W okresie międzywojennym na terytorium ówczesnych Niemiec mieszkało półtora miliona Polaków. 27 sierpnia 1922 roku na zjeździe regionalnych organizacji polonijnych w Berlinie został powołany Związek Polaków w Niemczech. Powstanie Związku było jednym z efektów wejścia w życie korzystnych dla Polski zapisów Traktatu Wersalskiego, a także stanowiska niemieckich elit politycznych, wyrażonego przez feldmarszałka Paula von Hindenburga już 30 czerwca 1919 r. : „Największa klęską Niemiec w Wersalu jest odbudowa niepodległej Polski. Nigdy Niemcy z tym się nie pogodzą”.
Związek zrzeszał niemieckich obywateli pochodzenia polskiego, podporządkował sobie większość polskich stowarzyszeń i pracował na rzecz utrzymania świadomości narodowej polskiej ludności. Zadaniem Związku Polaków w Niemczech, przedstawionym w statucie założycielskim było "zdobycie dla ludności polskiej w Niemczech praw mniejszości narodowej i obrona jej interesów we wszystkich dziedzinach". Związek prowadził działalność wydawniczą, spółdzielczą i oświatową.
Z inicjatywy Związku Polaków w Niemczech powstał Centralny Bank Spółdzielczości Polskiej, tzw. Bank Słowiański z siedzibą w Berlinie, który odegrał ważną rolę w finansowaniu Związku i działań Polaków w Niemczech (zlikwidowano go w 1939 roku). Polacy mieli wówczas swoje spółki rolno-handlowe, spółdzielnie i zjednoczenia zawodowe, drukarnie, gazety, szkoły, bursy, instytucje opieki socjalnej, stowarzyszenia kulturalne, zespoły artystyczne oraz kluby sportowe.
Członkowie Związku katalogowali akty bezprawia dokonywane w Niemczech na członkach mniejszości polskiej, zarówno w czasach Republiki Weimarskiej jak i III Rzeszy. Związek udzielał pomocy poszkodowanym i ich rodzinom oraz reprezentował ich interesy przed wymiarem sprawiedliwości.
W 1933 roku Związek Polaków w Niemczech za swój symbol przyjął zaprojektowany przez Janinę Kłopocką znak rodła, przedstawiający bieg rzeki Wisły wraz z zaznaczonym Krakowem. Kolory biały i czerwony odwoływały się do polskiego godła i flagi narodowej. Zdaniem działacza Związku ze Śląska Opolskiego Stanisława Wasylewskiego rodło mówiło: „Jesteśmy Polakami, należymy do narodu polskiego, którego kultury kolebką jest Kraków, wierną rzeką Wisła”.
Szefami związku w okresie międzywojennym byli: od 3 grudnia 1922 do 9 lutego 1933 – Stanisław Sierakowski, a po tym jak zmuszono Sierakowskiego do wyjazdu do Polski, przewodnictwo objął ks. Bolesław Domański (9 lutego 1933 – 21 kwietnia 1939), proboszcz parafii w Zakrzewie. Ks. Domański został w 1929 r. wybrany patronem Rady Nadzorczej Związku Spółdzielni Polskich w Niemczech i od tego czasu zaczęto go nazywać „księdzem Patronem”.
Z inicjatywy „księdza Patrona”, obradująca w Zakrzewie Rada Naczelna Związku Polaków w Niemczech 3 grudnia 1937 roku podjęła uchwałę o zorganizowaniu w marcu 1938 r. w Berlinie Kongresu Polaków. Kongres odbył się 6 marca 1938 roku w sali Theater des Volkes. Uczestniczyło w nim 5 tysięcy Polaków z całych Niemiec.
W przemówieniu inaugurującym obrady kongresu ks. Bolesław Domański przedstawił Pięć Prawd Polaków:
• Jesteśmy Polakami!
• Wiara Ojców naszych jest wiarą naszych dzieci!
• Polak Polakowi bratem!
• Co dzień Polak Narodowi służy!
• Polska Matką naszą – nie wolno mówić o Matce źle!
W grudniu 2017 r. Senat podjął uchwałę o ustanowieniu roku 2018 „Rokiem Prawd Polaków spod Znaku Rodła”. W uchwale senatorowie napisali:
"Prawdy Polaków spod Znaku Rodła przypominane w roku 100. rocznicy odzyskania niepodległości przez Państwo Polskie są, dzięki ich uniwersalnemu przesłaniu, wyjątkową okazją do pojednania narodowego i wyeksponowania wspólnotowego charakteru skarbca ideowego naszych przodków. Na Prawdach Polaków spod Znaku Rodła wciąż jesteśmy, jako Naród Polski, oparci - jak na opoce - pewnie i mocno. Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanawia rok 2018 Rokiem Prawd Polaków spod Znaku Rodła w trosce o to, aby Naród Polski wspomniał i oddał należny hołd Polakom spod Znaku Rodła z okresu międzywojennego XX wieku, Polakom, którzy trwali przy mowie i wierze ojców" .
Od przyjęcia tej uchwały Senatu minęły dwa lata. 16 stycznia 2020 roku Parlament Europejski przyjął rezolucję przeciwko Polsce i Węgrom, w której wzywa Komisję Europejską do „wykorzystania w pełni dostępnych narzędzi, w szczególności przyspieszonych postępowań ws. uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przed TSUE” oraz żąda „zastosowania środków tymczasowych, aby wyeliminować wyraźne ryzyko poważnego naruszenia przez Polskę i Węgry wartości, na których opiera się Unia”.
Za rezolucją opowiedziało się 446 posłów; przeciw było 178; od głosu wstrzymało się 41.
Wśród europosłów którzy opowiedzieli się za przyjęciem rezolucji byli polscy europosłowie wybrani z list Koalicji Europejskiej i Wiosny. Ich listę zamieścił na Twitterze zastępca rzecznika PiS Radosław Fogiel. Są to:
1. Magdalena Adamowicz,
2. Jerzy Buzek,
3. Bartosz Arłukowicz,
4. Krzysztof Hetman,
5. Tomasz Frankowski,
6. Andrzej Halicki,
7. Danuta Hübner,
8. Adam Jarubas,
9. Jarosław Kalinowski,
10. Ewa Kopacz,
11. Janusz Lewandowski,
12. Elżbieta Łukacijewska,
13. Radosław Sikorski,
14. Róża Thun und Hohenstein,
15. Marek Belka,
16. Robert Biedroń,
17. Włodzimierz Cimoszewicz,
18. Sylwia Spurek,
19. Leszek Miller.
Dla wymienionych posłów, „Pięć Prawd Polaków spod znaku Rodła” nie jest aktualnym zobowiązaniem. Traktują je (zakładając, że w ogóle o nich słyszeli) jako sentymentalne brednie, nie zasługujące na poważne traktowanie.
***
Aktywnym działaczem Związku Polaków w Niemczech był Edmund Osmańczyk, dziennikarz i publicysta, współtwórca znaku „Rodła". Uczestniczył w Kongresie Polaków w Niemczech w 1938 roku i nagrał wówczas jego przebieg na taśmie magnetofonowej, którą potajemnie przewiózł do Polski. Nagrania posłużyły do przygotowania pamiątkowych płyt z zapisem Kongresu oraz do stworzenia reportażu z wydarzenia, wyemitowanego na antenie Polskiego Radia 12 marca 1938 roku.
W wyborach z 4 czerwca 1989 roku Edmund Osmańczyk zdobył mandat senatora z okręgu opolskiego, z listy Komitetu Obywatelskiego "Solidarność". Sprawował ten mandat krótko – zmarł 4 pażdziernika 1989 r. Myślę, że obserwując wyczyny obecnego marszałka Senatu Edmund Osmańczyk przewraca się w grobie.
***
PS:
Po dojściu Hitlera do władzy wszyscy członkowie Związku Polaków w Niemczech wpisywani byli na specjalną listę „wrogów Rzeszy”, przygotowaną przez SD. To na jej podstawie tuż przed wybuchem wojny 25 sierpnia rozpoczęto masowe aresztowania polskiej inteligencji oraz dokonywano czystek etnicznych. Związek zdelegalizowano 27 lutego 1940 r. i zdefraudowano jego majątek. Wielu jego członków rozstrzelano, a ok. 1200 członków uwięziono w obozach koncentracyjnych.
„Księdzu patronowi ” Opatrzność oszczędziła strasznych doświadczeń września 1939 r. Ks. Bolesław Domański zmarł w berlińskim szpitalu 21 kwietnia 1939 roku. Msza żałobna w katedrze św. Jadwigi w Berlinie, a także pogrzeb w Zakrzewie (przemianowanym w latach 30-tych przez władze narodowo-socjalistyczne III Rzeszy na Buschdorf), w którym ks. Domański pełnił przez 36 lat posługę kapłańską, były ostatnimi przed drugą wojną światową manifestacjami Polaków w Niemczech.
***
Przy pisaniu notki autorka korzystała z następujących publikacji:
- Edmund Osmańczyk, Niezłomny proboszcz z Zakrzewa, rzecz o Księdzu Patronie Bolesławie Domańskim, Warszawa 1989,
- https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/48118,Spod-znaku-Rodla.html
- https://www.tvp.info/46226537/rezolucja-przeciwko-polsce-kto-z-europoslow-z-polski-glosowal-za-lista
