Od ponad stu lat Biennale w Wenecji przyciąga tłumy miłośników sztuki współczesnej. Już na pierwszej wystawie w 1895 roku było ponad 200 tysięcy zwiedzających. Każda kolejna edycja ściągała coraz więcej osób, a przy okazji stawała się coraz bardziej światowa. Do dziś najistotniejszą część biennale stanowi trzydzieści stałych pawilonów narodowych, powstałych już w latach 30. poprzedniego wieku. Wenecka wystawa to jedno z najstarszych i najważniejszych wydarzeń związanych ze sztuką na świecie. Każdego roku odwiedza ją ponad 1,2 mln osób.
Polską ekspozycję pawilonu przygotowuje od lat Narodowa Galeria Sztuki „Zachęta”, która tym razem zaprezentowała projekcję filmową z dokumentacją przedstawienia opery „Halka” Stanisława Moniuszki. Jest to spektakl wyjątkowy, który miał premierę 7 lutego br. w miejscowości Cazale, położonej w górach na północ od stolicy Haiti. Mieszkają tam do dziś potomkowie polskich żołnierzy z legionów napoleońskich, którzy mieli kiedyś pomóc stłumić bunt czarnych niewolników na ówczesnym kolonialnym San Domingo. Polacy przeszli jednak na stronę powstańców, za co władze wolnego Haiti przyznały im specjalne przywileje zrównujące ich z rodowitymi Cazalczykami.
Wybór „Halki” był nieprzypadkowy. Ludowa tematyka i polskie libretto były ze strony Stanisława Moniuszki patriotycznym gestem wsparcia okupowanej ojczyzny. Górzysty region Cazale i pobrzmiewające echa napięć klasowych znajdują kluczowe nawiązania do opowieści tragicznej miłości góralki uwiedzionej i zdradzonej przez szlachcica. Projekt „Halka/Haiti” ma za zadanie naświetlić wciąż mało znaną historię polsko-haitańską, a także pokazać na forum międzynarodowym pomijaną społeczność Cazale. A w Cazale potomkowie legionistów wciąż nazywają się Polakami. Autorzy projektu – Joanna Malinowska i C.T. Jasper wraz z kuratorką Magdaleną Moskalewicz, zastanawiali się, na ile historyczna polska opera może rzeczywiście reprezentować naszą tożsamość i czy może być ona atrakcyjna i uniwersalna kulturowo. Sama współpraca z miejscową ludnością pozostawała zagadką. Artyści nie wiedzieli czego mogą się spodziewać, a chcieli, by Cazalczycy byli nie tylko widownią, ale częścią inscenizacji. Dlatego element eksperymentu był tu nieunikniony. Zarówno próby, jak i premierowy spektakl odbywał się na ulicy, gdzie odgłosy klaksonów i przejeżdżających motorów były wyjątkowym tłem dla przedstawienia. Polscy Haitańczycy byli mocno zaangażowani i pomocni w produkcji projektu, także od strony technicznej. Jednak różnice kulturowe powodowały dezorganizację, do której ciężko nam przywyknąć. Przykład? Umawiając się na próby, można było się spodziewać, że niektórzy przyjdą nawet kilka dni po terminie. Samo otocznie mogło być też ciężkim doświadczeniem dla artystów występujących do tej pory na scenie.
Efektem jest film trwający ponad godzinę, wyświetlany na monumentalnym ekranie o wymiarach 3 na 16 metrów. Wspólna praca pozostała dla obu stron bezcennym doświadczeniem, a jej efekty można oglądać od 9 maja do 22 listopada w Polskim Pawilonie na 56. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji. Wystawie towarzyszy anglojęzyczna publikacja, stanowiąca intelektualną oprawę projektu, pokazującą kulisy wizyty na Haiti. Zastosowanie sztuki wizualnej, połączonej z tradycją kulturową i mało znaną historią narodu, stanowi nadal rzadką wartość w prestiżowym świecie sztuk pięknych. Mocno wyróżniamy się na tle innych, bogato wyposażonych pawilonów, jednak odbiór jest bardzo pozytywny. Wystawę zwiedza dziennie ok. 5 tysięcy osób, z których większość docenia tę chwilę oddechu i zadumy nad pozornie skromną ekspozycją.
