Dziękuję sekcji zapaśników 'bramki' oraz kolegom z sekcji organizacyjnej klubu "Hybrydy", że panowali nad sytuacją w trakcie dyskusji i nie dopuścili do 'mordobicia', prowokacji i okaleczeń; dziękuję akustykom, że wyłączali te mikrofony na sali, do których dorywały się nawiedzone oszołomy bluzgając i obrażając przekleństwami zapraszanych gości oraz 'neutralizowali' tych, którzy 'niejako z urzędu' -- mieli za zadanie rozbić dyskusję. Dziękuję szczególnie współpracownikom: Markowi Kiszakiewiczowi, Maciejowi Wrońskiemu (szefowi sekcji reklamy); koledze, dziennikarzowi -- ś.p. Wojtkowi Mazurkiewiczowi oraz Grzegorzowi Niegodziszowi, którzy współprowadzili spotkania dyskusyjne. Dziękuję wreszcie -- Tomkowi Banachowiczowi oraz Tomkowi Kowalczykowi, którzy -- jako naczelni kierownicy kubu -- wspierali mnie, z moimi pomysłami, jako sekretarza programowego 'Hybryd'.
-------------------------------------------------
Był taki czas, kiedy jeszcze każdy chciał chcieć i miał nadzieję, że zmieni coraz bardziej otaczającą go rzeczywistość - na lepszą, bardziej, a może nawet całkowicie - polską! Na przełomie lat 70./80. rozdyskutowaliśmy się już wszyscy. Każdy stał się ekspertem w sprawach polityki, także gospodarki. Oczywiście wówczas idealizowaliśmy tę wolnorynkową... Zgodnie z zasadą: wszędzie dobrze, gdzie nas nie ma – kapitalizm jawił się wielu Rodakom, jako zbawienie narodu i gospodarki upadającego PRL. Wyznaję zasadę, że trzeba dyskutować, wymieniać się poglądami, by dojść do consensusu, bowiem Prawda zawsze ma naturę dialogową... A wszelka "czujność i szczujność" jest mi totalnie obca.
Świeżo upieczeni absolwenci oraz studenci Uniwersytetu Warszawskiego nie pozostali w tyle, z tym, że to wszechogarniające zamiłowanie do wymiany myśli, kłócenia się, spierania, dyskutowania, przekonywania – przyjęło u nas określone formy organizacyjne. Otóż w centralnym klubie studentów UW „HYBRYDY” powstał, cieszący się ogromną popularnością (nie tylko wśród studentów) Ośrodek Dyskusyjny.
Trzy lub cztery razy w miesiącu organizowane były tu spotkania z zawsze kontrowersyjnymi „ciekawymi ludźmi”. Wyjaśnię, że chodziło tu o przedstawicieli organizacji społecznych, politycznych, zawodowych i twórczych – ludzi, którzy w bieżącym czasie mieli coś bardzo konkretnego do powiedzenia; kształtowali naszą rzeczywistość, wyrażali swe poglądy publicznie i... nie bali się stawić czoła studentom, którzy znani są ze swych bezkompromisowych postaw, zacietrzewienia w dyskusji, braku uładzenia i poszanowania – jeśli nie dla 'świętości', to przynajmniej – siwych włosów. W dyskusjach brali też udział mieszkańcy Warszawy, bowiem klub „HYBRYDY” otwarty był dla wszystkich. Był to wszak jeden z pierwszych tego typu ośrodek dyskusyjny w Polsce po 1956-60 roku! PIERWSZY TALK-SHOW i to z udziałem często zupełnie przypadkowej publiczności! Mimo lat 1977 – 1983 – absolutnie bez cenzury!
Nikt tu nie zgłaszał się na miesiąc przed imprezą i nie składał tekstu własnego wystąpienia... A warto wspomnieć, że gośćmi popularnego SOD-u byli m.in.: czołowi przedstawiciele ówczesnego 'podziemia politycznego' KOR-u i zdelegalizowanych struktur NSZZ Solidarność, także -- członkowie Biura Politycznego KC PZPR; wybitni przedstawiciele kultury sztuki, nauki.
Tylko dla przykładu wspomnę, że dwukrotnie odwiedził nas i uczestniczył w gorącej dyskusji przewodniczący NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych Jan Kułaj, Anna Walentynowicz, przesympatyczny Jacek Kuroń, Leszek Moczulski, członek Biura Politycznego KC Kazimierz Barcikowski, I sekretarz Komitetu Warszawskiego PZPR Stanisław Kociołek, twórcy programu TV „Listy o gospodarce” red. red. Andrzej Bober i Jerzy Redlich, prezes Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich red. Jacek Kalabiński, prezes Zjednoczenia Patriotycznego „Grunwald” – Bohdan Poręba, minister pełnomocny do spraw reformy cen prof. Zdzisław Krasiński (słynne 'chrupiące bułeczki'...), członek Biura Politycznego KC PZPR Jan Łabęcki, Józef Pińkowski, przewodniczący NSZZ „Solidarność – Bydgoszcz” - ostry jak brzytwa - Jan Rulewski, trzykrotnie rzecznik prasowy NSZZ „Solidarność” Janusz Onyszkiewicz; red. Józef Kuśmierek, red. Daniel Passent, członek KC PZPR Jan Łomnicki, red. Krzysztof Teodor Toeplitz, słynny red. Jacek Maziarski, z-ca kierownika wydziału kultury KC PZPR Michał Jagiełłło, red. Zygmunt Broniarek, przedstawiciele i założyciele KOR, Ruchu Obrony Robotników a także -- red. Stefan Bratkowski, red. Wiesław Górnicki, jako rzecznik gen. Wojciecha Jaruzelskiego, oraz wielu, bardzo wielu innych, w tym nawet rzecznik prasowy rządu – minister Jerzy Urban.
Byli oni uczestnikami podstawowego, głównego cyklu spotkań o tematyce społeczno-politycznej. Czasem w tym cyklu robiłem odstępstwa od podanej tematyki na rzecz spraw gospodarczych.
Na wiele miesięcy przed gorącym Sierpniem i mroźnym Grudniem – często wśród publiczności gościli dziennikarze prasy zagranicznej wraz z ekipami filmowymi (BBC, CNN). Bywało, że już następnego dnia mogliśmy usłyszeć relację ze spotkania w „HYBRYDACH” w Radiu Wolna Europa. Także warszawska prasa centralna informowała, choć nie zawsze rzetelnie, o spotkaniach dyskusyjnych w centralnym klubie studentów Uniwersytetu Warszawskiego.
DOSŁOWNIE NIKT Z ZAPROSZONYCH GOŚCI Z SZEROKO POJĘTEJ OPOZYCJI - NAWET NIE 'ZAJĄKNĄŁ SIĘ' O ZMIANIE USTROJU! PODNOSZONE BYŁY JENO KWESTIE WIĘKSZEJ OSŁONY SOCJALNEJ, PODWYŻKI PŁAC ORAZ POWSTANIA WOLNYCH, NIEZALEŻNYCH, SAMORZĄDNYCH ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH...!
Mocno zapadły mi w pamięci słowa Zbigniewa Bujaka i Jana Rulewskiego, że "władza leży na chodniku, ale my bynajmniej nie chcemy jej podnieść." (...)
Myśleliśmy, że nasza gospodarka jeszcze bardziej rozkwitnie: będziemy mieli wysoce rentowne, konkurencyjne, nowoczesne stocznie, przemysł hutniczy, rentowne kopalnie -- także siarki (polskiego złota), że produkować będziemy znakomite, polskie [Made in Poland!] samochody, gdy tylko rozbudujemy FSO, pralki, lodówki, telewizory, radio-magnetofony - ulepszone, zmodernizowane a może i na licencji - nowsze modele ze słynnego i markowego Kasprzaka i Unitry; że jeszcze bardziej rozkwitną - znane już na całym świecie(!) - produkcje markowego [powtórzę: Made in Poland] przemysłu włókienniczego w Łodzi; 'Wólnczaka' oraz wiele, wiele innych - na świecie znanych z marki, a nam - z 'odrzutów z ekstportu'...
NIE POJAWIŁA SIĘ ŻADNA MYŚL ZDROŻNA, ŻE MOŻEMY STAĆ SIĘ KOLONIĄ / MONTOWNIĄ JENO -- ZE ZNISZCZONYM, "WYPRZEDANYM" I ZMARNOWANYM DOROBKIEM POKOLEŃ, KTÓRE PO TOTALNYCH ZNISZCZENIACH W WYNIKU II WOJNY ŚWIATOWEJ -- WYWINDOWAŁO NASZ KRAJ, POLSKĘ PRZECIE!, NA 10. MIEJSCE POŚRÓD NAJBARDZIEJ UPRZEMYSŁOWIONYCH I ROZWINIĘTYCH KRAJÓW ŚWIATA! [Patrz: raporty i klasyfikację krajów uprzemysłowionych ONZ].
Chciałem pokazać całą paletę barw, jakimi mienić się zaczęło nasze życie społeczne i polityczne. I wpoić ludziom, że tolerancja jest córką wątpliwości, zaś prawda ma naturę dialogową. Tak więc - jak już wspomniałem - przez „HYBRYDY” przewinęła się prawie cała czołówka ówczesnej „Solidarności” oraz „siły przewodniej narodu” z członkami KC oraz Biura Politycznego KC PZPR włącznie. W klubie mieszczącym około 600 osób, ekipa SOD-u miała zaledwie kilku bramkarzy--zapaśników, którzy co bardziej krewkich dyskutantów musieli uspokajać i wyprowadzać z klubu. Wentyl bezpieczeństwa został nieco poluzowany i trudno było mówić jeszcze o kulturze dyskusji, spokojnej wymianie myśli. Takiej tradycji nie było przecież przez 40 lat z wyjątkiem kilku lat po 1956 roku. Pamiętam, w trakcie spotkań wystąpiły dwa zawały serca i mieliśmy kilkanaście omdleń...
Któregoś dnia przyszedłem do redakcji (redagowałem dział literacki i kulturalny w „Tygodniku Kulturalnym”), a naczelny pokazał mi – z marsową miną i bez komentarza – zakreślony fragment w „BS-ie” (Biuletynie Specjalnym rozsyłanym do redakcji, w którym zamieszczane były m.in. fragmenty najciekawszych artykułów – głównie z pism wydawanych w obozie krajów socjalistycznych). Przeczytałem i zamarłem. Cytuję króciutki fragment – BS nr. 10935/5. XI 1981r. : ZSRR, „Litiernaturnaja Gazieta”, Wiktor Coppi, „HYBRYDY” :
„W Warszawie działa klub dyskusyjny studentów „HYBTYDY”. Zaprosili tam Rulewskiego. Wiecie co, chłopcy – powiedział bydgoski „Lektor”. W Europie trzeba zaprowadzić nowy porządek. A Chłopcom nawet do głowy nie przyszło, że jest to dokładnie hasło Hitlera. „Lektor” oczywiście nie podpierał się swoim bożyszczem, za to wyjaśnił, że w imię tego porządku Polska powinna zerwać z Układem Warszawskim. /.../ Powinniśmy w ogóle zapomnieć o istnieniu ZSRR – bo będziemy nadal żyć w niewolnictwie. „Hybrydzi” w tym miejscu zaklaskali, wyrażając swą aprobatę dla coca-coli. Prowadzący spotkanie Mark Różycki, „lektor” Rulewski i audytorium – byli na tym samym poziomie. /.../ Następnego dnia grupa młodzieńców zbeszcześciła jeszcze jeden pomnik żołnierzy radzieckich. Zadziałał instruktaż Rulewskiego. Rulewski – hybryda bossa związkowego z neofaszystą – uśmiechał się z zadowoleniem.”
W redakcji naczelny dostał po głowie, a ja musiałem pisać pod pseudonimem, na szczęście nie odebrano mi działu literackiego, bo naczelny, Stanisław Adamczyk i pisarz, poeta Tadeusz Nowak oraz zespół redakcji -- stanęli za mną murem... Jednak powtarzające się ataki ze strony mediów radzieckich -- mocno dawały mi się we znaki, także -- kolegom z klubu 'Hybrydy'...
Wówczas to, zupełnie nie zdając sobie z tego sprawy -- dosłownie i w przenośni -- przechodziłem pierwszy zawał. Byłem mniej 'wydajny', szybko się męczyłem, czułem się słabo, biły na mnie siódme poty... Po kilku latach okazało się, że... jakby 'mimowolnie' przeszedłem pierwszy zawał w życiu w wieku 24. lat...
TYMCZASEM W MOJEJ KLUBOWEJ 'KANICIAPIE', DOKĄD ZAWSZE PRZED SPOTKANIEM ZAPRASZAŁEM GOŚCI NA KAWĘ -- WIDNIAŁA WIELKA MAPA POLSKI. ZNAMIENICI GOŚCIE Z OPOZYCJI PISALI NA TEJ MAPIE GRUBYMI FLAMASTRAMI TUŻ TUŻ PRZED PAMIĘTNYM 13. GRUDNIA...: "Z PRAWEJ FLANKI PRZYJDĄ TANKI", "NA PEPIKA -- OCHOTNIKA", "NA NIEMIASZKI SZYKUJ FLASZKI"... itp. itd. Przysięgam na grób Ojca...!
Dokładnie wszyscy wiedzieliśmy o grożącej nam inwazji wojsk Układu Warszawskiego, bowiem cały kraj, większość kluczowych dla gospodarki PRL-u zakładów pracy -- strajkowała. Goście zaś często przebąkiwali o znaczącym wsparciu finansowym płynącym ze Stanów Zjednoczonych oraz Zachodu -- od wielkich koncernów i korporacji, których zbrojnym ramieniem, orężem były i są do dziś dnia siły zbrojne tych krajów.
Na Radzie Klubu przedstawiłem pomysł, by choć nieco odpolitycznić spotkania i zapraszać na dyskusje bardziej „neutralnych” gości, bo pod byle pretekstem władze zamkną naszą placówkę. Pierwszy nasz wybór padł na dr MICHALINĘ WISŁOCKĄ, która toczyła swoje sex-boje z cenzurą obyczajową, a jej książka „Sztuka Kochania” – tom I była bestsellerem, kupowanym spod lady i po wielokroć przepłacanym. Pani doktor zgodziła się przyjść, ja zaś ze swej strony dałem tytuł naszemu spotkaniu, który miał być leitmotivem dyskusji: „Coraz trudniej kochać...”.
Publiczność dopisała. Przybyło blisko 500 osób i było bardzo, ale to bardzo kulturalnie... Tym razem nie zauważyliśmy obstawy milicyjnej ani 'smutnych panów' w klubie. Miłość jakby łagodziła obyczaje. Kogo z ówczesnych prominentów czy decydentów mógł obchodzić temat: Miłość? (ZChN-u jeszcze nie było...,a o Lidze Polskich Rodzin także jeszcze nikt nie myślał...).
Jak w teatrze Brechta, spotkania SOD-u pozbawiały ludzi iluzji i złudzeń; przez samych uczestników spotkań zdzierane były atrapy kostiumów i zmazywane szminki z twarzy zapraszanych gości. Zdarzało się nieraz, że kontrowersyjna z pozoru fizjonomia, po trzech godzinach dyskusji, jawiła się w zupełnie odmiennym świetle.
SOD zmuszał do intelektualnej zadumy, a także czynnego uczestniczenia w spotkaniu. Uczestnik spotkań sam wyciągał wnioski – podawaliśmy mu bowiem całą paletę propozycji, skondensowaną gamę barw, którymi mienić się zaczęło nasze życie społeczno-polityczne. Dzięki temu spotkania SOD-u zyskały na wiarygodności. SOD – to swoisty wkład w odnowę środowiska studenckiego, przyczynek do zdemokratyzowania stosunków społecznych i obyczajów w naszym kraju. Terminarz spotkań – jak już wspomniałem – układany był na gorąco; nie było tu więc żadnej tendencyjności. Obowiązywała jedna zasada: staramy się oddać w miarę obiektywny obraz naszej rzeczywistości.
Osobny cykl stanowiły spotkania z satyrykami – między innymi Stanisławem Tymem, reżyserem Stanisławem Bareją, Edwardem Dziewońskim, Janem Pietrzakiem, Zenonem Laskowikiem, a także piosenkarzem z zacięciem satyrycznym – Andrzejem Rosiewiczem. Tu miał także swój ostatni występ [zawał] Józef Prutkowski – dyskutowano na temat roli satyry i satyryka w społeczeństwie.
W cyklu zaś pod umownym tytułem: „Co z kulturą?” – w „HYBRYDACH” gościli m.in.: liczni wybitni pisarze i poeci, poseł sejmowej Komisji Kultury i Sztuki płk Janusz Przymanowski, red. Zygmunt Broniarek, red. Włodzimierz Sokorski, red. Krzysztof Teodor Toeplitz, reż. Adam Hanuszkiewicz, reż. Jan Machulski, reż. Stanisław Bareja, red. naczelny „Szpilek” i dyrektor Teatru „Syrena” – Witold Filler, red. naczelny „Tygodnika Kulturalnego” – Stanisław Adamczyk oraz bardzo wielu artystów, pisarzy – jak choćby wschodząca wówczas gwiazda: Andrzej Pastuszek; klasyk -- Tadeusz Nowak, Julian Kawalec, Andrzej Szczypiorski, Tadeusz Konwicki, Wojciech Żukrowski i kilku prominentnych urzędników z ministrem kultury i sztuki na czele.
W „HYBRYDACH” środowisko studenckie nabierało jednocześnie umiejętności dyskutowania. Dotąd niewielu prominentów, znanych osobistości z życia społeczno-politycznego godziło się na dyskusję ze studentami i to w ich klubie – „na ich terenie”. Ta przeszłość rzutowała niestety jeszcze dość często na formę i kulturę dyskusji...
Generalnie rzecz ujmując – młodzi ludzie dopiero uczyli się dyskutować, nie napadać, nie wykrzykiwać swoich racji, nie linczować lub wznosić na piedestały, ale właśnie – wymieniać myśli i to tak, by nikt na tej wymianie nie tracił... Uczyli się trudnej sztuki dyskusji. Nawet gdy wśród zapraszanych gości pojawiali się przedstawiciele ekstremizmów – na przykład Zbigniew Bujak z „Solidarności”, czy Albin Siwak – członek Biura Politycznego KC PZPR. To swoiste wychowanie w duchu prawdy, która ma właśnie naturę dialogową, w duchu dyskusji – jest niewątpliwą zasługą Studenckiego Ośrodka Dyskusyjnego „Od Siwaka do Bujaka”.
W latach 1977 – 1983 odbyło się ponad kilkadziesiąt bardzo gorących spotkań dyskusyjnych i paneli. Uczestniczyło w nich ok. 80. tysięcy osób (z reguły w spotkaniu uczestniczyło ok. 600 osób). Tak w bardzo wielkim skrócie wyglądała jedna z ciekawszych inicjatyw studentów warszawskich. Był to też jeden z nielicznych autorskich programów klubu „HYBRYDY”.
Ostatnimi spotkaniami w SOD-u „HYBRYDY” były kolejne dyskusje między innymi: z rzecznikiem rządu, ministrem Jerzym Urbanem, Lechem Kaczyńskim oraz trzykrotnie z rzecznikiem „Solidarności” – Januszem Onyszkiewiczem, Janem Rulewskim, Zbigniewem Bujakiem, Michałem Jagiełłą, Tadeuszem Mazowieckim, Bronisławem Geremkiem oraz... moimi nieco starszymi utalentowanymi kolegami -- Jackiem Kaczmarskim i Przemkiem Gintrowskim, których później gościłem w małej kawalerce na Bielanach.
Do dziś zachowałem niekompletną dokumentację zdjęciową ze spotkań oraz część wycinków prasowych. Nagrania dyskusji, niestety, przepadły w czasie stanu wojennego. Jednak SOD „HYBRYDY” – „Od Siwaka do Bujaka” zachował się w pamięci Warszawiaków oraz studentów Uniwersytetu Warszawskiego ówczesnych lat. Zachowały się także szczątkowe publikacje w naszych centralnych tytułach prasowych – sprawozdania ze spotkań dyskusyjnych, nagrania w archiwum Radia Wolna Europa oraz BBC i CNN.
Gdy dyskusje w 'Hybrydach' stały się już stałym elementem krajobrazu ówczesnej Warszawy -- do mego ukochanego klubu trafił... 'w teczce przyniesiony' nowy kierownik ze swoją ekipą, a ja odszedłem, rzecz jasna -- 'na własną prośbę'... Spotkania dyskusyjne przeniosłem do sali Teatru Małego opodal kluby "Hybrydy" przy ul. Marszałkowskiej w Warszawie. Jednak za względu na wysoki koszt wynajęcia sali -- byliśmy zmuszeni zamknąć działalność dyskusyjną zapoczątkowaną w 1977 roku w "Hybrydach".
Relacje we fragmentach z bardzo wielu spotkań dyskusyjnych z czołowymi przedstawicielami opozycji ze Studenckiego Ośrodka dyskusyjnego w Klubie "Hybrydy" były emitowane na falach Radia Wolna Europa. Wielokrotnie odwiedzali nas także dziennikarze, reporterzy z kamerami stacji BBS oraz CNN.
Zaś w mojej redakcji "Tygodnika Kulturalnego", w której wówczas powadziłem dział literacki, pojawił się współpracownik... -- jak niebawem się okazało -- aktywny TW UB, który przez wiele lat -- nie tylko nam -- 'szył buty'...
I tak, niejako na własną prośbę, zniszczyłem sobie zdrowie i nie tylko... Nie muszę dopowiadać, tłumaczyć i uściślać -- przez kogo i dlaczego...
--------------------------------------------------------------------------------
Fragmenty wspomnień i relacji pomieszczone w książce: "Hybrydy 50 lat! Zawsze piękni, zawsze dwudziestoletni! "(s. 75–95 wraz ze zdjęciami); Fundacja Universitatis Varsoviensis, Warszawa 2007 r.
Marek Różycki jr.
Zobacz galerię zdjęć:
Komentarze