Dwa dni temu w Hajnówce Joanna Stańczyk, organizatorka akcji protestacyjnej "Matki na Granicę", określiła sytuację na granicy Polski z Białorusią jako „ludobójstwo”.
Wcześniej, poseł Franciszek Sterczewski uznał, że występuje niebezpieczeństwo, że na granicy polsko-białoruskiej wydarzy się „powtórka tragedii ze Srebrenicy”.
Jeżeli będzie więcej śmierci i cierpienia – na razie wiemy o 10 osobach, które nie przeżyły – to być może będziemy mieli do czynienia z taką sytuacją jak w Srebrenicy, kiedy na oczach świata przy milczeniu różnych instytucji doszło do masakry. To tutaj ci ludzie siedząc na mrozie również są narażeni na utratę życia lub zdrowia i to jest świadome działanie obu władz – histeryzował poseł.
A wrażliwy na przestrzeganie prawa (a praw człowieka w szczególności), pełen empatii Aleksander Łukaszenka polecił białoruskim prokuratorom wszcząć dochodzenie w sprawie ludobójstwa, którego mieli dopuścić się polscy żołnierze i funkcjonariusze Staży Granicznej na migrantach przy przejściu granicznym w Kuźnicy.
W tej sytuacji konieczne staje się przypomnienie, co oznacza termin „ludobójstwo”.
W orzecznictwie sądów i w literaturze prawniczej „ludobójstwo” (genocyd) określane bywa jako „zbrodnia nad zbrodniami” (crime of all crimes). Takie określenie pojawiło się już w wyroku sądu izraelskiego skazującego na karę śmierci Adolfa Eichmanna w 1961 r. oraz w dwóch wyrokach Międzynarodowego Trybunału dla Zbrodni w Rwandzie. William A. Schabas w opublikowanej w 2000 r. ksiązce Genocide in International Law umieścił określenie: crime of crimes jako podtytuł.
Termin prawny "ludobójstwo" i wprowadzenie go do międzynarodowego porządku prawnego zawdzięczamy polskiemu prawnikowi Rafałowi Lemkinowi, od 1941 r. przebywającemu w USA. Rafał Lemkin zdefiniował "genocide" (genocyd, ludobójstwo) w swojej ksiązce Axis Rule in Occupied Europe (Rządy Osi w okupowanej Europie), opublikowanej w 1944 r. Był również autorem projektu wprowadzenia terminu „genocide” („ludobójstwo”) do międzynarodowego porządku prawnego, czyli Konwencji ONZ z 9 grudnia 1948 r. o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa. Ta umowa międzynarodowa została przyjęta dzień przed przyjęciem Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka; weszła w życie w 1951 r. po ratyfikowaniu przez 20 państw (w tym przez Polskę). Nawiasem mówiąc, Stany Zjednoczone ratyfikowały tę Konwencję dopiero za czasów prezydentury R. Reagana w 1986 r.
Konwencja w swej preambule stwierdza, że „we wszystkich okresach historycznych ludobójstwo wyrządzało ludzkości wielkie straty” i wyraża przekonanie, iż „międzynarodowa współpraca jest konieczna do uwolnienia ludzkości od tej ohydnej klęski”.
W art. I państwa strony „potwierdzają, że ludobójstwo popełnione zarówno w czasie pokoju, jak podczas wojny stanowi zbrodnię w obliczu prawa międzynarodowego”.
Podstawowe znaczenie ma art. II Konwencji, stanowiący, że
„ludobójstwem jest którykolwiek z następujących czynów, dokonanych w zamiarze zniszczenia w całości lub w części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych jako takich:
a) zabójstwo członków grupy;
b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków
grupy;
c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego;
d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy; e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy”.
Art. III traktuje o formach, w których może występować zbrodnia ludobójstwa:
„następujące czyny podlegają karze:
a) ludobójstwo;
b) zmowa w celu popełnienia ludobójstwa;
c) bezpośrednie i publiczne podżeganie do popełnienia ludobójstwa;
d) usiłowanie popełnienia ludobójstwa;
e) współudział w ludobójstwie”.
Natomiast art. IV Konwencji postanawia:
„winni ludobójstwa lub któregokolwiek z czynów wymienionych w artykule III będą karani bez względu na to, czy są konstytucyjnie odpowiedzialnymi członkami rządu, funkcjonariuszami publicznymi czy też osobami prywatnymi”.
Art. V Konwencji stanowi, że państwa strony zobowiązują się do wydania przepisów prawnych koniecznych do wykonania jej postanowień, „a w szczególności do skutecznego karania winnych ludobójstwa”.
Wynika z tego obowiązek transponowania zbrodni ludobójstwa do narodowego (krajowego) prawa karnego państw stron Konwencji. Obserwuje się w tym względzie różne rozwiązania. Niektóre kraje przenoszą do swych kodeksów karnych ściśle powtórzone postanowienia Konwencji o ludobójstwie, w zakresie karalności czynów dokonanych w zamiarze zniszczenia, w całości lub w części, grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych. Tak dzieje się np. w kodeksach karnych RFN, Austrii, Hiszpanii oraz Federacji Rosyjskiej.
W polskim Kodeksie Karnym w czasach PRL-u nie było zbrodni ludobójstwa. Wprowadzona została dopiero do KK z 1997 r. (art. 118 par. 1).
Konwencja w sprawie karania i zapobiegania zbrodni ludobójstwa przewiduje możliwość tworzenia tzw. trybunałów ad hoc w celu osądzania oskarżonych o dokonanie czynów zabronionych. Do tej pory powołane zostały dwa takie międzynarodowe trybunały, które zajmowały się ludobójstwem – dla Jugosławii oraz Rwandy. Stworzono je w związku z krwawymi wydarzeniami na tamtych terenach z początku lat 90. XX w.
Można wyróżnić trzy grupy osób, które ponoszą odpowiedzialność przed międzynarodowymi Trybunałami:
• osoby, które popełniły zbrodnię osobiście
• osoby, które wydały rozkaz jej popełnienia lub w jakikolwiek inny sposób uczestniczyły w jej popełnieniu
• przełożeni, którzy wiedzieli o popełnianej zbrodni lub też mogli się o niej dowiedzieć, a mimo to nie podjęli żadnych kroków by jej zapobiec lub nie ukarali winnych
Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii (MTKJ) powołany został przez Radę Bezpieczeństwa ONZ rezolucją nr 827 z 25 maja 1993 roku, w związku z wydarzeniami z okresu wojny domowej w byłej Jugosławii, która miała miejsce w latach 1991–1995, a zwłaszcza zbrodni popełnianych na terenie Bośni i Hercegowiny (czystek etnicznych, masakr ludności cywilnej, ludobójstwa -zbrodnia w Srebrenicy). Mniej niż 20% rozpatrywanych przez MTKJ spraw związanych było z popełnieniem zbrodni ludobójstwa, a kilku oskarżonych zostało zwolnionych od zarzutu jej popełnienia już we wczesnych fazach postępowania przed Trybunałem. W toku swego działania Trybunał wypracował bogaty dorobek orzeczniczy, niezwykle przydatny przy rozpatrywaniu zagadnień kwestii ludobójstwa.
W sierpniu 2001 r. MTKJ skazał za ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości i zbrodnie wojenne na 46 lat więzienia (wyrok obniżony w 2004 r. przez instancję apelacyjną na 35 lat) bośniacko-serbskiego generała Radislava Krstića. Był on jednym z głównych winnych masakry ok. 8 tys. bośniackich muzułmanów (mężczyzn i chłopców) w enklawie zdobytej przez bośniackich Serbów Srebrenicy (lipiec 1995 r.).
Przed tym samym MTK toczył się proces oskarżonego m.in. o ludobójstwo, byłego prezydenta Jugosławii Slobodana Miloszevicia. Proces został umorzony w 2006 r. wobec śmierci oskarżonego w marcu 2006 r.
8 listopada 1994 roku, Rada Bezpieczeństwa na mocy rezolucji 995 utworzyła Międzynarodowy Trybunał Karny MTK) dla Rwandy z siedzibą w Aruszy w Zjednoczonej Republice Tanzanii. Trybunał powstał w następstwie poważnych naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego w Rwandzie - w wyniku krwawego konfliktu etnicznego pomiędzy Hutu i Tutsi w ciągu zaledwie stu dni zginęło ponad 800 tysięcy ludzi. Ofiarami byli głównie cywile, także kobiety i dzieci.
Trybunał był organem sądowniczym powołanym do osądzania osób odpowiedzialnych za ludobójstwo i inne poważne naruszenia prawa międzynarodowego na terytorium Rwandy oraz dla wymierzenia kary obywatelom Rwandy odpowiedzialnym za takie zbrodnie na terytoriach państw ościennych w okresie pomiędzy 1 stycznia 1994 a 31 grudnia 1994.
W grudniu 2008 r. MTK dla Rwandy, po sześcioletnim procesie, skazał na dożywotnie więzienie płk. Theoneste’a Bagosora, który w 1994 r., sprawując kontrolę nad wojskiem i służbami bezpieczeństwa w Ruandzie, wszczął ludobójstwo członków plemienia Tutsi, w którym zginęło ok. 800 tys. ludzi. Bagosora i dwaj pomniejsi oficerowie z plemienia Hutu uznani zostali za organizatorów ludobójstwa, zbrodni przeciw ludzkości i zbrodni wojennych.
Przed MTK dla Rwandy stanął też były premier Jean Kambanda. Kambanda bezpośrednio uczestniczył w masakrach ludności Tutsi, wydawał broń i amunicję, będąc świadomym, do czego będzie ona wykorzystywana. Podżegał również ludzi do zbrodni, nie powstrzymywał od nich swoich podwładnych. Już na pierwszym posiedzeniu Trybunału Kambanda przyznał się do sześciu zarzucanych mu czynów, a mianowicie do zbrodni ludobójstwa, zmowy w celu jej dokonania, publicznego podżegania i współudziału w ludobójstwie oraz do zbrodni przeciwko ludzkości oraz oświadczył, że ludobójstwo było otwarcie omawiane podczas dyskusji parlamentarnych. Oświadczył też, że ataki przeciwko ludności Tutsi w 1994 r. miały na celu jej eksterminację („a widespread and systematic attack against the civilian population of Tutsi, the purpose of which was to exterminate them”). Kambanda wspierał Radio Television Libre des Mille Collines, nawołujące do masakr Tutsi. Mając rzeczywistą władzę nie zrobił nic, by zapobiec zbrodniom. Jednym z najtragiczniejszych zdarzeń, do których przyznał się Kambanda był brak działania w sytuacji, gdy został poproszony o ochronę ocalałych z masakry dzieci znajdujących się w szpitalu. W wyniku jego celowego zaniechania, tego samego dnia wszystkie dzieci zostały zabite. Pomimo przyznania się do winy były premier Rwandy został skazany na dożywotnie pozbawienie wolności. Trybunał podkreślił, że Kambanda nie wyjaśnił swojego dobrowolnego udziału w zbrodni ludobójstwa, nie wyraził też skruchy czy żalu. Ponadto jest on osobiście odpowiedzialny za wiele zbrodni, które popełniał zupełnie świadomie, z premedytacją i ze szczególnym okrucieństwem.
MTK dla Rwandy zakończył swoją działalność z dniem 31 grudnia 2015 r.
1 lipca 2002 r. rozpoczął funkcjonowanie Międzynarodowy Trybunał Karny (ang. International Criminal Court, ICC) - stały sąd międzynarodowy mający kompetencję w zakresie ścigania i karania sprawców najcięższych zbrodni, jak zbrodnie ludobójstwa, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne i agresje, które miały miejsce po 1 lipca 2002 roku. Siedzibą MTK jest Haga.
***
Co trzeba mieć w głowie, aby formułować zarzut zbrodni ludobójstwa pod adresem funkcjonariuszy Straży Granicznej i żolnierzy Wojska Polskiego pilnujących nienaruszalności polskiej granicy? Czy poseł Franciszek Starczewski lub organizatorki protestów przy granicy mają świadomość co oznacza termin „ludobójstwo”?
Czy ci ludzie w ogóle rozumieją co mówią?
Z jakiego powodu i w jakim celu włączają się w narracje Aleksandra Łukaszenki? Co chcą w ten sposób uzyskać?
***
1. https://www.salon24.pl/newsroom/1182869,protest-aktywistek-matki-na-granice-ws-losu-imigrantow-to-jest-ludobojstwo
2. Poseł KO porównał sytuację w Kuźnicy do ludobójstwa w Srebrenicy, https://www.msn.com/pl-pl/wiadomosci/polska/pose%C5%82-ko-por%C3%B3wna%C5%82-sytuacj%C4%99-w-ku%C5%BAnicy-do-ludob%C3%B3jstwa-w-srebrenicy/
3. https://www.tvp.info/57049526/reporter-wojenny-o-mediach-na-polskiej-granicy-felieton-marcina-mamonia-dziennikarze-na-wojnie-z-ojczyzna
4. Alicja Bartuś, Rafał Lemkin – zapomniany polski prawnik [w] Krwawy cień genocydu. część druga. Ludobójstwa – pamięć, dyskurs, edukacja, redakcja naukowa Beata Machul-Telus, Urszula Markowska-Manista, Lech M. Nijakowski, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2017
5. Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 9 grudnia 1948, (DzU z 1970, nr 26, poz. 208).
6. https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-karny-16798683
7. Dominika Dróżdż, Zbrodnia ludobójstwa w międzynarodowym prawie karnym, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2010,
8. Aleksandra Spychalska, Zbrodnia ludobójstwa w statutach trybunałów międzynarodowych, https://www.repozytorium.uni.wroc.pl/dlibra/publication/66623/edition/65062
9. https://sknmpp.files.wordpress.com/2011/03/zarys-problematyki-odpowiedzialnoc59bci-karnomic499dzynarodowej-za-zbrodnie-ludobc3b3jstwa-przykc582ad-rwandy.pdf
10. http://www.unic.un.org.pl/prawa-czlowieka/miedzynarodowy-trybunal-karny/3148
