wyszehrad.com wyszehrad.com
1152
BLOG

Dziś święto narodowe Czech

wyszehrad.com wyszehrad.com Historia Obserwuj temat Obserwuj notkę 1

 W dniu dzisiejszym w Czechach obchodzony jest dzień niepodległości. 28 października to rocznica powstania I Republiki Czechosłowackiej (Den vzniku samostatného československého státu), która wyodrębniła się z chylącej się ku upadkowi pod koniec I wojny światowej monarchii Habsburgów.

Proces kształtowania się niepodległej Czechosłowacji trwał już od połowy XIX wieku. Wówczas to w Czechach, wchodzących w skład Cesarstwa Austrii, jak i na Słowacji, będącej częścią Królestwa Węgier, zaczęły przybierać na sile tendencje narodowościowe. O ile na Słowacji zmiany te związane były przede wszystkim z działalnością kulturalną, gdyż dopiero rodziła się tam świadomość narodowa, o tyle w Czechach, obok działań o charakterze kulturalnym, wykształciła się czeska klasa polityczna, zrzeszona w kilku stronnictwach o zróżnicowanych poglądach, z których część uzyskała nawet miejsca w parlamencie w Wiedniu. Do najważniejszych czeskich stronnictw politycznych II połowy XIX wieku zalicza się tzw. konserwatywnych staroczechów (Partia Narodowa), narodowo-liberalnych młodoczechów (Narodowa Partia Wolnomyślicielska), demokratyczno-liberalną Czeską Partię Postępową (realiści), Czeską Partię Socjaldemokratyczną, umiarkowanie lewicową Czeską Partię Narodowo-Socjalistyczną (nie miała nic wspólnego z późniejszą niemiecką NSDAP), Agrariuszy (Republikańską Partię Rolników i Drobnego Chłopstwa) czy katolicką Czeską Partię Ludową. To działacze tych i innych stronnictw stworzyli w trakcie I wojny światowej organy, których działalność doprowadziła do ogłoszenia niepodległości 28 października 1918 roku.

Kluczową postacią związaną z powstaniem I Republiki był filozof, nauczyciel akademicki i publicysta Tomáš Garrigue Masaryk, uznawany za ojca czechosłowackiej, a dziś czeskiej państwowości. Po wybuchu I wojny światowej Masaryk, lider partii realistów, wyemigrował do Szwajcarii, gdzie rozpoczął działania na rzecz uzyskania przez Czechy i Słowację niepodległości, acz początkowo był zwolennikiem jedynie rozluźnienia więzów między ziemiami Korony św. Wacława a Wiedniem.

W 1915 roku we Francji Masaryk powołał Czeski Komitet Zagraniczny, który następnie przyjął nazwę Czechosłowackiej Rady Narodowej. W jej skład, obok Masaryka, wszedł filozof i prawnik Edvard Beneš, wcześniej działacz narodowo-socjalistyczny oraz słowacki uczony, astronom Milan Rastislav Štefánik, w trakcie I wojny lotnik i meteorolog w armii francuskiej.

Nie próżnowali także działacze, którzy pozostali w monarchii. Powołali oni tajną organizację polityczną nazywaną Mafią. Do jej najważniejszych przedstawicieli należeli Beneš (wyemigrował gdy zaczęło mu grozić aresztowanie), Karel Kramář i Alois Rašín. Władze austriackie aresztowały dwóch ostatnich oraz wielu innych działaczy Mafii, ale w związku z pogarszającą się sytuacją Austro-Węgier i chęcią zjednania sobie narodów monarchii, nowy cesarz Karol I ogłosił amnestię. Wówczas, w 1917 roku, Kramář i jego współpracownicy utworzyli Czechosłowacki Komitet Narodowy.

W międzyczasie w krajach Ententy, zwłaszcza we Francji i w Rosji, powstawały składające się z Czechów i Słowaków jednostki wojskowe. Większość legionistów stanowili jeńcy i dezerterzy z c.k. armii (Rosja), a także ochotnicy (Francja). Jednostki te walczyły u boku Francuzów i Rosjan przeciwko państwom centralnym. W 1917 w Rosji utworzono tzw. Legion Czechosłowacki, która walczyła w tym kraju aż do 1920 roku, biorąc udział w wojnie domowej między zwolennikami caratu a bolszewikami.

Z kolei w maju 1918 roku w Pittsburgu w Stanach Zjednoczonych emigracyjni działacze czescy i słowaccy podpisali umowę o współpracy. Jej najważniejszym sygnatariuszem był Masaryk. Wkrótce potem, na początku października 1918 roku, Beneš poinformował władze krajów Ententy o ukonstytuowaniu się emigracyjnego rządu czechosłowackiego. Wprawdzie cesarz Karol I próbował zachować spójność monarchii habsburskiej ogłaszając 16 października manifest, w którym zapowiadał głębokie reformy i znaczące ustępstwa na rzecz narodów monarchii, ale był on zdecydowanie spóźniony. 28 października Czechosłowacki Komitet Narodowy poinformował austriackie władze wojskowe w Pradze o powstaniu niepodległej Czechosłowacji i uchwalili w tej sprawie odpowiednią ustawę. Dwa dni później w Martinie na Słowacji działacze słowaccy ogłosili deklarację martińską (Deklaracja Narodu Słowackiego), w której potwierdzili połączenie Słowacji (przez setki lat związanej z Węgrami, podczas gdy Czechy należały do austriackiej części monarchii) do Czech. Wśród najważniejszych słowacki działaczy tamtego okresu wymienić należy agrariusza Milana Hodžę, zwolennika czechosłowakizmu (połączenia narodów czeskiego i słowackiego w jednym organizmie państwowym), mającego podobne zapatrywania Vavro Šrobára, a także zwolennika daleko posuniętej autonomii Słowacji księdza Andreja Hlinkę.

13 listopada 1918 roku Czechosłowacki Komitet Narodowy ogłosił tekst tymczasowej konstytucji, a dzień później na zamku w Pradze zebrał sie pierwszy czechosłowacki parlament, Zgromadzenie Narodowe, które na stanowisko prezydenta powołało Masaryka (pełnił tę funkcję do grudnia 1935 roku), a na stanowisko premiera Karla Kramář. Edvard Beneš otrzymał tekę ministra spraw zagranicznych (dzierżył ją do końca 1935 roku, gdy zastąpił Masaryka na Zamku Królewskim w Pradze jako prezydent Republiki). Na czele resortu obrony stanął trzeci z ojców założycieli Czechosłowacji, po Masaryku i Benešu, Milan Rastislav Štefánik, który w kwietniu 1919 roku zginął w wypadku lotniczym w zachodniej Słowacji.

Należy podkreślić, że o ile wyznaczenie granic czeskiej części Czechosłowacji nie nastręczało większych problemów, o tyle niełatwo przyszło wyodrębnić granice części słowackiej. Słowacja bowiem od stuleci stanowiła część Korony św. Stefana (Węgry) i funkcjonowała jako Górne Węgry. Szczególne trudności wynikły przy wyodrębnianiu jej granicy południowej, która ukształtowała się dopiero w 1920 roku, po okresie zawirowań związany z komunistyczną rewolucją na Węgrzech i powstaniem w południowej Słowacji efemerycznych bytów państwowych – Słowackiej Republiki Ludowej i Słowackiej Republiki Rad, utworzonych przez słowackich zwolenników komunistycznej rewolucji Béli Kuna. Zostały one jednak szybko zlikwidowane przez armię czechosłowacką, a granica czechosłowacko-węgierska okrzepła, pozostawiając po stronie czechosłowackiej znaczą mniejszość węgierską. Dodać trzeba, że Czechosłowacji przypadła także tzw. Ruś Podkarpacka (Zakarpacka), dziś znajdująca się na południowo-zachodnich rubieżach Ukrainy, zamieszkana przez Rusinów, Hucułów, Ukraińców, Węgrów, Rumunów, Rosjan, Polaków i Żydów.

Opisując początku czechosłowackiej państwowości nie sposób nie wspomnieć o konfliktach z sąsiadami oraz problemami z mniejszościami narodowymi. Kwestię granicy z Węgrami już poruszono. Co tyczy się granic z Austrią i Niemcami, to również nie obeszło się bez zadrażnień. Część niemieckojęzycznej ludności z terenów położonych przy granicach z wymienionymi krajami miała nadzieję na ich do nich przyłączenie. Ze względu na bezkompromisowe stanowisko Ententy, sytuację gospodarczą w kraju oraz niestabilną sytuację polityczną w Niemczech, liderzy mniejszości niemieckojęzycznej musieli jednak pogodzić się z pozostaniem w graniach I Republiki Czechosłowackiej.

Bez tarć nie obyło się również przy ustalaniu granicy z odrodzoną Rzeczpospolitą. Czechosłowacja i Polska zaangażowały się w konflikt o Śląsk Cieszyński (na pograniczu czesko-polskim) oraz o Spisz i Orawę (na pograniczu polsko-słowackim). Różnice zdań miały zarówno podłoże etniczne, jak i gospodarcze (szczególnie w przypadku Śląska Cieszyńskiego). O Śląsk oba kraje stoczyły dziewięciodniowe walki, zakończone rozejmem i arbitrażem mocarstw. Także Ententa zadecydowała o podziale Spisza i Orawy. Początkowo zamierzano przeprowadzić plebiscyty, jednakże latem 1920 roku Warszawa, której uwaga skupiona była wówczas przede wszystkim na wojnie z Sowietami, i Praga postanowiły przyjąć postanowienia arbitrażu. Kwestię Spisza i Orawy ostatecznie uregulowano specjalnym protokołem, podpisanym w 1924 roku.

Źródła: Jerzy Tomaszewski, Czechy i Słowacja, Trio, Warszawa 2008; Wikipedia

michal

Tekst ukazał się na portalu www.wyszehrad.com

Wyszehrad.com jest portalem poświęconym Czechom, Słowacji i Węgrom, trzem krajom, które razem z Polską wchodzą w skład Grupy Wyszehradzkiej. Mimo ich geograficznej i kulturowej bliskości, wydaje się, że są to państwa ciągle stosunkowo mało w Polsce znane. Dlatego są to również kraje, które mogą zadziwiać i fascynować swoją historią, kulturą oraz egzotyką. Na portalu będą gromadzone informacje dotyczące historii, kultury, polityki i innych dziedzin życia polskich partnerów Czworokąta Wyszehradzkiego. Znajdą się tu także doniesienia o bieżących wydarzeniach zza południowej granicy Polski.

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Kultura