W maju 1949 roku na pokładzie statku transatlantyckiego "Batory", wtedy już pod banderą PRL na usługach sowieckich, uciekł ze Stanów Zjednoczonych, z portu w Nowym Jorku, Gerhart Eisler - agent sowieckich służb specjalnych (GPU/NKWD/KGB/), który przed ucieczką zyskał w USA miano "komunistycznego agenta nr 1". Była to jego druga próba ucieczki tą drogą, do poprzedniej, nieudanej, miało dojść rok wcześniej. Z oficjalnych opisów wynika, że na pokład statku dostał się w gronie osób odprowadzających pasażerów i nie zszedł z pokładu, ujawnił się na pełnym morzu jako pasażer na gapę, "poprosił o azyl polityczny i wykupił bilet I klasy". Poinformowano o rzekomo niespodziewanym pasażerze także Amerykanów. Kiedy kilka dni później statek przybił do portu w Southampton, na jego pokład wkroczyli funkcjonariusze właściwych brytyjskich służb i dyplomaci brytyjscy i amerykańscy, po odmowie samodzielnego zejścia na ląd ściągając Eislera siłą ze statku.
Więcej szczęścia miał np. również uciekający z USA współpracownik NKWD ps. "Ataman" - Bolesław Gebert.
***
Gerhart Eisler urodził się w 1897 roku w Lipsku, w żydowskiej rodzinie, jego matka Ida była luteranką a ojciec Rudolf ateistą, marksistą, synem wiedeńskiego kupca, pracował jako prof. filozofii na Uniwersytecie w Lipsku, w 1901 r. wrócili do Wiednia, w 1907 r. Rudolf założył Wiedeńskie Towarzystwo Socjologiczne. "Jego skłonności filozoficzne wywarły wielki wpływ na wczesną edukację i tożsamość polityczną jego dzieci i wnuków", miał trójkę dzieci: Ruth Fischer - współzałożycielka partii komunistycznej w Austrii, do czasu także czołowa działaczka partii komunistycznej w Niemczech, zasiadająca z jej ramienia w Reichstagu, po II wojnie zaangażowana w ujawnianie agentury sowieckiej, komunistów w USA w tym swojego brata; Gerhart Eisler, Hanns Eisler - kompozytor-komunista - współzałożyciel partii komunistycznej w Austrii, autor hymnu NRD, dzisiaj patron szkoły muzycznej w Berlinie (Hochschule für Musik Hanns Eisler Berlin), a także ulicy, klubu kultury, a nawet dwóch fundacji, uciekł z Niemiec i grał rolę ofiary, kiedy okazało się, że to jednak nie on z kolegami marksistami będzie prowadzić obozy koncentracyjne czy eksterminować; od 1935 działa w USA, skąd okazjonalnie wyjeżdża w świat, od 1942 w Hollywood. Cała rodzina się tam zjechała. A Hanns, często w towarzystwie GPU/NKWD był jednym ze znaczniejszych działaczy kultury.
Gerhart Eisler, uciekinier z USA z 1949 roku - w czasie I wojny światowej zdegradowany za propagandę wywrotową w wojsku, wraz z rodzeństwem współzałożyciel partii komunistycznej w Austrii, czołowy działacz partii komunistycznej w Niemczech. W grudniu 1920 r. ożenił się w Wiedniu z Hede Tune/Massing, trzy lata później będzie związany już z jej siostrą, a od z 1937 r. z Hilde Vogel-Rothstein. [Po rozstaniu z Eislerem, Hede Tune/Massing zwiąże się z "szefem propagandy komunistycznej w Niemczech" (Julian Gumperz), który miał się później, w drugiej połowie lat 20., rozczarować Związkiem Sowieckim., zaangażuje się on w Instytut Badań Społecznych, coś co znane będzie jako Szkoła Frankfurcka, "był jednym z mniej znanych komunistycznych zwolenników" tej szkoły; to on przygotował jej przeprowadzkę do USA w 1933 r.]
Gerhart Eisler był redaktorem Komunisty, pisma teoretycznego partii komunistycznej w Austrii, a z początkiem 1921 r. m.in. zastępcą redaktora Die Rote Fahne (Czerwona Flaga), centralnego organu partii komunistycznej w Niemczech, przeprowadził się wówczas z żoną do Berlina.
Pierwsza żona Eislera - Hede Tune/Massing to późniejsza autorka książki z 1951 r. "This Deception. KGB Target: America".
("opisuje swoją działalność jako agentka sowieckiego wywiadu wojskowego i agentka KGB w Stanach Zjednoczonych, opowiada o swoim zaangażowaniu w skazanie Algera Hissa").
"Na zjeździe partii KPD w Essen w 1927 r. został wybrany kandydatem do Komitetu Centralnego i jednocześnie kandydatem do Biura Politycznego. W latach 1927-1929 należał do grupy tzw. Kompromisów i był aktywnie zaangażowany w próbę pozbawienia władzy przewodniczącego KPD Ernsta Thälmanna w 1928 roku [popieranego przez Stalina, przez co miał popaść w czasową niełaskę, trafił na izolację do Moskwy, ale bardziej to wygląda na przygotowania do kolejnej misji,]. Od 1929 do 1931 roku Eisler został przeniesiony do Chin na okres próbny jako przedstawiciel Międzynarodówki Komunistycznej [zyskał tam sobie przydomek "Kat", ze względu na swoją bezwzględność w przeprowadzaniu czystek w tamtejszej partii komunistycznej]". Tak 15 lat później opisywała jego działalność jego siostra:
"Jako niemiecki komunista, miał wielki prestiż. Wielu chińskich komunistów, generał Chou na przykład, było w Berlinie w 1923 roku, w szczycie wpływów niemieckiej partii, i powrócili oni do Chin pełni podziwu dla zaawansowanych zachodnich metod ich siostrzanej partii. Stalin potrzebował Europejczyków, mieszkańców zachodu, dla zmiażdżenia oporu w chińskiej partii".
"Gerhart podróżował po Chinach, od jednego oddziału partii do drugiego. Dostarczał swoim pracownikom GPU nazwiska przeciwników Stalina i szczegóły ich wywrotowej działalności, po czym wygłaszał przemówienie w obronie konieczności likwidacji tych zdradzieckich towarzyszy".
"Kiedy opiekunowie z GPU donieśli do Moskwy, że działa jak należy, otrzymał sowitą pensję, dom w Szanghaju i 6 służących, żył w wielkim stylu. Gerhart był autorem tuzinów list z donosami do placówek GPU".
Od 1933 do 1936 roku Gerhart działał w USA, służby brytyjskie odnotowały go w 1936, kiedy zgłoszono im próby uzyskania fałszywego paszportu na nazwisko Edwards (w 1947 r. uzyskano informacje od byłej żony, że posługiwał się tym nazwiskiem w USA). Inny opis: "Według FBI Gerhart Eisler po raz pierwszy przybył do Stanów Zjednoczonych w 1933 roku jako główny łącznik między partią a Kominternem. Przez kilka następnych lat swobodnie wjeżdżał i wyjeżdżał z kraju. Jego paszport nosił nazwisko Samuela Liptzena, dziennikarza piszącego o polityce. Magazyn Time twierdził, że jego fałszywy paszport został dostarczony przez lewicowego prawnika, Leona Josephsona" (Josephson to rzeczywistości jeszcze jeden znaczący sowiecki agent w USA, podający się także za Bernarda A. Hirschfielda, pojawi się jeszcze).
W USA Eisler działał jako przedstawiciel Kominternu w Stanach Zjednoczonych. Tak te lata w USA opisywała siostra Eislera, w kontekście komunistycznych śpiochów: "Odchodzili z aktywnego życia politycznego, maskowali się, czekali w cieniu na dzień kiedy zdobyta przez nich pozycja w amerykańskim życiu zyska decydujące znaczenie".
Po USA Eisler został skierowany do Europy: "Podczas hiszpańskiej wojny domowej przejął w imieniu Kominternu [służby sowieckie] kierownictwo nad nadającym w języku niemieckim radiem. Przed wybuchem drugiej wojny światowej Eisler przebywał we Francji, gdzie w sierpniu 1939 roku [sojusz niemiecko-sowiecki] został aresztowany w Paryżu. Spędził trzy lata we francuskich obozach internowania Le Vernet i Les Milles niedaleko Marsylii . W maju 1941 r. uciekł do USA jako stały imigrant. Mieszkał w Queens i tam poślubił Hilde Rothstein (1942)". [w trakcie procesów po 2 wojnie światowej mowa była o tym, że wizę miał do Meksyku i tam się wybierał, ale został zatrzymany w USA i nie pozwolono mu wyjechać, bardziej prawdopodobne, że tego sowieckiego agenta i szpiega zatrzymano, bynajmniej nie siłą, żeby pracował sobie w USA; będzie się później żalił, że jego kłopoty zaczęły się po śmierci Roosevelta (jeszcze przed zmianą etapu w USA, z prosowieckiego na antysowiecki)].
"Kiedy Gerhart po raz ostatni, a co najmniej czwarty raz, przybył do USA w 1941 w celach zawodowych, starannie odgrywał rolę antynazistowskiego uchodźcy". W czasie pobytu w USA, w swojej jawnej działalności m.in. pisał do prasy partyjnej, także pod pseudonimem (Hans Berger). Wraz z Kurtem Rosenfeldem redagował "German American” i był jego redaktorem naczelnym do 1946 roku.
Nie był ścigany pod zarzutem szpiegostwa czy działalności wywrotowej: "Eisler został oskarżony w dwóch procesach w 1947 roku, najpierw o odmowę stawienia się przed komisją Kongresu USA ds. działalności antyamerykańskiej, a następnie o naruszenie prawa Stanów Zjednoczonych poprzez fałszywe przedstawienie [zatajenie] przynależności do partii komunistycznej w swoim wniosku imigracyjnym. Został skazany na rok i trzy lata więzienia, ale wkrótce został zwolniony za kaucją [24,5 tys. dolarów (wnoszono o 100 tys.)]. W tym czasie zyskał miano "Komunisty numer 1 w Stanach Zjednoczonych" (1947), "Czerwonego agenta numer 1" (1948).
Eisler w czasie rozpraw sądowych w USA:
Kongresowy pierwszoroczniak - Richard Nixon, w swoim pierwszym przemówieniu w Kongresie, w lutym 1947 r.:
"Panie Przewodniczący, 6 lutego, kiedy Komisja ds. Działalności Antyamerykańskiej otworzyła posiedzenie o godzinie 10, w poprzednim śledztwie powiązała luźny koniec jednego rozdziału spisku kierowanego zza granicy, którego dążeniem i celem było podkopanie i zniszczenie rządu Stanów Zjednoczonych. Głównym bohaterem tego spisku był Gerbert Eisler, alias Berger, alias Brown, alias Gerhart, alias Edwards, alias Liptzin, alias Eisman, doświadczony agent Międzynarodówki Komunistycznej (...)
(...) Zgodnie z kwestionowanymi dokumentami ekspertów Departamentu Skarbu, pismo na tym wniosku, jest pismem Leo Josephsona; nazwisko na zgłoszeniu to Samuel Liptzin; zdjęcie na tym wniosku to Gerhart Eisler; podpis świadka identyfikującego, Bernarda A. Hirschfielda, jest również sporządzony ręcznie przez Leona Josephsona (...)".
Kiedy pojawiło się zagrożenie, że w końcu trafi do więzienia uciekł z portu w Nowym Jorku. Wcześniej starał się wyjechać z USA m.in. pod przygotowaną dla niego legendą objęcia katedry na Uniwersytecie w Lipsku.
Po aresztowaniu w Southampton przez Brytyjczyków (na wniosek Amerykanów). Ostatecznie procesy zakończyły się na korzyść Eislera. Jednym z jego brytyjskich obrońców przed ekstradycją był Denis Pritt - poseł Partii Pracy, później Niezależnej Partii Pracy, sowieciarz, bywał w ZSRS przy różnych okazjach, związany także z Towarzystwem Fabiańskim, wydalony z Partii Pracy w 1940 r. za poparcie inwazji Związku Sowieckiego na Finlandię. Wcześniej, w latach 1931-32 obrońca Ho Szi Mina przed jego ekstradycją z Hongkongu na wniosek Francji. Odznaczony nagrodą Stalina w 1954 roku.
Gerhart Eisler po odrzuceniu wniosków ekstradycyjnych, został zwolniony.
Po zwolnieniu z brytyjskiego aresztu
W Niemieckiej Republice Demokratycznej, został najpierw wykładowcą na Uniwersytecie w Lipsku, był też członkiem władz partii komunistycznej, zasiadał w Izbie Ludowej, do 1953 r. odpowiadał za prasę i radio. W trakcie walk frakcyjnych (i nie tylko) z 1953 r. stracił wpływy na dwa lata. Od 1956 r. m.in. zarządzał radiem i telewizją. Od 1967 r. członek Komitetu Centralnego partii komunistycznej NRD, zmarł w 21 marca 1968 roku w trakcie wizyty w Związku Sowieckim (w Erywaniu).
Został patronem szkół i ulic w Niemczech (NRD). Wydano znaczek z jego podobizną.
A także ustanowiono odznaczenie jego imienia (złote, srebrne, brązowe)
- spośród 3,5 tysiąca, pierwszym albo jednym z pierwszych odznaczonych w ten sposób został 8 lutego 1975 r. Erich Mielke - szef Ministerium für Staatssicherheit (MfS) czyli szef Służby Bezpieczeństwa (Staatssicherheitsdienst), czyli szef STASI, medal wręczono mu w dniu 25 rocznicy utworzenia STASI.
