Dziennikarz – śledztwo dziennikarskie, w tym wcieleniowe - prowokacja – podżeganie – pomocnictwo – pomówienie – znieważenie……..
Podstawą do n/w rozważań było pytanie RPO do prokuratury, czy operator przez prowokacje propagował nazizm? oraz informacje i dyskusje w mediach dotyczące przygotowania przez dziennikarzy jednej ze stacji telewizyjnych publikacji o obchodzeniu w Polsce rocznicy urodzin hitlera.
Proponuję wstrzemięźliwości i spokój wszystkim prowadzącym w w/w zakresie dyskusje, formującym różnorodne zarzuty oraz merytoryczne, pozbawione emocji podejście do zagadnienia.
Bez jakichkolwiek wątpliwości należy potwierdzić doniosłą rolę w życiu społeczno-politycznym jaką pełni staranna i rzetelna działalność dziennikarska. Zapewne nikt także nie zaprzeczy zasadności funkcjonowania w państwie sądów, prokuratury czy odpowiednich służb. Kłopoty, oczywiście hipotetycznie zaczynają się w sytuacji, kiedy przedstawiciele w/w instytucji w swoich działaniach nie dochowują należycie standardów swojej działalności, w tym wkraczają w zakres przewidziany dla działalności politycznej, kiedy swoimi działaniami m.in. „kreują” rzeczywistość, nastawienia społeczne, ujawniają materiały po lub w pewnym dogodnym dla danej opcji politycznej czasie itd.
Na wstępie należy odpowiedzieć na pytanie, czy w przypadku gdy w treść zeznań, wyjaśnień świadka, podejrzanego, w których podają oni okoliczności dotyczące ewentualnego popełnienia przestępstwa innego, które dotyczy postępowanie w którym występują w tym charakterze, w szczególności ściganego z urzędu, mogą one być zignorowane.
W polskim procesie karnym obowiązują m.in. zasada legalizmu (organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia o czyn ścigany z urzędu, a z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo - art.10 kpk), zasada działania z urzędu (organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy – art.9 kpk). Należy także pamiętać, że organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego – zasada swobodnej oceny dowodów – art.7 kpk.
Dodam, że efektem postępowanie przygotowawcze, w którym weryfikowane są m.in. wszystkie możliwe wersje zdarzeń, może być akt oskarżenia skierowany do sądu i to sąd, a nie prokuratura wydaje wyrok.
W/w ustawowe zobowiązanie do działania stanowi, że w przypadku jego świadomego zaniechania może dochodzić do odpowiedzialności karnej z art.231 kk.
Natomiast wbrew opiniom niektórych mediów i polityków zarzucających Policji, Prokuraturze bezprawne działania w zakresie czynów z oskarżenia prywatnego z art.212-216 kk (zniesławienie, zniewaga), to należy przypomnieć, że zgonie z obowiązującym prawem to Policja na żądanie pokrzywdzonego przyjmuje ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym przesyła skargę do właściwego sądu, a na polecenie sądu Policja dokonuje określonych przez sąd czynności dowodowych, po czym ich wyniki przekazuje sądowi – art.488 kpk. Także prokurator na podstawie art.60 kpk w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego.
Kolejną kwestią jest brak uregulowania w obowiązującym prawie polskim ustawowej definicji tzw. śledztwa dziennikarskiego, śledztwa wcieleniowego, prowokacji dziennikarskiej. Brak jest także ustawowych uprawnień dziennikarzy do prowadzenia de facto czynności operacyjnych, które przysługują ustawowo stosownym służbom, w tym także ustawowego kontratypu zwalniającego dziennikarza z odpowiedzialności karnej w przypadku popełnienia przez niego przez niego przestępstwa w czasie w/w działań, jak w przypadku ustawowych kontratypów dotyczących poszczególnych służb.
Działalność dziennikarską reguluje ustawa z 26.01.1984 roku Prawo prasowe, zgodnie z którą dziennikarz zobowiązany jest do prawdziwego przedstawiania omawianych zjawisk, w tym m.in. zachowania szczególnej staranność i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów prasowych, zwłaszcza sprawdzić zgodność z prawdą uzyskanych wiadomości lub podać ich źródło, chronić dobra osobiste, a ponadto interesy działających w dobrej wierze informatorów i innych osób, które okazują mu zaufanie.
Do odpowiedzialności za naruszenie prawa spowodowane opublikowaniem materiału prasowego stosuje się zasady ogólne (art.37 w/w ustawy). Należy także w tym miejscu zaznaczyć, że za utrudnianie lub tłumienie krytyki prasowej grozi kara grzywny lub ograniczenie wolności. Tej samej karze podlega, kto nadużywając swego stanowiska lub funkcji działa na szkodę innej osoby z powodu krytyki prasowej, opublikowanej w społecznie uzasadnionym interesie (art.44 w/w ustawy).
Zgodnie z pkt. 5 Kodeksu Etyki Dziennikarskiej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich w zbieraniu materiałów nie wolno posługiwać się metodami sprzecznymi z prawem i nagannymi etycznie, wyjątkiem jest dziennikarstwo śledcze, tj. tropienie w imię dobra publicznego, za wiedzą i zgodą przełożonych zbrodni, korupcji nadużycia władzy.
W doktrynie możemy wyróżnić pogląd, że stosowanie tzw. śledztwa dziennikarskiego, prowokacji dziennikarskiej m.in. jest stosowane w imię ważnego interesu społecznego i wyłącznie ze szlachetnych pobudek, wyłącznie za zgodą i wiedzą przełożonych oraz wywołuje ona określone reakcje i zdarzenia, które i tak miałyby miejsce, czyli jest zgodna z rzeczywistym biegiem wydarzeń i nie kreuje rzeczywistości.
W zakresie orzecznictwa, które poruszają tematykę tzw. ,,prowokacji dziennikarskiej” to w postanowieniu z dnia 06.06.2006 roku Sąd Najwyższy stwierdził, że „na dziennikarzach ciążą obowiązki i odpowiedzialność, a treść artykułu 10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 11.04.1950 roku nie przyznaje dziennikarzom absolutnego immunitetu, zwalniającego ich z przestrzegania rygorów prawa karnego” - sygn. IV KK 87/06
W wyroku z dnia 28.06.2012 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że: „uznając zasadniczą rolę odgrywaną przez prasę w demokratycznym społeczeństwie, należy podkreślić, iż ochrona przyznana dziennikarzom na podstawie art. 10 Konwencji, co do zasady nie może ich zwalniać z obowiązku przestrzegania prawa karnego” (15054/07).
Odniesienie się do tzw. śledztwa dziennikarskiego, prowokacji dziennikarskiej jest także w wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 20.11.2013 roku w sprawie o sygn. akt: XV K 742/13: ,,Termin „prowokacja” w znaczeniu potocznym oznacza „działanie mające wywołać u kogoś odpowiednią, zamierzoną reakcję, spowodować dokonanie czynu o następstwach zgubnych dla tej osoby lub osób z nią związanych”. W ujęciu prawnym prowokacja jest nakłanianiem określonej osoby do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko tej osobie postępowania karnego i jest to działanie podlegające odpowiedzialności karnej.”
A nadto w/w Sąd stwierdził, że „tzw. ,,prowokacja dziennikarska” nie może być zaliczana do kontratypów pozaustawowych i popełnianie przestępstw przez dziennikarzy podczas przygotowywania materiałów prasowych nie może automatycznie powodować powoływanie się na działanie w ramach tego kontratypu. Należy podchodzić z dużą dozą ostrożności do pojęcia ,,dziennikarstwa śledczego” i wyodrębniania go jako kategorii dziennikarstwa, w której przysługują dodatkowe uprawnienia, zezwalające na godzenie w porządek prawny. ,Nie można zaakceptować sytuacji, w której dziennikarz łamie prawo, aby zebrać informacje na dany, interesujący go temat, nawet temat ważny społecznie. Nie może bowiem znaleźć akceptacji zasada, że cel uświęca środki”.
Zgodnie z art.24 kk odpowiada jak za podżeganie, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania karnego nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego. / ktoś nakłania inna osobę do popełnienia czynu zabronionego tylko po to, by skierować przeciwko niej postępowanie karne. Podżegacz odpowiada za swoje podżeganie niezależnie od tego, czy czyn zabroniony został dokonany, czy tylko usiłowany, czy nawet nie był usiłowany /
Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego – art.18§2 kk.
Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie – art.18§3 kk.
Sąd wymierza karę za podżeganie lub pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo – art.19§1 kk
Należy także dodać za doktryna, że „Nie legalizuje działania dziennikarzy poprzez uprzednie poinformowanie o przedsiębranych działaniach swoich przełożonych oraz uzyskanie ich zgody, gdyż zgody te nie zostały wydane na podstawie stosownych uprawnień. Co więcej, przełożony dziennikarza może również narazić się na odpowiedzialność karną za przestępstwo popełnione we współsprawstwie, w formie sprawstwa kierowniczego czy podżegania lub pomocnictwa. Możliwa do wyobrażenia jest także odpowiedzialność przełożonego za przestępstwo z artykułu 240 k.k., jeżeli czyn dziennikarza będzie stanowił przygotowanie, usiłowanie lub dokonanie jednego z przestępstw wymienionych enumeratywnie w dyspozycji wyżej wymienionego przepisu, a przełożony mając świadomość i wyrażając zgodę na podjęcie przez dziennikarza działań, nie zareagował odpowiednio w takiej sytuacji i nie zawiadomił organów ścigania.”
ps. Przy takim materiale wyjściowym jakim są według publicznych informacji medialnych zeznania osoby (A) uczestniczącej w zdarzeniu, z których wynika, że do organizacji zdarzenia została zainspirowana przez nieznane osoby (NN), które wręczyły jej określona kwotę 20 tyś zł. na jego zorganizowanie, konieczne zapewne będzie m.in.:
- niezbędne dosłuchanie (A), w zakresie dlaczego zdarzenie w pewien czas po rocznicy, które miało upamiętniać, kto wyznaczał termin, plan jego organizacji, osoby które miały w nim uczestniczyć, komu udzielał inf. o „kulisach” organizacji zdarzenia, kwocie itd., czy w poprzednich latach także organizowała takie lub podobne zdarzenia, z kim, z jakim środowiskiem, dokładne okoliczności, w tym czas, miejsca itd. spotkania-ń, kontaktów tel, e-mail, także przez pośredników?, kogo, jak, dokładne okoliczności, dane dotyczące 1 spotkania i ewent. kolejnych, wydania w/w kwoty, okoliczności legendowania i kontaktów (tel.,e-mail lub inne) z osobami wskazanymi przez (NN) do udziału w zdarzeniu, ich zachowania w czasie i po, co mówiły o sobie, kim są itd. itd….
- ujawnienie wszystkich osób biorących udział w zdarzeniu oraz osób, które mogą posiadać wiedzę dot. okoliczności organizacji zdarzenia…
- ustalenia stanu finansowego (A) przed i po zdarzeniu, w tym przychody uzyskiwane z legalnych źródeł przed zdarzeniem i po…..
- ustalenia i zabezpieczenie dowodów na dokonywania operacji finansowych przez (A) wskazujące na przepływ lub zakup ze środków nie mających potwierdzenia pochodzenia z normalnie uzyskiwanych źródeł…
- uzyskanie bilingów oraz treści przesyłanych e-mailów wszystkich osób uczestniczących w zdarzeniu z okresu przed, w czasie i po…
- ustalenie danych osób na które za zarejestrowane nr poszczególnych tel ( w razie potrzeby także lokalizacja miejsc połączeń prowadzonych z (NN) i osób przez nich wskazanych do udziału..) oraz IP komp i lokalizacji połączeń…..
- przesłuchanie wszystkich ustalonych uczestników zdarzenia na okoliczności organizacji zdarzenia, kto głównym, jak kontakty, czy dostawały jakieś środki na zakupy rekwizytów lub inne, od kogo, w jaki sposób, na co zużyły, itd., treści potwierdzające pogłębić i weryfikować w toku przesłuchań innych osób i wniosków wynikających z uzyskanych wcześniej dowodów……….
- w toku m.in. w/w przesłuchań i innych czynności ustalić powody wstrzymania przez określony czas publikacji materiału z w/w zdarzenia i publikacji w określonym dniu wydarzeń polityczno-społecznych,
- dokonanie analizy w/w zgromadzonego materiału dowodowego, w razie potrzeby kolejnych czynności ustalających, weryfikujących, w przypadku sprzecznych treści zeznań dokonać czynności konfrontacji, w zakresie ustalenia (NN) okazań itd……….
W zależności od wyników w/w analizy podjęcie kolejnych czynności procesowych, w przypadku wyniku negatywnego analizy umorzenie postępowania, w przypadku pozytywnym kolejne czynności procesowe, w tym sporządzenie i przedstawienie zarzutów, weryfikacja linii obrony, w szczególności ustalenia miejsca pobytu (NN) w czasie podanych przez świadka/ów kontaktów osobistych z nimi oraz tel i e-mailowych, możliwości finansowych, powodów działania, innych osób współdziałających itd. (dokonać bezzwłocznie zabezpieczenia dowodów, które mogą potwierdzać lub zaprzeczać podanych przez w/w okoliczności, w szczególności wskazujące na ewent. udział innych osób..)
- w razie potrzeby dokonanie kolejnych czynności procesowych .
Zgromadzony materiał dowodowy pełny i potwierdzający – ao, w innym przypadku umorzenie.
