Kula kantońska zwana „kulą w rzeźbie z kości słoniowej”, to łamigłówka wyprodukowana w Chinach, szczególnie w okresach dynastii Ming i Qing.
Wyrzeźbiona z bloku kości słoniowej składa się z szeregu koncentrycznych kul, z których każdą można swobodnie obracać, są one bardzo dekoracyjne i mają otwory. Aby rozwiązać zagadkę, wszystkie otwory muszą się pokrywać.
Pierwsza pisemna wzmianka o tej kuli pochodzi z 1388 roku, jednak nie zachował się żaden dawny jej egzemplarz. Oprócz swoich zabawnych i symbolicznych wymiarów (liczba kul została dobrana zgodnie z chińską kosmogonią) przedmiot był przede wszystkim demonstracją zręczności rzemieślnika. Z bloku kości słoniowej wyrzeźbiono kulę poprzez tłoczenie. Następnie rzemieślnik wyrzeźbił i uwolnił kule jedna po drugiej (zaczynając od najmniejszej w środku), za pomocą ostrych narzędzi. Reprezentujące gigantyczny nakład pracy kule były i nadal są rzadkością o ogromnej wartości finansowej. Od XVII w. niektórzy rzemieślnicy europejscy, zwłaszcza niemieccy naśladowali tego typu przedmioty.
Zachowana w Muzeum Guangdongu jedenastowarstwowa rzeźbiona kula z kości słoniowej zwana „Fushou Baoxianghua” – okaz sztuki z połowy dynastii Qing (1644-1911) – jest jedną z najbardziej reprezentatywnych rzeźb z kości słoniowej tej prowincji. Pomysłowo zaprojektowana, rzeźbiona kula jest ilustracją delikatnego i niezwykle złożonego dzieła o jedenastu warstwach. Twórczość geniusza!
Ta rzeźbiona kula została oddana Muzeum w Guangdongu przez Komitet Zarządzający Zabytkami Kultury w listopadzie 1961 roku. Jest ona wyrzeźbiona techniką ażurową w kości słoniowej o kilku warstwach. Jej powierzchnia jest ozdobiona kwiatami, nietoperzami i ośmioma symetrycznymi wzorami przedstawiającymi postacie symbolizujące długowieczność. Wewnątrz kuli znajduje się kilka przeplatających się ażurowych kul, ozdobionych skomplikowanymi, ale bardzo estetycznymi wzorami geometrycznymi. Przez cztery okrągłe otwory w powierzchni kuli widzimy różne warstwy kul, z których każda może obracać się wokół siebie. Na górnym końcu kuli uchwyt pozwala na łatwe zawieszenie, a dolny koniec ozdobiony jest chińskimi supełkami i pomponami.
Ta kula z kości słoniowej – reprezentatywne arcydzieło rzeźbionych kul z kości słoniowej z Guangzhou z połowy dynastii Ta Qing, jest cenna.
Odzwierciedla ona wyjątkowo wysoki standard rzeźb z kości słoniowej w Kantonie za czasów dynastii Qing. Był to okres pomyślności dla rzeźbienia w kości słoniowej. Każdy z regionów Jingzuo, Suzhou i Guangzhou miał swoją własną charakterystykę.
Niniejsza kula reprezentuje specyfikę rzeźby będąc wspaniale rzeźbiona, ma typowo regionalne cechy charakterystyczne dla swoich czasów. Każdy szczegół podlega szczegółowej analizie i ma znaczną wartość historyczną i artystyczną. Wreszcie ta kula zawiera jedenaście zagnieżdżonych warstw kul, które mogą obracać się niezależnie od siebie. Jest to dzieło sztuki charakteryzujące się największą liczbą warstw kul, jakie kiedykolwiek widziano. Jest to również ważny element w badaniach nad kulą z kości słoniowej.
John Barrow w swojej książce "Podróże po Chinach" opublikowanej w 1802 w brytyjskiej wersji Macartney, napisał:
Wśród genialnych sztuk, w których przodują Chińczycy, tę, która osiąga najwyższy poziom wykonania, jest rzeźbiona kula w kości słoniowej. Pod tym względem [Chińczycy] są bezkonkurencyjni… w otworze mniejszym niż pół cala znajduje się od dziewięciu do piętnastu warstw kulek zagnieżdżonych jedna w drugiej, z których wszystkie mogą się obracać.
W Kantonie w grobowcu króla Nanyue (176–125 p.ne.) z zachodniej dynastii Han (202 p.ne. – 8 n.e.) odkryto pięć kłów słonia afrykańskiego z ponad 2000 lat. W czasach dynastii Tang (618-907) kwitł import i eksport kości słoniowej w Kantonie.
W ostatnich latach panownia dynastii Tang (618–907) i na początku Pięciu Dynastii (907–979) odkryto rzeźbiony portret cudzoziemca (prawdopodobnie na pieczęci). W tym czasie w obszarze miejskim Kantonu powstało centrum dystrybucji skupu i sprzedaży produktów z kości słoniowej, a starożytna ulica z „Kości Słoniowej” nadal przetrwała w starym mieście.
Wraz z nadejściem nowej ery światowego handlu prowincja Kanton stopniowo stała się ważnym punktem dla handlu morskiego. W tym samym czasie w Europie pojawiła się „moda chińska” („chinoiseries”), a wyroby rzeźbiarskie z kości słoniowej z Kantonu przybyły na Zachód wraz z handlem herbaty, jedwabiu i rzeźb z kości słoniowej eksportowanych w ramach „Morskich Szlaków Jedwabnych”.
Chińscy rzemieślnicy wytwarzali produkty odpowiadające potrzebom zagranicznych klientów, takie jak wachlarze, etui na wizytówki, meble, wszelakie przybory kuchenne, szachy, kosmetyczki, pudełka na przybory do szycia, kosze...
W połowie XIX wieku wyroby z kości słoniowej często pojawiały się na wystawach zagranicznych. Na przykład podczas Wystawy w Filadelfii w 1876 roku można było podziwiać kosze z uchwytami z kości słoniowej, wieże z kości słoniowej i smocze łodzie z kości słoniowej.
W 1915 roku na Światowych Targach Panamskich w San Francisco Weng Zhao, ekspert od rzeźbienia w kości słoniowej z Guangzhou, zdobył złoty medal za swoją 25-warstwową rzeźbioną kulę z kości słoniowej.
