Kilka dni temu przejeżdżałem przez starą dzielnicę przemysłową Tarnowa. Lokalny biznes – producenci materiałów budowlanych, hurtownie, usługi, składy materiałowe. Dziesiątki firm. I jak mawiają łobuziaki pod trzepakiem: syf i mogiła. Dziurawe drogi, bez chodników, stare odrapane hale, niszczejące ogrodzenia. A jednak duży ruch, kotłowanina manewrujących ciężarówek i furgonetek.
Na szczęście dość szybko opuściłem ten przygnębiający krajobraz, w który nikt nie zainwestował chyba złotówki od dwudziestu lat i dosłownie pół kilometra dalej wjechałem w „europejski klimat” III RP – na tereny Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Nowe szerokie drogi, równiutki asfalt, pobocza, latarnie, ronda. Rzecz jasna wielki, nowoczesny biurowiec administracyjny zarządu Strefy i ... kompletna pustka. Zero ruchu, od czasu do czasu jakaś ciężarówka, ale rzadko. Gdzieś kilkaset metrów dalej jakaś wielka firma. Jedna. Ale gdzieś kilkaset metrów z drugiej strony buduje się druga – też wielka. I bezruch – w terenach przemysłowych strefy ekonomicznej w którą miasto i dobrodzieje z unii wszelkiej szczęśliwości wpompowali kilkadziesiąt milionów złotych żeby było czym zarządzać.
Dlaczego na taką pomoc w naprawie infrastruktury nie mogło liczyć tych kilkudziesięciu – może kilkuset przedsiębiorców od lat prowadzących często średniej skali interesy kilkaset metrów dalej? Bo wtedy zyskaliby tylko owi przedsiębiorcy i ich klienci. Zyskałoby tylko miasto. Nie byłoby potrzeby tworzyć nowych spółek zarządzających – utrzymywanych przez lokalny biznes. Nie było by posad dla prezesów, zastępców prezesów, członków zarządu, sekretarek prezesów, sekretarek zastępców ... , administracji. A przecież znajomi potrzebują roboty, dzieci znajomych kończą studia i też potrzebują roboty. W urzędzie już coraz trudniej kogoś wcisnąć a – jak mawiała klasyczka – „za sześć tysięcy to pracuje tylko idiota albo złodziej”.
Ten kto nie wie na jakiej zasadzie działa mechanizm Specjalnej Strefy Ekonomicznej, pewnie będzie zaskoczony, bo mimo szczytnych idei zasada jest dość pospolita: duża, bogata firma płaci spółce zarządzającej strefą dość spory „czynsz” za lokalizację swojej siedziby na terenie należącym do strefy a w zamian za to Spólka Zarządzająca z rękojmi Ministerstwa Gospodarki zwalnia ową firmę z części powszechnych podatków. Oczywiście cały mechanizm jest obwarowany masą uwarunkowań ale zasada jest właśnie taka – sowita oplata na administrację a w zamian za to uzbrojony teren w ajencję i niższe podatki. Ci „zza siatki” których na haracz dla zarządu strefy nie stać albo nie załapali się w widełki ustawy, oczywiście – jak wszyscy obywatele – płacą podatki bez taryfy ulgowej i muszą sobie radzić na rynku na równych zasadach.
Specjalne Strefy Ekonomiczne to jedna z największych patologii dzisiejszej Polski. Poza wspomnianą już zasadą haraczu płaconego lokalnej spółce za zwolnienie z części państwowego podatku niemal ośmiesza tak hołubioną od dekady doktrynę rozwoju polaryzacyjno – dyfuzyjnego.
Spółka zarządzająca ma pod swą opieką nie tylko swoje lokalne tereny– zwykle na obrzeżach dużej aglomeracji. Skupia także podstrefy ulokowane w mniejszych ośrodkach – tam gdzie lokalne samorządy albo nabrały się na nowomodną ideę albo potrzebowały dać znajomym robotę w administracji. Tym samym zasada działania Strefy w pełni odpowiada wspomnianemu wyżej systemowi polaryzacyjno – dyfuzyjnemu: Strefa – matka skupia największy kapitał i największych graczy a w mniejszych ośrodkach ( w podstrefach) bazują mniejsze firmy – czasem, choć bardzo rzadko kooperujące z potentatami ze strefy głównej.
Pewnym problemem jest jednak to, że podstrefy, które podlegają Strefie – matce to często konkurujące ze sobą ośrodki – często o podobnym potencjale i rywalizujący o potencjalnie tych samych inwestorów. Będąc jednak skupieni w Strefie nie mają możliwości zapewnić konkurencyjnej oferty. W efekcie mniejsze ośrodki choć płacą zarządowi strefy regularną „należną” prowizję to najczęściej ich tereny świecą pustkami a przyciągnięcie poważnych inwestorów z zewnątrz staje się niemal niemożliwe.
Przytoczę dwa konkretne przykłady jak ta patologia działa w praniu.
Pierwszy przykład to Łódzka SSE. Dla aglomeracji łódzkiej to oczywiście przedsięwzięcie korzystne ale dla większości miast które w amoku „nowoczesności” aspirowały do uczestnictwa jako podstrefy to po prostu strzał w kolano. Obecnie Łódzka SSE posiada 45 podstref a w tym takie które od wielu dekad rywalizowały ze sobą w pozyskiwaniu inwestorów – choćby Sieradz, Zduńska Wola, Bełchatów i Wieluń. Ostatnie z tych miast –znajdujące się na obrzeżach województwa z uczestniczenia w Strefie nie ma potencjalnie żadnych korzyści. Oczywiście poza tym, że po zapłaceniu sowitej opłaty na rzecz zarządu spółki w Łodzi będzie mogło zaoferować inwestorowi ulgę w podatku PIT-u lub CIT-u na rzecz Skarbu Państwa. Na tym jednak możliwości samorządu się kończą a rywalizacja o inwestorów z takimi ośrodkami jak Bełchatów czy Zduńska Wola, które są – mówiąc bardzo dyplomatycznie „bliżej Łodzi” – powoduje , mówiąc już mniej dyplomatycznie, coraz większe bezrobocie i emigrację lokalnej społeczności.
Czy takie miasta jak Wieluń są więc od początku skazane na rolę „nieudacznika”. Ależ nie – na taką pozycje, jak wiele innych miast skazało je wyłącznie uczestniczenie w sztandarowym osiągnięciu III jakim jest Specjalna Strefa Ekonomiczna.
Coraz więcej mniejszych ośrodków od lat dostrzega patologię tego systemu, i decydują się na ofertę wolnorynkową. Rezygnując z opłaty za zwolnienie z części podatku, a oferując uzbrojone grunty na sprzedaż pod tereny przemysłowe i zwolnienie z części podatku od nieruchomości. Tak zrobił choćby, oddalony o 20 kilometrów od Wielunia, Wieruszów.
Efekt?
O ile pozycja Wielunia na tle bezrobocia w województwie łódzkim pogarsza się z roku na rok i dziś wynosi 11,1% , to w Wieruszowie bezrobocie od lat spada i w roku ubiegłym wynosiło 8,9 %. Warto przy tym wiedzieć że według GUS w końcu sierpnia 2010 roku w obu tych powiatach stopa bezrobocia była jednakowa i wynosiła 10 procent. Co więcej, według danych Wskaźnika Demograficznego GUS w latach 2007-2014 powiat wieluński na stałe opuściło 356 osób, podczas kiedy w powiecie wieruszowskim w tym samym czasie przybyło 111 mieszkańców, co jest odwróceniem ogólnopolskiej tendencji, migracji do większych ośrodków.
Mamy więc dwa miasta powiatowe, oba o podobnym potencjale, oddalone od siebie o 20 kilometrów: różni je tylko to że pierwsze z nich przystąpiło do SSE a drugie przyjęło własną elastyczną samorządową politykę na wolnym rynku. W efekcie w pierwszym rośnie bezrobocie i ludzie z niego wyjeżdżają a w drugim bezrobocie spada i ludzie się tam osiedlają. Trudno znaleźć lepszy przykład na to że istota działania Specjalnych Stref Ekonomicznych, jako sztandarowy przykład osiągnięcia III RP prowadzi do pogłębiania się rozdźwięku między dużymi aglomeracjami a ubożejącymi i kurczącymi się mniejszymi ośrodkami.
Zasadę tą udowadnia też drugi z zapowiadanych przykładów. Dwa oddalone od siebie o zaledwie 15 kilometrów ośrodki – malutki, kilkutysięczny zaledwie Wojnicz i studwudziestotysięczny Tarnów. Jak Dawid z Goliatem – bez żadnego porownania skali i potencjałów. I dwa parki przemysłowe: Tarnowski Klaster Przemysłowy wchodzący w skład SSE Kraków i Zielony Park Przemysłowy będący samodzielną strukturą kierowaną przez gminę Wojnicz. Być może będzie pewną ciekawostką informacja że park wojnicki początkowo przystąpił do SSE Tarnobrzeg, jednak po kilku miesiącach gmina uznała że koszty uczestniczenia w Specjalnej Strefie Ekonomicznej to po prostu pieniądze wrzucane w kieszenie kasty zarządzającej. Kiedy przed kilku już laty rozmawiałem z ówczesnym zastępcą burmistrza Wojnicza to poza mikrofonem przyznał że bali się strasznie ale sumy jakich żądała Spółka Zarządzająca SSE Tarnobrzeg to było po prostu złodziejstwo w biały dzień. Gmina zaś do obsługi inwestorów oddelegowała jedną, doświadczoną urzędniczkę wydziału inwestycji a pozyskiwaniem inwestorów i promocją parku przemysłowego zajęli się szefowie gminy w ramach swoich obowiązków. Spółka zarządzająca, samochody, biurowce, prezesi wiceprezesi i zarządy okazały się zbędne podobnie jak comiesięczne opłaty na rzecz Spółki Zarządzającej w Tarnobrzegu. Zainteresowanie przeszło oczekiwania i każdego roku pod nowe inwestycje „dozbrajano” kolejne hektary gruntu a maleńki Wojnicz od wielu lat jest w czołówce liderów o najmniejszym bezrobociu w województwie małopolskim. Z niemocą tarnowskiego parku przemysłowego i lawinową wręcz emigracją młodych tarnowian, bezskutecznie walczy kolejna rada miasta, wraz z kolejnymi zarządami podstrefy SSE w Krakowie.
