228 lat temu, 24 marca 1794 roku gen. Tadeusz Kościuszko na krakowskim Rynku Głównym złożył przysięgę:
Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna męka Syna Jego".
W ten sposób rozpoczęło się powstanie nazywane Insurekcją Kościuszkowską. Tadeusz Kościuszko został mianowany Najwyższym Naczelnikiem Siły Zbrojnej Narodowej.
Zaniepokojona cesarzowa Katarzyna II napisała list do generała Aleksandra Suworowa:
Hrabio Aleksandrze Wasiljewiczu! Znany wam z pewnością buntownik Kościuszko, podburzywszy Polskę, w swych kontaktach z potworami rządzącymi Francją, zamierza wszędzie rozsiewać bunt na złość Rosji.
Zgodnie z wolą cesarzowej Aleksander Suworow objął dowództwo korpusu ukraińskiego i wyruszył na zachód. 17 września osaczył korpus Karola Sierakowskiego i zmusił go do odwrotu w kierunku Brześcia Litewskiego. 19 września rozbił polskie oddziały w bitwie pod Terespolem. 26 października rozgromił wojska litewskie generała Stanisława Mokronowskiego, a następnie skierował się ku Warszawie.
2 listopada wojska Suworowa dotarły na przedmieścia Warszawy położone na wschodnim brzegu Wisły, zwane Pragą. Dwa dni później wojska rosyjskie przedarły się przez źle przygotowane umocnienia żołnierzy powstańczych.
Nasza artyleria polowa przybyła na brzeg i działa tak skutecznie, że zburzyła wiele domów. Po świście pocisków i łoskocie bomb rozległ się jęk i lament ze wszystkich stron miasta. Uderzono w dzwon na trwogę. Ten dźwięk ponury zlewając się z lamentem płaczących, napełniał powietrze przenikliwym jękiem. Na Pradze ulice i place zasłane były ciałami zabitych, krew lała się strumieniami. Zaczerwienione wody Wisły niosły ciała tych, którzy szukając ratunku, utonęli w jej nurtach. Widząc swą straszną hańbę zadrżała wiarołomna stolica - pisał Suworow w raporcie do carycy Katarzyny II.
Aleksander Suworow pozwolił swoim Kozakom wyrżnąć nie tylko jeńców i rannych, ale także ludność cywilną. W ciągu jednego dnia zamordowano nie mniej niż 20 tysięcy mieszkańców i obrońców Pragi, wśród nich m.in. generała Jakuba Jasińskiego i Tadeusza Korsaka. Następnie wypuszczono z prawobrzeżnej Warszawy rodziny pomordowanych, którzy ponieśli na lewą stronę Wisły wieść o rozprawie z buntownikami. Warszawa skapitulowała, Insurekcja zakończyła się klęską.
Rzeź mieszkańców Pragi nie była pierwszą zbrodnią wojenną Suworowa. Cztery lata wcześniej, podczas wojny z Turcją, 22 grudnia 1790 po krótkim szturmie zdobył Izmaił, ważną twierdzę turecką. Zgodnie z jego rozkazem żołnierze rosyjscy wymordowali tam ponad 10 tys. ludności cywilnej (w tym wiele kobiet i dzieci).
Po stłumieniu Insurekcji Kościuszkowskiej gen. Aleksander Suworow został przez Katarzynę II mianowany feldmarszałkiem i obdarowany wielkim majątkiem ziemskim. Ponadto władczyni na pamiątkę wydarzeń z 4 listopada ustanowiła odznaczenie: Krzyż za Zdobycie Pragi.
Do 1796 roku feldmarszałek Suworow był dowódcą okupacyjnych wojsk rosyjskich w Polsce. W tej roli przyczynił się do zrujnowania państwa polskiego, uwięzienia króla Stanisława Poniatowskiego, wielu aresztowań, konfiskat i do ostatecznego upadku Polski. W tym okresie Rosjanie prowadzili na masową skalę rabunek polskich dzieł kultury. Już w grudniu 1794 r., na rozkaz carycy Katarzyny, Suworow zaczął ekspediować do Rosji zbiory pierwszej i największej biblioteki publicznej w Europie, założonej w połowie XVIII wieku Biblioteki Załuskich. Przebywający w tym czasie w Warszawie francuski dyplomata (sekretarz ambasady francuskiej w Wiedniu), jezuita ks. Georgel zanotował:
"...byłem świadkiem wywiezienia biblioteki Załuskich w Warszawie; było ono dokonane przez hordę kozaków [...] tomy leżały jedne na drugich; gdy skrzynię wypełniono, zabijano ją deskami. W chwili, gdy zbijano jedną z tych skrzyń, przyszło im umieścić jeden wielki tom [...] oprawiony w safjan czerwony [...] zawierający wspaniałe sztychy wraz z objaśnieniami.[....] By go umieścić, szybko kozacy przecięli go i dwie części wsadzili do paki."
400 tysięcy woluminów wywieziono kibitkami do Petersburga, gdzie miały zapoczątkować istnienie Cesarskiej Biblioteki (obecnie biblioteki Uniwersytetu Państwowego w Petersburgu). Po traktacie ryskim podpisanym w 1921 r. w ramach rewindykacji do Warszawy wróciły 43 tysiące…Oprócz Biblioteki Załuskich z Warszawy wywieziono też 156 arrasów, sztandary, broń i wiele dzieł sztuki.
***
Aneksja wschodnich województw RP przez Związek Sowiecki we wrześniu 1939 r. została wykorzystana przez sowieckich specjalistów od propagandy w sposób wzorowy. Specjalnie utworzone grupy filmowe dokumentowały sukcesy RKKA. Wyprodukowano również film „Suworow” (w reżyserii Wsiewołoda Pudowkina i Michaiła Dollera; w roli feldmarszałka wystąpił Nikołaj Czerkasow), którego premiera miała miejsce w styczniu 1941 r. Film miał charakter propagandowy i jego wymowa służyła usprawiedliwieniu polityki Związku Sowieckiego po zawarciu paktu Ribbentrop – Mołotow, min. zagarnięcia terenów wschodniej Polski.
Fabułę tworzy czytelna aluzja do sowieckiej agresji na Polskę we wrześniu 1939 i do niemieckiej kampanii przeciw Francji w 1940 roku. Początkowe sceny filmu to zwycięstwa tytułowego carskiego marszałka podczas Insurekcji Kościuszkowskiej w 1794 r., czyli pokonanie przez Rosjan oddziałów powstańców i otwarcie drogi na Warszawę. Po bitwie Suworow ogląda zdobyczne polskie sztandary i chwali żołnierzy za dobijanie uciekających Polaków. Końcowe sekwencje filmu opowiadają jego zwycięską „kampanię włoską” i przekroczenie Alp: wojska rosyjskie pomagają sojuszniczej Austrii w walce z napoleońską Francją i otwierają im drogę do Paryża.
Towarzysz Stalin, znany miłośnik i znawca sztuki filmowej, interesował się pracą nad filmem o Suworowie już na etapie tworzenia scenariusza. W liście z 9 lipca 1940 zwrócił twórcom filmu uwagę na niedostatki scenariusza i nakazał położyć większy nacisk min. na umiejętności Suworowa wykorzystania błędów przeciwnika, uderzania w tyły wroga i utrzymania dyscypliny wśród żołnierzy. Film był często wyświetlany w Związku Radzieckim, również w późniejszych latach, przyczyniając się do utrwalenia legendy Aleksandra Suworowa jako wybitnego stratega i wodza.
Po ataku III Rzeszy na dotychczasowego sojusznika, Stalin uznał za celowe przypomnienie o sukcesach i zasługach Suworowa. W 1942 r. Prezydium Rady Najwyższej Związku Sowieckiego wydało dekret ustanawiający trzyklasowy Order Suworowa. Zgodnie ze statutem order ten nadawano oficerom, generałom i marszałkom za wybitne zasługi w dziedzinie organizacji i kierowania operacjami wojskowymi, a także za sukcesy na polu walki w czasie WW II.
***
21 lutego 2022 r. prezydent Federacji Rosyjskiej Władimir Putin podpisał dekret o uznaniu niepodległości Donieckiej i Ługańskiej Republiki Ludowej. Putin nakazał również rozpoczęcie wojskowej „operacji specjalnej” na ich terytorium. 24 lutego 2022 r. oddziały wojskowe Federacji Rosyjskiej zaatakowały Ukrainę od wschodu, od południa z zaanektowanego osiem lat wcześniej Półwyspu Krymskiego, a także od północy z terytorium Białorusi.
Celem zarządzonej przez prezydenta Putina „operacji specjalnej” jest realizacja koncepcji „ruskiego miru” (Русский мир), która opiera się na integracji narodowo-kulturowej i historyczno-politycznej wspólnoty rosyjskojęzycznej. „Ruski mir” to nie tylko rosyjski świat, ale także cały obszar oddziaływania kultury rosyjskiej. Można go też traktować jako kontynuację idei „Świętej Rusi” oraz „Moskwy – Trzeciego Rzymu”. Obie te idee miały charakter religijny i polityczny, stały się później oficjalną ideologią uzasadniającą ekspansywną politykę Księstwa Moskiewskiego, a następnie Cesarstwa Rosyjskiego. Odrywając się od Rosji i wybierając wolność i suwerenność Ukraina zdradziła "russkij mir" i musi zostać ukarana. Putin nie projektował wojny z Ukrainą, to – zgodnie z rosyjską tradycją imperialną – miała być po prostu wyprawa karna, "usmirenje miatieża" (jak Rosjanie nazywali likwidowanie polskich powstań, listopadowego w 1831 r. i styczniowego w 1863 r. ).
„Ruski mir” jest często przedstawiany jako rosyjski projekt cywilizacyjny, a sama Rosja jako centrum cywilizacji prawosławnej. „Cywilizacja prawosławna” wyraża zbieżność wizji państwa i Cerkwi w odniesieniu do takich problemow, jak tożsamość, ład międzynarodowy czy misja. W czasie sprawowania funkcji prezydenta Rosji przez Władimira Putina i tronu patriarszego w Moskwie przez Cyryla, państwowa (geopolityczna) i cerkiewna koncepcja „ruskiego miru” nałożyły się na siebie, a sama cerkiew stała się narzędziem w rękach władzy świeckiej.
W tej sytuacji reakcja Patriarchy Cyryla na złożoną przez ministra obrony Siergieja Szojgu propozycję, by Rosyjska Cerkiew Prawosławna kanonizowała żyjącego w XVIII wieku feldmarszałka Aleksandra Suworowa nie jest zaskakująca. Przewodniczący Synodalnej Komisji ds. Kanonizacji Patriarchatu Moskiewskiego, igumen klasztoru Wałaam oraz bp troicki Pankratij poinformował TASS, że Rosyjska Cerkiew Prawosławna rozważy propozycję ministra obrony Siergieja Szojgu oraz kilku organizacji publicznych dotyczącą kanonizacji Aleksandra Suworowa:
„Jego Świątobliwość Patriarcha odpowiedział Siergiejowi Szojgu, że zbierzemy materiały o jego zryciu, może o tych cudach, które zostały dokonane, o których nie wiemy. Kiedy będziemy mieli materiały, wrócimy do sprawy.”
Ani minister Szojgu, ani bp Pankratij nie wypowiadają się na temat zbrodniczych rozkazów Suworowa podczas zdobywania tureckiej twierdzy Izmaił w 1790 r. i podczas ataku na warszawską Pragę w 1794 r. W rosyjskiej propagandzie zaś obowiązuje obecnie teza, że nie było żadnej „rzezi Pragi”, jest to tylko „kalumnia katolickiej propagandy próbującej oczerniać wielkiego feldmarszałka”.
Zdaniem historyka religii Nikołaja Sapiełkina oczekiwanie, że Suworow zostanie kanonizowany jest uzasadnione; nie ma żadnych przeciwwskazań do jego kanonizacji. Aleksander Suworowa jest wysławiany jako bohater cywilizacji rosyjskiej, a cerkiew jest jej częścią. Sapiełkin jest pewien, ze komisja znajdzie dowody, aby kanonizować Aleksandra Suworowa, odkryje wiele faktów świadczących o cudach np. mogą to być cuda, jakich dokonują wojownicy na polu bitwy, cuda wybawienia z krytycznej sytuacji.
Trzeba odnotować, że nie wszyscy Rosjanie potraktowali bezkrytycznie propozycję Szojgu. Pomysł kanonizowania Suworowa skrytykował znany teolog, Andriej Kurajew, zdecydowany antagonista patriarchy Cyryla.
„Kiedy panteon państwowych świeckich bohaterów pokrywa się z panteonem prawosławnych chrześcijańskich świętych, to znaczy, że chrześcijańska Cerkiew nie ma już własnej skali wartości. Wszystkie wojny prowadzone przez Suworowa toczyły się daleko poza granicami imperium i miały charakter grabieżczy.”
Kurajew nie ma wątpliwości, że za tym pomysłem nie kryją się żadne względy religijne, ale zamówienie polityczne. Motywacja jest czysto polityczna lub finansowa.
Rozpoczęta 24 lutego „operacja specjalna” przekształciła się w trwająca już czwarty miesiąc wojnę. Wojnę prowadzoną w sposób bezwzględny i zbrodniczy. Liczba zbrodni wojennych popełnionych przez wojska rosyjskie na osobach cywilnych sięga kilkunastu tysięcy.
Propozycja wyniesienia na ołtarze zbrodniarza wojennego, rzeźnika warszawskiej Pragi, wpisuje się w politykę patriarchatu moskiewskiego, popierającego zbrojna agresję na Ukrainę i ludobójstwo na bezbronnej ludności cywilnej dokonywane przez rosyjskich żolnierzy. To sprawia, że rosyjskie prawosławie coraz częściej jest utożsamiane z legitymizowaniem zbrodni.
***
W grudniu 2018 roku z połączenia w wyniku połączenia Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Kijowskiego i Ukraińskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej została utworzona Cerkiew Prawosławna Ukrainy. W styczniu 2019 roku patriarcha Konstantynopola Bartłomiej I podpisał tomos (akt kanoniczny), nadający nowej strukturze wyznaniowej status autokefalii, czyli niezależności wobec innych wspólnot religijnych.
Po agresji wojsk rosyjskich na Ukrainę parafie należące do Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Moskiewskiego masowo przechodzą pod jurysdykcję Cerkwi Prawosławnej Ukrainy. Według stanu z 17 maja od początku istnienia Cerkwi Prawosławnej Ukrainy postąpiło w ten sposób 836 parafii Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Moskiewskiego.
W ten sposób prezydent Putin osiągnął antycel – Ukraina zdecydowanie porzuciła „ruskij mir”. Po zbrodniach wojennych w Buczy, Irpieniu, Hostomlu czy Mariupolu nie mogło być inaczej.
***
Przy pisaniu notki autorka korzystała z następujących publikacji:
1. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Suworow-Aleksandr W.
2. https://polskieradio24.pl/39/156/Artykul/2735754,Aleksander-Suworow-czlowiek-ktory-skapal-warszawska-Prage-we-krwi
3. https://www.onet.pl/informacje/kai/imperialne-przeklenstwo-rosji-czym-jest-russkij-mir/6xwlhzn,30bc1058
4. Marek Delong, „Ruski mir” jako narzędzie rosyjskiej ekspansji geopolitycznej na terytorium Ukrainy, Przegląd Geopolityczny, 33, s. 50-64.
5. https://www.rp.pl/kosciol/art36356371-rosyjska-cerkiew-moze-kanonizowac-zbrodniarza-wojennego
6. https://www.gosc.pl/doc/7577104.Ukrainska-Cerkiew-Prawoslawna-Patriarchatu-Moskiewskiego
