W roku 1965 w paryskiej „Kulturze” (nr 1/2) ukazało się opowiadanie Marka Hłaski Drugie zabicie psa. W początkowym fragmencie znalazł się dialog bohaterów, następujący po nieudanych negocjacjach z potencjalnym inwestorem szykowanego przez nich kolejnego przekrętu.
„Wyszliśmy.
– Azderbal to złodziej – powiedział do mnie Robert.
– Wszyscy Azderbale to złodzieje. – powiedziałem.
– Najbardziej złodziejska rodzina Azderbalów jest we Wrocławiu – powiedział Robert. – Jeśli nie uda im się zrobić jakiegoś dobrego kantu przynajmniej raz na miesiąc, trzeba do nich wzywać psychiatrę. Popadają w depresję. Bywały już próby samobójstwa”.
Rozmowa ma oczywiście kontekst, i wielopiętrowe odniesienia, czego miłośnikom literatury przypominać nie trzeba.
Nie każdy jednak wie, że urywek ów wywołał także odzew pozaliteracki. Urażony nim czytelnik o nazwisku Robert Azderbal zażądał przeprosin. Znany z pokojowego nastawienia Jerzy Giedroyc dość szybko, bo już 1967 r., w 3 nr. „Kultury” opublikował Oświadczenie pisarza, odnoszące się do urywka, który wzbudził gwałtowne oburzenie rzeczonego odbiorcy. Hłasko przeprosił w nim adresata, zapewniając, że użyte w opowiadaniu nazwisko nie ma z nim nic wspólnego. Przeprosiny rozwinął, dodając m.in.:
„Pragnąłbym oświadczyć, pan Robert Azderbal jest człowiekiem honoru w skali dla mnie niepojętej; tytanem myśli, w stosunku do którego ludzie tacy jak Freud, Kant i Spinoza są żałosnymi w swej nicości postaciami; pan Azderbal jest człowiekiem tak nieposzlakowanych zasad moralnych, iż w stosunku do niego św. Franciszek z Asyżu musi się wydawać figurą równie nieciekawą jak sutenerzy z Placu Pigalle; św. Józef osobnikiem nie mającym kwalifikacji nie tylko na świętego, ale nawet na stolarza…” Itp.
Gdzie dowcip – może ktoś zapytać, jako że ironia nie wydaje się środkiem łatwym do przyswojenia, zwłaszcza na salonie. Nie chcąc kompletnie wyłożyć puenty, dopowiem tylko, że protestujący pan Azderbal nie pochodził ani z Wrocławia, ani z żadnego z miejsc w Izraelu, w których rozgrywa się akcja Drugiego zabicia psa.
