Mam wyjątkową przyjemność recenzować dla Państwa jubileuszowy, setny numer Przeglądu Politycznego, zasłużonego dla polskiej kultury czasopisma, podtrzymywanego przy życiu przez red. Wojciecha Dudę. Od czasu do czasu warto dowiedzieć się co tam słychać u kolegów liberałów. Miło mi również donieść, że gdańscy liberałowie trzymają poziom (na pewno intelektualny), pomimo paru wpadek wrażenie jest dość pozytywne, zamieszczone teksty są zasadniczo z tzw. górnej półki.
Numer zdominowały właściwie dwa tematy, katastrofa w Smoleńsku („Stan katastrofy”, Leder, Najder, Hartman, Chwin, Waśkiewicz, Jaskułowski, Król, Czapliński, Zaleski, Burszta, Sławek) oraz charakterystyka liberalizmu i miejsce Przeglądu Politycznego w kontekście polskiej rzeczywistości politycznej (Śpiewak, Pomian, Warchala, Wróbel, Tokarski, Filipowicz). Jest też co nieco o Grunwaldzie i mitach politycznych, Edwardzie Said, Kapuścińskim i Oświeceniu (jak widać rozstrzał dość potężny). Jeśli miałbym spekulować, to zapewne zapamiętana zostanie debata smoleńska, choć być może również niektóre z rozważań czysto naukowych, np. te poświęcone negatywnej koncepcji wolności.
Co liberałom zagrało w duszy, gdy zetknęli się z tragedią smoleńską? Wrażenie jest dość przygnębiające. Od dawna uważam, że liberalizm to ideologia strachu, niemniej jednak rzadko kiedy można przeczytać tak otwarte deklaracje jak: „powtórzmy bowiem: żałoba celebrowana w życiu publicznym jest dla demokracji mordercza. Jest mordercza, bowiem zabija zdolność do myślenia, odbiera prawo do debatowania i prowadzenia sporu” (Andrzej Leder), „Tusku, obroń nas przed PiS-em raz jeszcze! Nie graj w piłkę, nie siedź na plaży, tylko myśl, jak wyrolować Jarka i oszołomów!” (Jan Hartman), „Podobnego zachowania nie pamiętam z żadnego pogrzebu. Chwilami wyglądało to na manewry zwolenników ugrupowania prezydenckiego przed ofensywą wyborczą” (Stefan Chwin), „Żadna inna ideologia nie jest w takim samym stopniu związana z motywem poświęcenia życia, co patriotyzm” (Andrzej Waśkiewicz). Oszczędzę Państwu dalszych cytatów.
Liberalizm jest ideologią mieszczańską, przy czym słowo to ma dla mnie wydźwięk dość pejoratywny i kojarzy mi się raczej z panią Dulską, niż z waleczną klasą średnią, podporą politei u Arystotelesa. Element kunktatorstwa i chęci wygodnego ustawienia się w życiu widoczny jest aż nadto wyraźnie. „W świetle medialnych przekazów być patriotą to płakać, stać w kolejce przed Pałacem Prezydenckim, pojechać na pogrzeb do Krakowa, ale już nie dobrze wykonywać swoją robotę, mimo wzburzenia i smutku” (Waśkiewicz). Owszem, ja także jak Waśkiewicz nie pojechałem do Warszawy, ale nigdy nie uważałem tego za szczególne poświęcenie, warte np. wzmianki w prasie.
Redaktor Duda ma niesamowity talent w znajdywaniu i zapraszaniu na łamy uczonych którzy, gdyby nie on, być może nigdy nie trafiliby do szerszego kręgu odbiorców. Wiele pożytku odniosłem z arcyciekawej dyskusji Arkadiusza Żychlińskiego poświęconej niemieckim mitom () i nowej książce Herfreida Munklera „Die Deutschen und ihre Mythen”, nieco mniej z recenzji książki Domosławskiego , w wykonaniu Łukasza Musiała („Wiele hałasu – o co? Fikcja non-fiction”), jestem bowiem zdania, że zanim ktoś zabierze się do recenzowania czegokolwiek, sam powinien odpowiedzieć sobie na tytułowe pytanie własnego tekstu.
Polecam recenzję Szymona Wróbla „W poszukiwaniu polityki” z ostatniej książki prof. Włodzimierza Wesołowskiego oraz artykuł prof. Beaty Polańskiej-Sygulskiej, polemizujący z "Traktatem o wolności"Ryszarda Legutki. Szczególnie ten ostatni test mnie cieszy, ponieważ stanowi on przykład poważnej akademickiej polemiki z dziełem kolegi. Jak wie chyba każdy akademik w Polsce, najczęstszą odpowiedzią środowiska naukowego na polską książkę naukową jest … milczenie. Być może polskie środowisko naukowe nie istnieje już w sensie innym, niż czysto statystycznym.
Jak to u ponowoczesnych liberałów w czasopiśmie jest nieco o homoseksualizmie (Bruce Chatwin Lipszyca, Karol Szymanowski Głowińskiego) ale to co najbardziej mnie zasmuciło, to radośnie rozrzucone po piśmie tezy, iż życie równa się rozpaczy. Być może zatem chęć liberalnych intelektualistów wygodnego urządzenia się w życiu (książeczka, kaweczka, zaproszenia do TVN – szczególnie uwielbia to Hartman) nie zabezpiecza przed flirtem z nihilizmem. Kolizja ostatecznych wartości, dla których nie ma racjonalnego rozwiązania, większość ludzi spędza życie w cichej rozpaczy i sztandarowe „Pustka ta to ból skończoności, czyli nieuchronności unicestwienia. Z tego bólu rodzi się właśnie odczucie bezsensu indywidualnego bycia (Augustyniak), spod wygodnych marynarek, tytułów naukowych i liberalnych haseł wydobywa się trupi jad. Może średniowieczna cenzura nie była taką irracjonalną instytucją, jak się powszechnie uważa?
Buntem przeciwko Bogu i Kościołowi pachnie zresztą niejeden artykuł (Śpiewak ceni za to gdańskich liberałów, za nadmiar tragiczności po Smoleńsku wini się kościelną retorykę, co chwila jakiś ksiądz pojawia się w ośmieszającym lub krytycznym kontekście). Duda przygarnia do siebie dysydentów (mamy tu Tadeusza Bartosia, a jakże) traktując to zapewne jako symbol wolności debaty.
Na koniec smaczek – jak twierdzi Wł odzimierz Paźniewski recenzowane przez niego „Rozmowy z Jamesem Joyce’em” Arthura Powera uznano w Irlandii za cykl dialogów platońskich, zdaniem Paźniewskiego „w tym porównaniu nie ma chyba nadużycia lub wielkiej przesady”.
Marek Przychodzeń
Recenzja w skroconej formie ukaze sie w najnowszym numerze czasopisma PRESSJE
