Hej Kolęda Kolęda
Zastanawiając się co też napisać zrobiłem sobie przegląd płyt z kolędami, pastorałkami i utworami świątecznymi klasycznymi. Nie spodziewałem się, że mam tego aż tyle. Praktycznie mógłbym je opisywać i przedstawiać cały rok, ale cóż – okres Bożego Narodzenia nie jest długi i muszę się z tym pogodzić.
Wytrwali czytelnicy moich zapisków wiedzą, że prezentowałem kolędy już przez dwie zimy. Nigdy na razie nie przedstawiałem wykonań stricte jazzowych, a prawie wszyscy wielcy jazzmani takie płyty nagrywali. Mam na myśli muzykę instrumentalną. Dziś też nie pokażę prawdziwego jazzu. Nie mam rozeznania ilu z moich czytelników chciało by takiej akurat muzyki.
Będąc w rozterce postanowiłem sięgnąć do źródeł. Naszych, polskich.
Dziś trzy pastorałki:
- Hej w Dzień Narodzenia,
- Jam Jest Dudka,
- Oj Maluśki Maluśki.
Wszystkie odznaczają się tym, że są dosyć stare i mają ludowe korzenie.
Oczywiście nie są tak stare jak sam termin ‘kolęda’. Do Polski przynieśli go Czesi, chrystianizując nasz kraj. Można jednak z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że pochodzi od rzymskich ‘kalend’. W styczniowe kalendy w starożytnym Rzymie istniał powszechny zwyczaj odwiedzania krewnych i znajomych.
Takie też pierwotnie było znaczenie polskiego słowa ‘kolęda’.
Hej w Dzień Narodzeniapowstała na przełomie wieków XVII i XVIII. Nic nie wiadomo o autorze, czy autorach. Tekst oryginalny przypuszczalnie znacznie się różnił od oryginału.
To co dzisiaj śpiewamy jest wynikiem opracowania, uładzenia i poprawy tekstu dokonanego przez M. Mioduszewskiego. Ta kolęda została opublikowana w 1838 roku w Wielkim Śpiewniku Kościelnym, w Krakowie.
Jam Jest Dudka Jezusa Małego jest najstarsza. Pierwsze znane wydanie to kancjonał z 1705 roku. Kolędę skopiowała w 1754 roku Anna Kiernicka ze Zgromadzenia S.S. Benedyktynek. Powszechnie dziś znana melodia i tekst jest również zmieniona w stosunku do starszych wersji przez M. Mioduszewskiego - "Pastorałki i Kolędy" 1834r.
Moim zdaniem ta pastorałka mogła powstać nawet w XV lub XVI wieku. Wskazuje na to charakter melodii, który nosi wyraźne cechy muzyki średniowiecznej.
Oj Maluśki Maluśki ma oczywiste pochodzenie góralskie. Ciekawe, że jakoś nie pamiętam tej pastorałki z młodych lat, tzn. PRL-u. Chyba istniał na nią zapis cenzuralny. Wcale się nie dziwię. Ta kolęda jest cudowna, przepiękna. Uważam, że pięknem niczym nie ustępuje Cichej Nocy.
Kiedy powstała, kto ją stworzył nie wiadomo. Obecnie przyjmuje się, że pierwsze wersje powstały w XVIII wieku.
Mnie to przypomina proces tworzenia archetypicznych bluesów, których parę opisałem kiedyś tam. Oj Maluśki Maluśki to idea zbiorowa, wyłaniająca się z praczasów, wielu różnych autorów z całego Podhala i Tatr. Pastorałka ewoluowała i być może sporo odeszła od początków.
Teksty:
Hej, w Dzień Narodzenia
Hej, w Dzień Narodzenia Syna Jedynego
Ojca Przedwiecznego, Boga prawdziwego:
Wesoło śpiewajmy,
chwałę Bogu dajmy.
Hej kolęda! Kolęda!
Panna porodziła niebieskie Dzieciątko,
w żłobie położyła małe Pacholątko.
Pasterze śpiewają,
na multankach grają.
Hej kolęda! Kolęda!
Skoro pastuszkowie o tym usłyszeli,
zaraz do Betlejem czem prędzej bieżeli.
Witając Dzieciątko,
małe Pacholątko.
Hej kolęda! Kolęda!
Kuba nieboraczek nierychło przybieżał,
śpieszno bardzo było, wszystkiego odbieżał.
Panu nie miał co dać,
kazali mu śpiewać.
Hej kolęda! Kolęda!
Dobył tak wdzięcznego głosu baraniego,
że się Józef stary przestraszył od niego,
już uciekać myśli,
ale drudzy przyszli.
Hej kolęda! Kolęda!
Mówi mu Staruszek: nie śpiewaj tak pięknie,
bo się głosu twego Dzieciątko przelęknie,
lepiej Mu zagrajcie,
Panu chwałę dajcie.
Hej kolęda! Kolęda!
Jam Jest Dudka
Jam jest dudka Jezusa małego,
Będę mu grać z serca uprzejmego.
Graj, dudka, graj, graj panu, graj
Zagram Panu w kozłowe dudeczki,
Dla Jezusa i dla Panieneczki.
Graj, dudka...
Na piszczałce i na multaneczkach,
Na bandurze, ba, i na skrzypeczkach.
Graj, dudka...
Na fujarce, na głośnym cymbale,
na organkach, na starym regale.
Graj, dudka...
W szałamaje i w klawicymbały,
Aż Panięciu będą nóżki drgały.
Graj, dudka...
Już ci Panna miło nadsłuchuje,
Stary Józef rześko podskakuje.
Graj, dudka...
Póki tylko w ciele moim siły,
Pótyć będę grać, mój Jezu miły.
Graj, dudka...
Oj Maluśki Maluśki
Oj, maluśki, maluśki, maluśki kiejby rękawicka,
Aboli tez jakoby, jakoby kawałecek smycka.
(Ref.A): Lililili LiLi La...
(Ref.B): Śpiewajmy i grajmy Mu, małemu, małemu.
Cy nie lepiej by tobie, by Tobie siedzieć było w niebie
Wsak Twój Tatuś kochany, kochany nie wyganiał Ciebie.
Ref.
Tam pijałeś coś takie, coś takie słodkie małmazyje,
Tu się Twoja gębusia, gębusia łez gorzkich napije.
Ref.
Tam kukiełki jadałeś, jadałeś z carnuską i miodem,
Tu się jeno zasilać, zasilać musis samym głodem.
Ref.
Tam wciornaska wygoda, wygoda, a tu bieda wsędzie,
Ta Ci teraz dokuca, dokuca, ta i potem będzie.
Ref.
Tam Ty miałeś pościółkę, pościółkę i miętkie piernatki,
Tu na to Twej nie stanie, nie stanie ubozuchnej Matki.
Ref.
Tam Ci zawse słuzyły, słuzyły prześlicne janioły,
A tu lezys sam jeden, sam jeden jako palec goły.
Ref.
Co się więc takiego, takiego Tobie, Panie stało,
Zeć się na ten kiepski świat, kiepski świat przychodzić zachciało.
Ref.
Gdybym ja tam jako Ty, jako Ty tak królował sobie,
Nie chciałby ja przenigdy, przenigdy w tym spocywać żłobie.
Ref.
Albo się więc, mój Panie, mój Panie, wróć do swej krainy,
Alboć pozwól się zanieść, się zanieść do nasej chałpiny.
Ref.
Refren ma dwie wersje
(A) Lililili LiLi La... podkreśla, że mamy do czynienia z kołysanką.
(B) Śpiewajmy i grajmy Mu, małemu, małemu – to zaproszenie do zabawy.
Różnie bowiem można tę kolędę zaśpiewać, np. Anna Maria Jopek śpiewa kołysankę, Zakopawer – odwrotnie.
