Ponieważ każdą humanistyczną dyskusję można bez problemu zacząć od zdania „już starożytni Grecy...”, chciałabym coś dodać o greckiej mitologii. Nie od dziś wiadomo, że mitologicznne bóstwa to tak naprawdę archetypy, które można z powodzeniem analizować nie tylko w kontekście opowieści o bogach i bohaterach, ale przede wszystkim o ludzkiej strukturze psychologicznej.
Jakiś czas temu przeczytałam sobie z ciekawości dwie książeczki o psychoanalitycznym zastosowaniu mitologii greckiej, autorstwa Jean Shinoda Bolen, profesor psychiatrii z San Frnacisco. Podaję link do amazona, bo można tam nawet zajrzeć pod okładkę.
Archetypy kobiece tu a archetypy męskie tutaj.
Sięgnęłam po te książki trochę z nudów, obawiając się mocno, że to będzie jakieś typowo amerykańskie New Age z cyklu „karma-Cola” – a tu miłe zaskoczenie. Może i jest to odrobinę uproszczone, ale analiza psychologiczna krewnych, znajomych oraz zaprzyjaźnionych postaci historycznych i literackich metodą „na starożytnych Greków” jest świetną i inteligentną zabawą. Pomyślałam, że tak dobrej rozrywki nie powinno się egoistycznie chować dla siebie. Przedstawiam Wam więc drammatis personae greckiej mitologii – czyli komplet archetypów do odnalezienia w sobie i innych. Od razu mała zmiana w stosunku do zestawu proponowanego przez panią Bolen – u niej jest siedem archetypów żeńskich i osiem męskich, ja wyrównałam stan liczbowy do siedmiu po obu stronach. Po głębokim namyśle nie udało mi się rozpoznać Posejdona jako odrębnego archetypu (to miał być mężczyzna bardzo dojrzały, ale obdarzony niemal kobiecą intuicją i zdolnościami artystycznymi). Jeśli ktoś chce i widział w życiu takiego jednorożca, to może go sobie do gry dołączyć.
Archetypy kobiece. Generacja matek, typy kobiet dojrzałych:
1. Demeter – Matka Ziemia, definiuje się poprzez macierzyństwo. Uwielbia wszystkie dzieci i ma do nich nieskończoną cierpliwość. Synów rozpieszcza, ale z córkami ma często trudne relacje. Bywa zaborcza, potrafi „udusić z miłości”. Żyje wyłącznie dla swojej rodziny, kontakty ze światem zewnętrznym jej nie interesują.
2. Hera – dumna, władcza, królewska. Często bardzo efektowna. Ma obsesję prawa, norm społecznych, statusu. Bywa zazdrosna, autorytarna, zimna, wyrachowana.
3. Hestia – porządkowaczka świata. Ma głęboki szacunek dla tradycji, prawa, zwyczajów. Często daje się zdominować, wycofuje się, nigdy nie walczy. Samotniczka, stojąc z boku uważnie obserwuje innych. Mądra, ale nie narzuca się. Rzadko wchodzi w relacje miłosne, przyjaźni się niemal wyłącznie z kobietami.
Generacja córek, typy kobiet młodych:
4. Atena – tatusiowa córeczka, w dzieciństwie chciała być chłopcem. Silna, nieco męska, szefująca, skrajnie opanowana. Często feministka. Dobra przyjaciółka, ale z trudnością się zakochuje. Wojownicza, może być bezwzględna. Bardzo inteligentna, logiczna, racjonalna. Niezbyt opiekuńcza.
5. Artemida – silna i samowystarczalna, ale impulsywna. Doskonała przyjaciółka, lojalna na śmierć i życie. Najbardziej ceni wolność, nie zakochuje się z zasady. Zwykle trudne relacje z ojcem, któremu desperacko chciała zaimponować. Skończona racjonalistka. Idealna siostra, potrafi być opiekuńcza. Lubi być podziwiana.
6. Afrodyta – wykorzystuje swoją kobiecość jako niezawodną broń. Fascynująca, bardzo silna, bardzo seksualna. Bardzo inteligentna, o dużej intuicji. Dumna, władcza, przekonana o swojej wyższości. Bywa manipulatorska, niestała, szybko się nudzi. Nie lubi towarzystwa kobiet.
7. Persefona – bardzo mądra, bardzo słaba, bardzo wrażliwa. Całkowity odludek, ale jeśli się oswoi to potrafi być niezwykle lojalna. Zakochuje się rzadko, ale w stopniu ekstremalnym, dla ratowania ukochanego stawi czoła samemu piekłu. Trudne relacje z matką, idei siostrzeństwa nie rozumie. Bardzo twórcza, ale nie pokazuje nikomu swojej twórczości.
Archetypy męskie. Generacja ojców, typy mężczyzn dojrzałych:
- Zeus – typowy patriarchalny ojciec. Bardzo silny, władczy, autorytarny. Ciężko go zadowolić, zwłaszcza córce. Głęboko wierzy w tradycję, normy społeczne, prawo. Typ zdobywcy, bardzo seksualny, często zmieniający obiekt zainterresowania. Jeśli się ożeni, może stać się bardzo wierny w imię zasad.
- Hefajstos – bardzo utalentowany, ale nie szuka poklasku. Wycofany, często zdominowany przez innych. Bardzo tolerancyjny. Duża wrażliwość, duży wewnętrzny spokój. Mądrość życiowa wynikająca z akceptacji swego położenia.
- Hades – bardzo silny, autorytarny, odpowiedzialny, dumny. Opinie innych go nie obchodzą. Ma ogromne wymagania wobec siebie i innych, ale miewa też skłonności opiekuńcze wobec słabych istotek. Pewny siebie, bardzo opanowany. Posiada pewną zdolność intuicji. Przyjaźni przeżywa niewiele, za to trwałe. Zakochuje się niezwykle rzadko, za to na śmierć.
Generacja synów, typy mężczyzn młodych:
- Apollo – książątko, złoty chłopiec. Utalentowany do granic geniuszu, nieposkromiona ciekawość świata, uzdolnienia naukowe. Nieco beztroski, przekonany o własnej wyższości. Przyjażnie nastawiony i pełen poczucia humoru, ale stosunkowo rzadko nawiązuje bliskie przyjaźnie. Lubi być podziwiany. Sprawdza się jako dobry brat, ceni partnerstwo.
- Hermes – trickster, łobuziak, mądry błazen. Dusza towarzystwa, chociaż czasami odczuwa potrzebę wycofania się. Bardzo zdolny, ironiczny, duże poczucie humoru. Może być cynikiem i manipulatorem. Szuka miłości, ale w nią nie wierzy.
- Ares – wojownik, rycerz, krzyżowiec. Żyje walką, wpada w szał bitewny i nie liczy się z innymi. Bardzo silny, bardzo gwałtowny, może być nieobliczalny. Niska samokontrola. Bardzo seksualny ale niemal pozbawiony empatii. Może bezwzględnie dążyć do celu.
- Dionizos – bardzo utalentowany artystycznie, podróżnik, samotnik. Ponad wszystko ceni wolność, potrafi jednak stać się bardzo towarzyski. Uwodzicielski, ale nie liczy się z innymi. Ma skłonności do nałogów i szaleństwa.
No więc tak, w uproszczeniu, wyglądają te archetypy. Można się świetnie i mądrze bawić próbując rozpoznać je wśród swoich znajomych (i oczywiście w sobie samym). Z mojej obserwacji wynika, że sporadycznie występują one „w jednym składniku”, zazwyczaj na charakter człowieka składają się elementy dwóch lub trzech w różnych proporcjach. Podobnie, jeszcze mi się nie zdarzyło, żeby dwie osoby wyszły takie same. Wcale niekoniecznie osoby młodsze muszą mieć młodsze archetypy i odwrotnie. Może się zdarzyć, że Afrodyta będzie matka Hery, albo wręcz Persefona matką Demeter. Konflikt archetypów powoduje zwykle jakieś poczucie wewnętrznego rozdarcia w człowieku. Interakcje – przyjacielskie, rodzinne, partnerskie – pomiędzy ludźmi mogą być analizowane poprzez interakcje pomiędzy ich archetypami.
Na przykład kilka dobrych układów teoretycznych:
Zeus – Hera = satysfakcjonujące połączenie, chociaż nie bez problemów; on dominujący, ona zazdrosna, ale ceni prestiż.
Apollo – Artemida = bliźniacze rodzeństwo, idealna przyjaźń, namietności to tu jednak nie będzie.
Ares - Atena = będzie trudno, ale warto spróbować; starcie tytanów, ona jedna jest w stanie go sobie podporządkować.
Persefona – Hermes = możliwa przyjaźń; on ją trochę przeraża swoją żywiołowościa, ale również rozczula, ona jest dla niego zagadką.
Ares – Hestia = wojownik i porządkowaczka świata; paradoksalnie są szanse na sukces.
I kilka bardzo złych:
Hera – Hermes = ona uważa go za rozrabiakę, on ją za nudziarę.
Hades – Artemida = konflikt, ona absolutnie nie ustąpi.
Demeter – Hades = bardzo źle, otwarta wrogość.
Ares – Persefona = nic z tego, ona za bardzo się go boi, jeśli on będzie próbował ją zdobyć, to się może skończyć gwałtem.
Hefajstos – Hera = ona nim gardzi, on ją podziwia.
Dionizos – Atena = będzie próbowała go sobie podporządkować, on uważa ją za pustą sztywniaczkę.
Po paru dniach tej zabawy mam pewne poważne hipotezy, dlaczego tak a nie inaczej układały się moje relacje z rodzicami, z przyjaciółmi, dlaczego podobali mi się tacy a nie inni mężczyźni. Dlaczego niektóre osoby uwielbiam, a innych podświadomie nie mogę, mimo szczerych chęci, znieść. I dlaczego moje małżeństwo udało mi się jak babce serek.
Jakby się naprawdę rozpędzić, to i wszystkie późniejsze mity można zacząć odnosić do Greków. To jest dość skuteczne narzędzie analizy kulturowej wszędzie, gdzie mamy do czynienia z prawdopodobnymi psychologicznie postaciami. Bo niby dlaczego chrześcijaństwo, kiedy już zdecydowało się w końcu na ikonograficzne przedstawienia Boga Ojca, przejęło po prostu bez większych zmian obraz Zeusa? Albo Matka Boska – kogóż innego można uwieść bezpośrednio w macierzyństwo, z całkowitym pominięciem sfery erotycznej, jeśli nie samą Demeter?
