Stosunkowo niedawno uchwalona ustawa o finansach publicznych daje szerokiej grupie podmiotów możliwość tworzenia jednostek sektora finansów publicznych ukrywających się pod nazwą instytucji gospodarki budżetowej. Istnieje wiele powodów aby sądzić, że instytucja ta jest nową, ukrytą wersją zdyskredytowanej formy przedsiębiorstwa państwowego, która ponadto może być wykorzystywana do realizacji własnych interesów jej organów założycielskich .
Wykorzystywanie instytucji gospodarki budżetowej (dalej jako IGB) na cele własne chciałbym prześledzić na przykładzie Profilaktycznego Domu Zdrowia w Juracie, w stosunku do którego funkcję organu założycielskiego pełni Minister Zdrowia, niemniej jednak działa on na rzecz Państwowej Inspekcji Pracy.
Uprawnienia do utworzenia IGB, zgodnie z art. 23 ustawy o finansach publicznych, ma cała masa podmiotów, m.in. ministrowie, Szef KPRM, Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu, Kancelaria Prezydenta, TK, NIK, SN, NSA i WSA, RPO, RPD, GIODO, IPN, PIP i inne. Generalną zasadą w przypadku tej jednostki sektora finansów publicznych jest to, że wykonuje ona odpłatnie wyodrębnione (czyli nie wszystkie, a tylko wyodrębnione) zadania oraz pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów (art. 23 ust. 1 pkt 1 i 2). Ponadto IGB może uzyskiwać dotacje z budżetu państwa (nie z budżetu organu założycielskiego) na realizację zadań publicznych, jeśli odrębne ustawy tak stanowią (taką odrębną ustawą może być ustawa budżetowa, popularnie zwana po prostu budżetem państwa).
Profilaktyczny Dom Zdrowia w Juracie funkcjonuje na podstawie Zarządzenia Ministra Zdrowia z 30.12.2010 r. w sprawie utworzenia instytucji gospodarki budżetowej pod tą właśnie nazwą. Od razu należy odnotować, że praktyką (z ustawy to bezpośrednio nie wynika) jest tworzenie IGB przez ministrów w drodze zarządzenia, czyli aktu prawa wewnętrznego, którego obowiązek publikacji, a przez to możliwość zapoznania się z nim przez opinię publiczną, nie dotyczy. Obecnie może więc funkcjonować wiele instytucji gospodarki budżetowej, o których nikt, poza samymi zainteresowanymi, nie wie.
Załącznikiem do wspomnianego zarządzenia jest Statut Profilaktycznego Domu Zdrowia w Juracie. Czytamy w nim że celem tej instytucji jestprowadzenie bazy turystyczno-wypoczynkowej umożliwiającej aktywny wypoczynek, rehabilitację osób niepełnosprawnych i profilaktykę zdrowotną a także zapewnienie bazy dla organizowanych konferencji, sympozjów, szkoleń i zjazdów, w szczególności(a więc nie tylko) umożliwiającej prowadzenie działalności szkoleniowej na rzecz Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Kolejne przepisy mówią o źródłach finansowania (podstawowym są wpływy ze świadczonych usług) oraz cenach: „Usługi świadczone przez PDZ w Juracie dla podmiotów zewnętrznych (poza usługami świadczonymi na rzecz podmiotu, który utworzył PDZ w Juracie oraz poza usługami świadczonymi na rzecz Państwowej Inspekcji Sanitarnej) będą wykonywane po cenach rynkowych, zaś wypracowany zysk będzie przeznaczony na realizację zadań publicznych.” Oznacza to, że usługi dla Ministerstwa Zdrowia i PIP są świadczone po cenach nierynkowych - nic nie stoi na przeszkodzie, żeby to było nawet za darmo (nie mam dowodów, ale myślę, że tak właśnie jest).
Podsumowując, naprawdę wiele organów władzy ma uprawnienie do utworzenia instytucji gospodarki budżetowej, co mogą zrobić niemal całkowicie w tajemnicy (wystarcza zgoda/informacja RM lub Prezesa RM w zależności od organu założycielskiego). Instytucje takie mogą świadczyć organom tym usługi za darmo, utrzymując się ze środków podatników - czy pośrednio poprzez dotacje z budżetu, czy bezpośrednio, świadcząc tym gorszym, bo zwyczajnym obywatelom, usługi po cenach rynkowych, z czego utrzymuje się daną instytucję. Proszę jednakże nie zarzucać, że to jest nieuczciwe, złe, bezprawne - to wszystko jest w majestacie prawa.
