na rzecz skuteczności racjonalnej edukacji potrzeb użyteczności. Które to zastąpienie jest istotą różnicy pomiędzy ekonomią pragnień a ekonomią potrzeb, uprawnioną do politycznego wprowadzenia w Polsce konstytucyjną zasadą społecznej gospodarki rynkowej.
Rys. 7. Proces rozwoju demokratycznego wartościowania dobra, w refleksji (3) ekonomii potrzeb. Opracowanie własne Andrzej Madej.
Trzeci z kluczowych procesów zmian gospodarczych dotyczy stanowienia wspólnego dobra, czyli polityki (rys. 7). Postulat zmian odpowiadający przesuwaniu kulturowego znaczenia komunikacji wertykalnej na komunikację horyzontalną.
Cyfrowa interaktywna komunikacja pozwala na powiększanie zakresów bezpośredniego uczestnictwa rządzonych w regulowaniu działalności wspólnot politycznych i kontrolowaniu rządzących. Po wprowadzeniu nowych cyfrowych platform dla systemu wiarygodnego głosowania, procedury obywatelskiego wartościowania wspólnego dobra, powinny otworzyć nowe wymiary satysfakcji z wolności politycznych.
Laboratorium Sektora dobroczynności
Podejmując zgodnie z wartościami ekonomii potrzeb refleksję naukowo – badawczą bez ograniczeń ideologicznych lekceważących ekonomiczne znaczenie rodziny, warto będzie potwierdzić, że Sektor rolnictwa jako przestrzeń zaspakajania ludzkich potrzeb, nie był pierwszym obszarem organizowania aktywności człowieka w podmioty gospodarcze. Historycznie, pierwszym obszarem zarówno był, jest i prawdopodobnie pozostanie Sektor dobroczynności.
Obszar sprawiedliwego w wymiarze czasu wiecznego zaspakajania naszych potrzeby pracą dobroczynną. Przedmiot pierwszych systematycznych refleksji ekonomii o kulturze gospodarowania.
Wprowadzenie pieniądza do wymiany pracy i innych zasobów, przyczyniło się do rozwoju specjalizacji zawodowych i wysokiej skuteczność szeroko rozumianych rynków. Pomagających w optymalizowaniu gospodarowania zasobami materialnymi i informacyjnymi.
Dzięki rynkowej rywalizacji towarowej i kapitałowej, rolnictwo, przemysł i usługi, podnoszą od wieków poczucie dobrobytu. Ta skuteczność, w powiązaniu z niechętnymi prawdzie w życie wieczne oświeceniowymi ograniczeniami ideologicznymi, zawęziła refleksję ekonomistów do trzech sektorów wymiany, stosujących zasady pieniężnej racjonalności w rynkowej koncentracji wytwórców (podaży) i nabywców (popytu).
Przełom internetowego otwarcia zasobów wiedzy i interaktywnych kontaktów wszystkich podmiotów gospodarujących, zmniejsza znaczenie kapitału i zysku w ich motywacjach. Coraz więcej korzyści osiągać możemy dzięki samodzielnie podejmowanej pracy, czy to z przeznaczeniem jej efektów na wymianę czy to na bezpośrednie zaspokajanie potrzeb.
Rysunek 8. Cztery sektory gospodarowania ekonomii potrzeb. Źródło: opracowanie własne Andrzej Madej.
Rosnące znaczenie tej drugiej, dobroczynnej mobilizacji trudu pracy, uzasadnia wprowadzenie kategorii pracy dobroczynnej i Sektora dobroczynności, do głównego nurtu refleksji ekonomicznej.
Ekonomia potrzeb powinna traktować zagadnienia efektywności pracy dobroczynnej za równie ważne w pracach naukowo - badawczych, jak zagadnienia efektywności pracy wymiennej.
Ekonomia potrzeb powinna traktować zagadnienie solidarnego rozwoju wiedzy dla przygotowania kompetencji do popytowego wprowadzania innowacji, za równie ważne jak zagadnienie integracji edukacji przez całe życie. I równie uważnie powinna traktować zagadnienia bezpośredniości w demokratycznym stanowieniu o wspólnym dobrze w ustroju samorządności terytorialnej, jak zagadnienia demokracji przedstawicielskiej.
Rys. 9. Zarys infrastruktury Sektora dobroczynności. Źródło: opracowanie własne Andrzej Madej.
Taka jest intencja podjęcia prac badawczo wdrożeniowych nad kilkoma innowacjami systemów edukacji i zdrowia przedstawionymi w czerwcu 2021 w ramach Forum Myśli Strategicznej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Sprawdzenie użyteczności tych propozycji wymaga zawiązania partnerstwa instytucji gospodarczych, naukowych oraz społecznych w formie określonej w rządowej Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju jako Centrum Doskonałości Ekosystemu Innowacji Rozwojowych Sektora dobroczynności.
