Pressje Pressje
222
BLOG

Relacja z konferencji „Przyszłość Ukrainy”

Pressje Pressje Polityka Obserwuj notkę 0

 W dniu 19 października br. w budynku hotelu Andel’s w Krakowie z inicjatywy Instytutu Studiów Strategicznych odbyła się konferencja „Przyszłość Ukrainy”. Patronat nad wydarzeniem objął m.in. Konsulat Generalny USA w Krakowie oraz Fundacja im. Konrada Adenauera.

Po otwarciu konferencji i powitaniu gości przez Annę Szymańską-Klich, Prezesa ISS, głos zabrała konsul generalna Ellen Germain, która w krótkich słowach przedstawiła stosunek rządu USA do naszego regionu, w tym Ukrainy. Jako główny cel USA podała ochronę wolnej i pokojowej Europy. Germain przypomniała słowa prezydenta Obamy, który mówił, że Polska jako silny kraj z mocnym wolnym rynkiem stanowi poważne wsparcie dla Unii Europejskiej oraz światowej demokracji jako całości. Polityka USA wobec Ukrainy wpisuje się we wspieranie prowolnościowego kursu Europy Środkowo-Wschodniej, dlatego bardzo ważnym zadaniem jest chronienie suwerenności Ukrainy, jej integralności i wolnego rynku. Jest w interesie Stanów Zjednoczonych, aby Ukraina była silnym, wolnym i demokratycznym krajem, i aby Ukraina mogła działać na rzecz rozwoju wyżej wymienionych wartości.

Senator Bogdan Klich skupił się na problemie kontaktów NATO i UE z Ukrainą. Poruszając kwestię szans Ukrainy na przystąpienie do NATO, odniósł się do deklaracji ze szczytu NATO w Bukareszcie, jak i celów Sojuszu określonych na majowym szczycie w Chicago. Wyraził jednak ubolewanie nad postawą UE, która, w jego opinii, spóźniła się z działaniami zachęcającymi Ukrainę i jej społeczeństwo do akcesji. Według Klicha działać należało natychmiast po pomarańczowej rewolucji w roku 2004, tymczasem UE „przespała” ten okres, przyczyniając się do obecnej apatii i braku euroentuzjastycznych nastrojów w kraju.

Pierwsza sesja konferencji miała przedstawić obecny stan przygotowań do członkostwa w NATO i UE. W ramach tego panelu tematycznego pierwszy zabrał głos Serhiy Dzherdzh, prezydent Civil League Ukraina-NATO. Przedstawił on sytuację ukraińskich organizacji pozarządowych i obywatelskich, działających na rzecz bliższej integracji z Zachodem. Zwrócił uwagę na fakt, że po 2009 roku zlikwidowano większość instytucji, które zajmowały się współpracą z NATO. Jest to związane z niedawną deklaracją prezydenta Janukowycza, który ogłosił „bezblokowość Ukrainy” (termin ten powracał w ciągu całej konferencji, jako kluczowe określenie obecnej polityki państwa). Tematyka integracji z NATO została mimo to podjęta m.in. podczas spotkania prezydenta Bronisława Komorowskiego z prezydentem Wiktorem Janukowyczem. Dzherdzh scharakteryzował obecny stan relacji Ukraina-NATO, na który składa się z jednej strony program współpracy w sektorze militarnym i politycznym, a z drugiej absolutny brak szerszej debaty na temat tejże współpracy. Aktualnie społeczeństwo nie jest włączone w proces decyzyjny i nie ma na ten temat nic do powiedzenia, co oznacza, że współpraca może zostać zerwana na dowolnym etapie. Gdyby istniał dialog społeczno-rządowy na temat NATO, takie zerwanie nie byłoby możliwe.

Zdaniem Dzherdzha ogłoszenie neutralności przez Ukrainę ma przede wszystkim zapewnić spokój w społeczeństwie. Politycy ukraińscy wierzą, że taką polityką zapewnią Ukrainie bezpieczeństwo, ale jest to, zdaniem Dzherdzha, złudzenie. Na przykładach różnych państw neutralnych pokazał on, dlaczego przyjęte w nich rozwiązania nie mogą sprawdzić się na Ukrainie. Gdyby Ukraina chciała wzorować się na Szwajcarii, powinna na zbrojenia wydać 25 miliardów euro, podczas gdy obecnie wydaje 1 miliard. Ponadto jej „pozablokowość” jest niekonsekwentna: w ramach współpracy z NATO jedne państwa są przez Ukrainę wspomagane, a inne wcale. Nie wpływa to dobrze na jej pozycję dyplomatyczną. Jeśli będzie trwać przy obecnym systemie, to w chwili kryzysu może zostać z gnębiącymi ją problemami sama. Na faktyczny stan bezpieczeństwa kraju nie wpływa także dobrze fakt udzielania się przez Ukrainę w misjach zagranicznych. Dzherdzha spekuluje, że prędzej czy później Kijów będzie musiał porzucić neutralną postawę; bardzo ważne będzie wtedy, aby po wyborach ze sferami rządowymi współpracowali eksperci, którzy będą w stanie wskazać odpowiedni kierunek zmian w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa.

Oleksiy Melnyk, wicedyrektor Centrum im. Razumkowa, rozpoczął swoją część panelu od podkreślenia roli Polski w poprawianiu relacji Ukrainy z Zachodem, co docenia większość ukraińskich ekspertów. Ocenił on, że relacje z Unią i NATO nie są ani tak złe, jak przewidywali eksperci, ani tak dobre, jak mogłyby być. Paradoksalnie, poparcie dla integracji Zachodem od czasu przyjęcia przed trzema laty polityki prorosyjskiej wzrosło na Ukrainie z 26% do około 36%. Pokazuje to, że europejski soft power wciąż ma moc oddziaływania na tamtejsze społeczeństwo. Z kolei liderzy ukraińscy (nie zostało powiedziane, o kogo chodzi) próbują okazać wsparcie dla aspiracji proeuropejskich, ale postęp w tej dziedzinie jest stosunkowo powolny. W opinii Melnyka nie sposób tego zmienić bez uporania się z problemem upolitycznionej prokuratury, ponadto musi nastąpić postęp w standardach demokratyzacji. Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Unia Europejska nie wspomoże Ukrainy finansowo, dopóki te problemy nie zostaną rozwiązane.

Panelista wskazał, że Ukraina geograficznie jest położona w Europie, ale politycznie znajduje się między Europą a Azją. Tymczasem politycy ukraińscy nie zawsze podejmowali słuszne kroki w celu właściwego jej umiejscowienia. Kraj ten z jednej strony chce współpracować z Europą, lecz ogranicza go imperatyw dobrych relacji z Rosją. Na procesy decyzyjne na Ukrainie wpływa ponadto swoista rosyjska V kolumna; przykładem jej działalności jest wywieranie presji na pewnego niemieckiego wysłannika dyplomatycznego przez nieznanych sprawców oraz rusyfikacja Sewastopola, w którym nie pozostał niemal żaden ślad państwowości ukraińskiej. Zdaniem Melnyka Kreml będzie się starał wykorzystać wszelkie środki, aby powstrzymać marsz Ukrainy na Zachód. Rosja będzie jednym z najważniejszych czynników wpływających na proces kreowania tożsamości politycznej Ukrainy, jednak głównym problemem nadal pozostaje polityka wewnętrzna. W średnioterminowej perspektywie nie należy oczekiwać wielkich zmian. Ciężar ich wprowadzania spoczywa na liderach, jednakże nikt nie ma zaufania ani do ludzi obecnej władzy, ani do opozycji. Można oczekiwać pojawienia się kilku nowych twarzy, ale nie spowoduje to rewolucyjnych przeobrażeń. Jakkolwiek w ocenie społeczeństwa reformy Janukowycza nie przyniosły konkretnych zmian, to nikt nie oczekuje od opozycji prezentowania konstruktywnej alternatywy. W relacjach zewnętrznych liderzy Ukrainy postrzegają NATO jako element układu równowagi. Jednakże Janukowycz zanadto skupił się na ocenie geopolitycznej NATO, zapominając, że organizacja ta realizuje i chroni określone wartości, których jego rząd nie przestrzega.

Ostatnim panelistą pierwszej sesji był Spasimir Domaradzki z Uczelni Łazarskiego. W jego ocenie ukraińska polityka zagraniczna to gra przeciwieństw, ewoluująca w wielu przeciwstawnych kierunków. Wynika to między innymi z przyczyn wskazanych przez Bogdana Klicha – UE nie wykorzystała swojej szansy na wzbudzenie na Ukrainie silnego zainteresowania akcesją, bądź chociażby umową stowarzyszeniową z Unią. Zdaniem Domaradzkiego to właśnie umowa stowarzyszeniowa otworzyłaby przed krajem szereg możliwości, zaś najbliższa okazja do jej zawarcia może się nadarzyć po tegorocznych wyborach. To właśnie te wybory będą kluczowe, gdyż albo mogą być impulsem do zmiany, albo spowodują petryfikację sceny politycznej na kolejne kilka lat. Kluczowe decyzje, które ukształtują Ukrainę i jej politykę w przyszłości, znajdują się jednak w rękach społeczeństwa, które cierpi na bolączkę krajów posttransformacyjnych: ludzie nie rozumieją roli polityków i polityki, dlatego ich wybory są nieprzemyślane i często tragiczne w skutkach. Ponadto społeczeństwo jest niedoinformowane i nie rozumie procesów, którym podlega Ukraina ani wyzwań, które przed nią stoją.

Drugą sesję rozpoczął Marcin Kozieł, Szef Biura Łącznikowego NATO w Kijowie. Podkreślił on ważną rolę analizy sytuacji politycznej i konieczności stworzenia możliwych scenariuszy rozwoju wypadków. Wskazał 4 główne czynniki, kluczowe dla rozwoju sytuacji na Ukrainie. 1. Bezpieczeństwo Ukrainy – wewnętrzne i zewnętrzne. Warunkuje ono szereg procesów politycznych w kraju. 2. Ewolucja sceny politycznej po wyborach 3. Dynamika procesów społecznych – relacje ośrodków władzy i społeczeństwa, rozwój społeczeństwa obywatelskiego, które jest obecnie na Ukrainie silne. 4. Dalsza transformacja polityczna kraju – 20 lat okazało się okresem zbyt krótkim, aby ukształtować w pełni funkcjonalną państwowość. Postęp jest stały, ale może on ulegać czasowemu spowolnieniu. Charakterystyczną cechą relacji Zachód-Ukraina jest cykliczność. 1 faza miała miejsce w latach 1995-2004 i służyła ustanowieniu relacji, wyodrębnieniu Ukrainy jako państwa kluczowego dla bezpieczeństwa Europy. 2 faza to okres 2004-2009, kiedy to po wyborze Wiktora Juszczenki na prezydenta nastąpiła znaczna intensyfikacja stosunków. 3 faza trwa od 2009 roku do chwili obecnej, od czasu wyboru Wiktora Janukowycza i związanego z nim zwrotu w polityce zagranicznej Ukrainy.

Kozieł przedstawił następujące scenariusze możliwego rozwoju sytuacji: 1. Konsolidacja władzy wokół Partii Regionów 2. Wykreowanie się nowego przywództwa w obozie władzy po wyborach 3. Pojawienie się nowej siły na scenie politycznej

Długoterminowo należy się spodziewać powstania w miarę stabilnej sceny politycznej. Proces ten będzie jednak ewolucyjny i powolny.

Kozieł ocenił zwrot ku polityce pozablokowej jako krótkoterminowy zabieg taktyczny, a nie długotrwałą strategię. Ukraina dążyć będzie do swego rodzaju autarkii militarnej, jednakże w przypadku pojawienia się poważnego zagrożenia kontynuacja polityki pozablokowej będzie niemożliwa. Bez Ukrainy koncepcje euroatlantyckie nie mają szans na przetrwanie, więc należy się spodziewać, że działania Kremla wobec Ukrainy będą zdecydowane i silne. Kluczowym aspektem ma być dialog na temat bezpieczeństwa strategicznego Ukrainy. Ważne jest podtrzymywanie współpracy UE, NATO i Kijowa. Kozieł ocenia, że prędzej czy później Ukraina stanie się częścią tzw. „euroatlantyckiej cywilizacji bezpieczeństwa”, której filarami są NATO i UE. NATO akceptuje politykę Ukrainy jako niezależnego państwa, ponadto gotowe jest na współpracę w ramach „Annual National Program” (http://www.mfa.gov.ua/missionnato/en/publication/content/39249.htm). Ponadto Sojusz nadal będzie wspierał rozwój ukraińskich organizacji pozarządowych.

Kolejnym panelistą był profesor Hryhoriy Perepelytsia, dyrektor Instytutu Polityki Zagranicznej z Ukrainy. Swój wykład zaczął od omówienia pozycji Ukrainy w Europie. W jego ocenie znajduje się ona na niższym poziomie rozwoju historyczno-politycznego od np. Polski. Złożoność problematyki, z którą mierzy się Ukraina, kieruje ją w stronę autorytaryzmu. Zbyt ambitne założenia powodują rodzenie się różnego rodzaju reżimów, ofiarą czego padło wiele krajów postradzieckich. Perepelytsia podkreślił także istotną odmienność krajów Europy Środkowej od Ukrainy, gdzie dokonała się rewolucja wartości. Stara nomenklatura zadecydowała o rozmontowaniu systemu radzieckiego i przekuciu starych wartości na wartości europejskie. Na Ukrainie nie było grup będących nosicielami myśli narodowej. Uważano, że można szybko przebudować kraj, jednakże w zamian za stabilność i dobra materialne trzeba odebrać obywatelom określone prawa.

W kwestii polityki zagranicznej Ukrainy opinia profesora odrobinę odbiegła od ocen jego poprzedników. Według niego Rosja stara się zakwestionować decyzje Kijowa i będzie ciągle prowadziła politykę dążącą do włączenia Ukrainy do sieci swoich wpływów. Status pozablokowy nie rozwiązuje cywilizacyjnego problemu kraju, który balansuje między Europą i Rosją, co czasami wpędza go w izolacjonizm. Z kolei zbliżenie z NATO jest dla władzy niebezpieczne, gdyż organizacja ta miała wpływ na rozwój demokracji w Ukrainie. Dołączenie do Sojuszu mogłoby zagrozić pozycji oligarchów, którzy obecnie współrządzą państwem.

Społeczeństwo ukraińskie charakteryzuje się ambiwalentną mentalnością. Członkostwo w NATO nie stanowi dla niego większego celu, nie jest też uważane za „powrót do Europy”. Taka postawa obywateli umacnia izolacjonizm kraju. Perepelytsia podkreślił, że status pozablokowy Ukrainy nie jest poparty prawnie i nie ma odpowiedniego statusu międzynarodowego. To jedynie dyrektywa polityki rządu. W ocenie panelisty Ukraina nie ma szans na dołączenie do NATO, a kapitał zaufania cały czas topnieje. Kraj pozostanie w kształcie rozerwanego peryferium, trwając w stanie quasi-neutralności. W przypadku odtworzenia systemu bipolarnego Ukraina pozostanie w strefie wpływów rosyjskich, stopniowo tracąc suwerenność.

Perepelytsia przywołał badania, z których wynika, że tylko 7% Ukraińców wierzy w możliwość zapewnienia ich państwu trwałego bezpieczeństwa. Obywatele nie potrafią też wskazać, kto jest ich wrogiem, a kto sojusznikiem na arenie międzynarodowej. Z jednej strony 60% mieszkańców kraju boi się Rosji, ale 40% szukałoby w niej pomocy w razie konfliktu. Analogicznie wygląda sprawa z USA. Z kolei 20% liczyłoby na pomoc ze strony Polski. Ogólny wniosek jest jednak taki, że Ukraińcy nie wierzą, iż ktokolwiek im w razie potrzeby pomoże.

Ostatnie wystąpienie należało do prof. dra hab. Włodzimierza Mokrego z Katedry Ukrainoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, który z racji ograniczonej ilości czasu przedstawił szybkie podsumowanie dotychczasowych wypowiedzi, uzupełniając je o kilka własnych przemyśleń. W jego opinii największym problemem ukraińskiego społeczeństwa jest bardzo niski poziom wiedzy na temat kluczowych zagadnień stosunków międzynarodowych. Nie wiedząc, czym jest NATO i Unia Europejska, obywatele wybierają polityków, którzy w ich imieniu decydują o sprawach polityki zagranicznej. Inną ważną kwestią jest postsowiecka mentalność, która nakazuje społeczeństwu podążać za liderami zamiast podejmować własne decyzje. Mokry zwrócił uwagę na niewłaściwy styl prowadzenia rozmów z władzami Ukrainy, często polegający na stawianiu sprawy na „ostrzu noża”: spełnienie wszystkich żądanych warunków albo zakończenie rozmów. Podkreślił tez, że Ukraina przeżywa obecnie poważny kryzys wartości i dopóty nie będzie mogła ewoluować ku dalszej integracji z Europą, dopóki nie określi własnej tożsamości.

Tomasz Romanowski

Zespół Ekspertów Klubu Jagiellońskiego, www.eksperci.kj.org.pl

Pressje
O mnie Pressje

Wydawca Pressji Strona Pressji www.pressje.org.pl Poglądy wypowiadane przez autorów nie stanowią oficjalnego stanowiska Pressji, stanowisko Pressji nie jest oficjalnym stanowiskiem Klubu Jagiellońskiego, a stanowisko Klubu Jagiellońskiego nie jest oficjalnym stanowiskiem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Stanowisko Uniwersytetu Jagiellońskiego nie jest oficjalnym stanowiskiem autorów.

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Polityka