Dostałem kiedyś list od dobrego znajomego z Moskwy. Mój znajomy ma na imię Oleg. I choć pochodzi z Jekaterynburga, od lat jest mieszkańcem Moskwy. Pisałem już kilka razy o nim, a jest on niektórym czytelnikom dobrze znaną postacią. I jak pamiętacie, zalicza się do osób nadzwyczaj dobrze poinformowanych.
Tym razem Oleg przysłał mi zdjęcie:
I napisał: - Zgadnij co to jest?
Co tu zgadywać. Napisałem, co widzę. Fragment jakiegoś muru zapewne nad jakimś wejściem. Na górze widzę herb Polski o po bokach dwa herby Rosji. Całość jest dosyć mocno zniszczona.
Oleg mi odpisał:
Bardzo dobrze! Teraz zgadnij gdzie to jest? Gdzie zrobiłem te zdjęcia? W zimową, marcową sobotę wypuściłem się w tym roku z żoną na wycieczkę samochodem i po dotarciu do celu – około 50 km od Moskwy - zwiedzaliśmy pewien obiekt z przewodnikiem i zauważyłem w pewnej części tego pięknego obiektu polski i rosyjskie herby koło siebie. Załączam Ci kolejne zdjęcia. I w liście (e-mailu) było dołączone dziesięć zdjęć tego obiektu. Przytaczam tylko trzy wybrane przeze mnie zdjęcia:
Przyglądałem się wszystkim zdjęciom i nic nie mogłem wymyślić. Jakaś cerkiew pod Moskwą przy jakimś pałacu jakiegoś dawnego dostojnika carskiego! – Tak odpowiedziałem Olegowi. A gdzie to jest? – Nie mam pojęcia.
No i Oleg przysłał mi linki opisujące zwiedzany przez niego obiekt i jego historię i jeszcze napisał kilka informacji od siebie.
Rozpocząć trzeba od Wielkopolski. Na południe od Wrześni leży miejscowość Miłosław. Stara to miejscowość. Miłosław był strategiczną osadą otoczoną pagórkami i mokradłami, a jej znaczenie potwierdza fakt utworzenia w niej parafii - przypuszczalnie już w XII w. Od drugiej połowy XIII w. osada należała do rodu Kotów herbu Doliwa, którzy przyjęli nazwisko Miłosławskich. Wiadomo konkretnie, że w 1314 roku miejscowość ta była własnością Miłosławskich herbu Doliwa. W 1397 roku Miłosław miał już prawa miejskie.
Herb Doliwa rodu Miłosławskich
W drugiej połowie XIV wieku i spustoszeniu ziem po najeździe tatarskim chana Tochtamysza, Ruś zachęca do osiedlania się na jej terenach, oferując przybyłym rozległe tereny i niskie obciążenia daninami. I Zygmunt Korsak Miłosławski z Miłosławia (ur. 1350) osiedlił się w ziemi połockiej, należącej do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ożenił się z nieznaną z imienia Rusinką, a jego potomkowie byli już wychowywani w obrządku wschodnim. W tym samym mniej więcej czasie inny kniaź, będący w 17 pokoleniu potomkiem Ruryka – Oleg Riazański zaprasza w 1371 r. do siebie na służbę tatarskiego mirzę Salachmira z Wielkiej Ordy. Tatarzyn Salachmir przyjął chrzest i ożenił się z siostrą kniazia, Anastazją Riazańską, dając początek wielu rosyjskich bojarskich rodów. Na chrzcie otrzymał imię Iwan. Tatar osiedla się ze swoim ułusem na południowych rubieżach księstwa muromsko-riazańskiego, służąc odtąd wiernie swojej nowej ojczyźnie.
W styczniu 1391 r. Zygmunt Korsak Miłosławski bierze udział w poselstwie Zofii córki księcia litewskiego Witolda, która wychodziła za mąż za wielkiego księcia moskiewskiego Wasyla I i pozostaje w Moskwie.
Syn Zygmunta, urodzony w 1380 r. Wiaczesław Zygmuntowicz Korsak Miłosławski, poślubia w 1405 r. córkę Anastazji Riazańskiej i Salchamira. Zakładają wiele wsi, między innymi istniejące do dzisiaj sioło Miłosławskoje w połowie drogi z Riazania na południe do Woroneża. Kolejny przedstawiciel rodu Fiodor Wiaczesławicz (ur. 1410) ma czterech synów, z których trzej najstarsi - Michał, Stiepan i Siemion noszą przydomek Korsakow i są założycielami rosyjskich rodów o tymże nazwisku. Natomiast najmłodszy, czwarty syn znany jest w historii jako Terentiej Fiodorowicz Miłosławski (ur. 1440). Przez XVI wiek Miłosławscy przeszli jako bojarzy ostatnich Rurykowiczów. Ponownie głośno zrobiło się o nich w XVII wieku.
Kniaź Daniło Iwanowicz Miłosławski był w 1623 r. wojewodą Kurska, a kniaź Iwan Bogdanowicz Miłosławski bronił Symbirska przed armią Stiepki Razina. Ilja Miłosławski pomagał Romanowom stłumić powstanie moskiewskie w 1648 r. (bunt solny i miedziany).
W 1613 roku na tronie rosyjskim zasiadła nowa dynastia Romanowów. Był to koniec Wielkiej Smuty, po wygnaniu Polaków z Kremla. Pierwszym władcą z nowej dynastii był Michał Romanow. W czasie jego panowania, Rosja powoli wzmacnia się. Tyle tylko, że nadal jest państwem, które nie odgrywa żadnej roli w europejskiej polityce. Po śmierci Michała w 1645 roku na tron wstępuje jego syn Aleksy Romanow.
Aleksy miał 16 lat, gdy wstępował na tron. Był niezwykle zdolnym i rozumnym młodzieńcem. Bardzo wcześnie zaczął czytać literaturę religijną i przyswajać inne ówczesne nauki, a nawet nauczył się wielu cerkiewnych pieśni.
Młody car miał ogromne zaufanie do swojego wychowawcy bojara Borysa Morozowa i przekazał mu wszystkie sprawy związane z rządzeniem państwem. Sam natomiast występował publicznie tylko zgodnie z wymogami etykiety, oddając się głównie podróżom i wyjazdom do różnych klasztorów.
W 1647 roku car postanowił ożenić się. Zgodnie z tradycją zorganizowano przegląd rosyjskich piękności. Na przeglądzie przedstawiono carowi prawie dwieście krasawic. Car wybrał Eufemię Wsiewołżską. I nawet chusteczkę i obrączkę na znak zaręczyn jej dał. Jednak ślub się nie odbył. A była to sprawka Borysa Morozowa, mającego ogromną władzę na carskim dworze. Morozow przekupił fryzjera, który przed ceremonią zaręczyn bardzo mocno naprężył włosy Eufemii, że podczas ceremonii narzeczona zemdlała. I z kolei przekupiony przez Morozowa lekarz dopatrzył się u narzeczonej cara poważnej choroby – padaczki. Ojciec niedoszłej narzeczonej został obwiniony o ukrywanie choroby i z całą rodziną zesłany do Tiumenia.
Bojar Morozow przedstawił carowi nową kandydatkę. Była nią córka już znakomitej rosyjsko – tatarskiej rodziny książęcej i bojarskiej. Jej ojcem był Ilja Daniłowicz Miłosławski, a kandydatka na żonę miała na imię Maria.
Pierwsze spotkanie cara Aleksego Michajłowicza z Marią Miłosławską. Michał Niestierow 1887.Первая встреча царя Алексея Михайловича с Марией Ильиничной Милославской.
Była piękna, szlachetna oraz religijna i bogobojna. Doktorzy uznali ją za całkowicie zdrową, ale oględziny kandydatki na matkę następcy tronu i przyszłej depozytariuszki dynastii odbyły się zgodnie ze starodawnym zwyczajem.
Oględziny kandydatki na żonę cara. Смотрины невесты. Г. Мясоедов.
Obraz carycy Marii Miłosławskiej na ikonie Kijski Krzyż. Изображение царицы Марии Ильиничны на иконе Кийский крест.
Ikona „Kijski Krzyż z oczekujacymi” (z lewej: cesarz Konstantyn Wielki, car Aleksy, patriarcha Nikon, z prawej: Cesarzowa św. Helena – matka Konstantyna, caryca Maria Miłosławska.Икона «Кийский крест с предстоящими» (слева: император Константин, царь Алексей Михайлович, патриарх Никон; справа: императрица Елена, царица Мария Ильинична. Изограф Иван Салтанов, 1670-е годы). KLIKNIJ!
Caryca Maria Miłosławska.
Całe życie Marii jako żony cara zostało uznane za wzorzec do naśladowania dla wszystkich caryc domu Romanowów w XVII wieku.
Na rysunku poniżej przedstawiono jej wyjście w świąteczny dzień do cerkwi z mamką carewicza, w towarzystwie sióstr cara.
Uroczyste wyjście carycy Marii Miłosławskiej do cerkwi. Rysunek z albumu Augustyna Barona de Mayerberg.
Tоржественный выход русской царицы Марии Ильиничны (Милославской) в церковь. Рисунок из Альбома Мейерберга.Mайерберг, Августин (1612—1688). Путешествие в Московию барона Августина Майерберга, члена императорского Придворного совета, и Горация Вильгельма Кальвуччи, кавалера и члена Правительственного совета Нижней Австрии, послов августейшего римского императора Леопольда к царю и великому князю Алексею Михайловичу в 1661 году, описанное самим бароном Майербергом.
Caryca zawsze stosowała się do zasad dworskiej etykiety, była bardzo pobożna i bogobojna. Za carycą pod baldachimem, który niosą bojarskie córki idą trzy siostry cara, a z przodu bojarskie żony i córki. Młodego carewicza niesie na ręku carska mamka.
Powyższe wyjście carycy do cerkwi odbywało się w miejscowości Zwenigorod pod Moskwą. Znajdował się tam klasztor św. Sawy Cudotwórcy. Jeszcze za życia Bóg obdarzył ucznia Sergieja z klasztoru Troicko Sergijewskiego, Sawę Storożewskiego zdolnością przepowiadania przyszłości. W 1651 r. Monaster Storożewski odwiedził car Aleksy Michajłowicz. Polując w okolicy został nieoczekiwanie zaatakowany przez niedźwiedzia. Od niechybnej śmierci uratowało go pojawienie się pewnego starca, który odgonił dzikie zwierzę. Car rozpoznał w nim Sawę i postanowił otworzyć jego relikwie, co miało miejsce w 1652 r. Pierwszego lutego 1652 roku, po wielu cudach i uzdrowieniach dokonanych za wstawiennictwem św. Sawy, na życzenie cara Aleksego nastąpiło uroczyste otwarcie świętych szczątków sługi bożego Sawy w obecności cara, jego żony carycy Marii, patriarchy Joasafa, metropolity Nikona i mnóstwa ludu bożego. Jego szczątki były nieuszkodzone po 245-letnim przebywaniu w ziemi. I pochowano go uroczyście w dębowej trumnie koło wrót prowadzących do ołtarza w soborze Bogurodzicy na terenie klasztoru.
Widok klasztoru św. Sawy, zwienigorodskiego cudotwórcy. Rycina 1888r. Вид монастыря св. Саввы, звенигородского чудотворца.
Za panowania cara Aleksego Michajłowicza klasztor został zamiejscową rezydencją carską, W 1652 roku car zbudował na terenie klasztoru cerkiew Przenajświętszej Trójcy. Pałac z izbami dla carycy Marii Miłosławskiej i jej świty były zbudowane w latach 1652 -1654.
Izby pałacowe carycy Marii Miłosławskiej. Царицыны палаты.
Po przeciwnej stronie placu soborowego car kazał równocześnie zbudować swój pałac.
Car zbudował przedłużenie traktu Moskwa - Zwenigorod do klasztoru i cały trakt był znany jako „Carska Droga”. W XX wieku trakt ten nosił nazwę Szosy Zwenigorodskiej, a współcześnie jest znana jako ekskluzywna „Rublowka”, usiana daczami różnych ważnych moskiewskich notabli.
Zwenigorod, klasztor Sawy Storożewskiego. Praobraz Nowego Jerusalem. Звенигород, Саввино-Сторожевский монастырь. Прообраз Нового Иерусалимa. Tak wygląda klasztor współcześnie: KLIKNIJ! Obejrzyj szczegóły: KLIKNIJ!
I właśnie do tego klasztoru wypuścił się Oleg - mój znajomy na wycieczkę „Rublowką” z Moskwy. Oddajmy jednak głos Olegowi z Moskwy odnośnie jego zdjęć:
„Na drugim zdjęciu widoczna jest sobór Bogurodzicy oraz pałac carski po prawej jego stronie. Na trzecim zdjęciu pałac carycy z widokiem na dzwonnicę. Jest tam najstarszy dzwon klasztoru odlany w Rzeczpospolitej Obojga Narodów i przywieziony przez cara Aleksego Michałowicza Romanowa w 1654 r. jako trofeum wojenne ze Smoleńska. Zdobyczny dzwon współpracujący z zegarem ma łacińskie napisy i pochodzi z przygotowywanej w Smoleńsku rezydencji dla polskiego króla. Najprawdopodobniej został odlany na zamówienie wojewody smoleńskiego Aleksandra Korwina Gosiewskiego.
Gdy byłem w Zwenigorodzie zimą tego roku, było tam bardzo dużo śniegu. Fotografie z herbem Polski i dwoma herbami Rosji po bokach znajdują się przy wejściu do pałacowych izb carycy Marii Ilinicznej. Nad drzwiami do pałacowych izb carycy na terenie Klasztoru św. Sawy Storożewskiego znajdują się herby Polski i Rosji. W rzeczywistości tam nie ma takiego bałaganu i zniszczeń jak na zdjęciu – toczą się prace konserwatorskie i trwa remont. Gdzieniegdzie jest starta specjalnie farba na ścianach dla dokonania prac restauracyjnych i nałożenia nowych farb. To dotyczy głównie fotografii z herbami. Dwa herby rosyjskie niżej i polski wyżej, zostały zrobione na znak dobrych stosunków między państwami. Izby pałacowe carycy zbudowane były w XVII wieku dla carycy Marii Miłosławskiej – żony cara Aleksego Michajłowicza. Ona miała dalekie polsko – litewskie korzenie. Lecz nie to stanowiło przyczynę umieszczenia herbu Polski. Przewodniczka powiedziała nam (już powtarzam się), że uczyniono to na znak dobrych stosunków Rosji z Polską. Poczytałem też trochę i dowiedziałem się, że car Aleksy Michajłowicz był nawet uważany za spadkobiercę polskiej korony…” „Над дверями Царицыных палат Саввино-Сторожевого монастыря в Звенигородеразмещены гербы Польши и Рocсии. Там на самом деле не такая разруха - идет ремонт. Кое-где краскасостен специально стерта, чтобы провести реставрационные работы и заново покрасить.Над двумяроссийскими гербами – герб Польши. Царицыны палаты в 17 веке построены для царицы Марии Милославской - жены Алексея Михайловича. Она имела далекие польско-литовские корни, но не это послужилоповодом к размещению герба Польши.По словам экскурсовода,это было сделано в знак хороших отношений между нашимигосударствами. Я немного почитал и узнал, что в одно время Алексей Михайлович даже считался наследником Польской короны...”
Monaster nosi nazwę Sawy Storożewskiego. A „prepodobny” Sawa był uczniem Sergiusza Radoneżskiego, o którym pisałem niedawno i ikonę jego w swoim domu na ścianie nawet pokazywałem.
Każdy może zrobić sobie wirtualną wycieczkę i obejrzeć Klasztor Sawy Storożewskiego łącznie z wewnętrznymi izbami:
Po przeczytaniu listu od Olega, usiłowałem znaleźć gdzieś w Internecie informacje o tych herbach nad wejściem do pałacowych izb carycy Marii Miłosławskiej. Niestety bez skutku. Żadnych informacji, czy zdjęć na ten temat kilka lat temu nie znalazłem. Nic też nie znalazłem o aktualnie dokonywanym remoncie i pracach restauracyjnych prowadzonych w klasztorze.
Pierwsza żona cara Maria Miłosławska urodziła carowi trzynaścioro dzieci: pięciu synów i osiem córek. Zmarła 3 marca 1669 roku i została pochowana na Kremlu w klasztorze Wozniesienskim. Drugą żoną cara została Natalia Naryszkina. Aleksy zmarł w 1676 roku. Na tron wstąpił jego syn z pierwszego małżeństwa Fiodor III, którego nazywano cesarzem polonofilem, dlatego że dwór rosyjski w jego czasach wzorował się na modzie polskiej, obyczajach, a jeżyk polski był językiem dworu. Fiodor zmarł bezdzietnie w 1682 roku.
Natalia Naryszkina urodziła przyszłego wielkiego cara Piotra Pierwszego.
Jeszcze o podanej przez przewodniczkę po klasztorze informacji, że car Aleksy miał być spadkobiercą polskiej korony. Niewiele znalazłem w Internecie na ten temat. Trafiłem tylko na tę informację:
„W obliczu wspólnego wroga (Szwecji) Polska i Rosja podpisały rozejm andruszowski (1667) na mocy którego Rosja odzyskiwała ziemię utracone po pokoju polanowskim (czyli smoleńszczyznę) oraz lewobrzeżną Ukrainę wraz z Kijowem (ten ostatni tylko na dwa lata - później Jan III Sobieski będzie próbował bezskutecznie odbić Kijów z rąk Rosjan) - punktem rozejmu miała być również elekcja Aleksego na króla Polski po śmierci Jana Kazimierza Wazy.”
I już ostatnie informacje:
Na cześć cara Aleksego, w 1904 roku Mikołaj II nazwał swego pierwszego syna i następcę tronu Aleksy. Chłopiec miał w przyszłości zostać carem Aleksym II, jednak nigdy nim nie został ponieważ w 1918 roku rodzina carska została zamordowana w Jekaterynburgu. Carewicz Aleksy Mikołajewicz miał wówczas 13 lat. Kilka tygodni później miał mieć 14-te urodziny.
A klasztor Sawy Storożewskiego po przewrocie bolszewickim, w maju 1918 roku został pozbawiony swojego znaczenia i został zamknięty. O świętokradczym stosunku bolszewickich władz do klasztornych świątyń świadczą skargi wnoszone do ówczesnego Sownarkomu, dotyczące obraźliwego dla wierzących zachowywania się uczestników komisji otwarcia relikwii św. Sawy. „Uczestnicy komisji zachowywali się niegodnie i ordynarnie, wymyślali szczątkom świętego i szydzili z niego, a jeden z członków komisji spluwał kilka razy na czaszkę Sawy, szczątki którego stanowią świątynię narodu rosyjskiego”.
Relikwia Sawy została skonfiskowana, a z klasztoru wywieziono 20 pudów srebrnych cerkiewnych naczyń i ozdób, a także pozłacane ikonostasy.
Pod koniec sierpnia 1919 r. doszczętnie ograbiony klasztor został zamknięty i oddany czekistom z NKWD. W Pałacu cara zorganizowano drugi w sowieckiej historii obóz koncentracyjny dla umysłowo opóźnionych dzieci (pierwszy powstał nieco wcześniej w Pałacu Czesmeńskim w pobliżu Sankt Peterburga – Первый лагерь принудительных работ, а в просторечии – „Чесменка”).
Od 1930 roku klasztor był we władaniu resortu wojskowego. W 1947 roku część pomieszczeń klasztoru przekształcono na muzeum. Klasztor otwarto dopiero w 1997 roku. Otwarte, ukradzione i zbezczeszczone relikwie św. Sawy ocalały jednak w cudowny sposób i już współcześnie przekazane były do Święto - Daniłowego monasteru, a w sierpniu 1998 r. zostały uroczyście przeniesione do Bożonarodzeniowego soboru Bogurodzicy w Klasztorze Sawino - Storożewskim, gdzie spoczywają do dziś.
A monaster w Zwienigorodzie należy do trzech najbardziej znanych i popularnych w Rosji. Po odnowieniu i restauracji izb pałacowych carycy Marii Miłosławskiej jest już dobrze widoczny herb Polski ponad dwoma herbami Rosji. Układ tych herbów świadczyć będzie już zawsze o dobrych stosunkach dwu sąsiednich narodów słowiańskich: Rosji i Polski w tych dawnych czasach. Niestety, Piotr I odmienił całkowicie ten kierunek naszych wzajemnych związków, a skutki jego działalności trwają aż do czasów współczesnych. A jedyna nadzieja na powrót dobrych stosunków między naszymi dwoma słowiańskimi narodami w tym, że zapewne sprzyjać temu będzie w przyszłości św. Sawa Storożewski.
Krótkotrwałe i niekorzystnie zakończone rządy Dymitra Samozwańca (1605–1606) stanowiły również próbę polonizacji dworu moskiewskiego. Jednak polonizacja odnosiła największe sukcesy za rządów cara Fiodora III Aleksejewicza (1676–1682) oraz w okresie regencji carewny Zofii (do 1689 r.) – dzieci Marii Miłosławskiej.
Pierwsza żona cara Maria Miłosławska urodziła carowi trzynaścioro dzieci: pięciu synów i osiem córek. Zmarła 3 marca 1669 roku i została pochowana na Kremlu w klasztorze Wozniesienskim.
Drugą żoną cara została Natalia Naryszkina.
Car Aleksy zmarł w 1676 roku. Na tron wstąpił jego syn z pierwszego małżeństwa Fiodor III, którego nazywano cesarzem polonofilem dlatego, że dwór rosyjski w jego czasach wzorował się na modzie polskiej, obyczajach, a język polski był językiem dworu. Pierwszą żoną cara Fiodora była caryca Agafia Gruszecka herbu Lubicz - córka szlachcica smoleńskiego i wojewody w Czerniawsku, Symeona Gruszeckiego i jego żony z domu Zaborowskiej. I wtedy właśnie polonizacja dworu carskiego odnosiła największe sukcesy.
Caryca Agafia chętnie widziała na dworze moskiewskim polskie obyczaje. I daremnie starano się temu przeciwdziałać, zakazując w 1675 r. noszenia polskich strojów, a trzy lata wcześniej polecając, by ludzie wszelkich stanów „książek po polsku i po łacinie drukowanych u siebie w domach ani skrycie, ani jawnie nie trzymali, lecz aby je przynosili i oddawali wojewodzie”.
Na wzór polski golono brody i głowy, noszono szable, chadzano w kontuszach, jak to czynił Wasyl Golicyn, który ze strony Moskwy podpisał słynny traktat Grzymułtowskiego (1686). Przecież Borys Szeremietiew, bawiąc w 1697 r. jako przedstawiciel cara z misją dyplomatyczną w Wiedniu porozumiewał się z Austriakami właśnie po polsku.
Fiodor zmarł bezdzietnie w 1682 roku.
Polonizacja jeszcze trwała za czasów regencji carewny Zofii córki Marii Miłosławskiej, aż do roku 1689.
Lecz Natalia Naryszkina urodziła przyszłego cara Piotra Pierwszego, który objął tron Rosji.
Prof. Aleksander Brückner już dawno temu wyrażał pogląd, iż europeizacja Rosji, zapoczątkowana przez Piotra Wielkiego, przerwała polonizację tego kraju, jaka miała miejsce za rządów jego poprzedników. Car ten „ponad głowy polskie sięgnął wprost do Zachodu (...) powolniejszy proces polszczenia zastąpił gwałtownym, pospiesznym, zachodnim”. Jest tu jednak pewne nieporozumienie: to właśnie dzięki naszemu, polskiemu pośrednictwu państwo moskiewskie już w XVII w. wchodziło w krąg nowożytnej kultury europejskiej. Okres ten przygotował grunt pod cywilizacyjne reformy Piotra Wielkiego oraz umożliwił ich przeprowadzenie. Moskwa skorzystała na tym, że Polacy o wiele wcześniej od swych wschodnich sąsiadów poczuli się dziedzicami i współtwórcami najświetniejszych, szczytowych osiągnięć naszego kontynentu.”
I jeszcze kilka zdjęć:
I na koniec jeszcze kilka zdjęć:
Główne wejście do pałacu zdobi unikatowy, rzeźbiony w białym kamieniu portal z jednogłowym orłem pośrodku, który zmusza do przypomnienia polskiego pochodzenia carycy Marii Miłosławskiej, a po bokach rzeźby dwugłowego orła - rosyjskiego herbu.
Tablica informacyjna.
W dzisiejszych czasach izby pałacowe carycy mają fasadę wychodzącą na cerkiewny plac w postaci biało czerwonej budowli z cegły wielkowymiarowej, stojącej na zboczu niewielkiego wzgórza. Pałac od strony murów zewnętrznych ma dwa piętra. W centralnej części pałacu były pokoje carycy, a obok jej świty. Dziś mieści się tam muzeum.
Komentarze