Zupa grzybowa z łazankami, barszcz z uszkami, albo zupa migdałowa. O tym, co znajdzie się w wigilijny wieczór na naszych stołach, decydują nasze osobiste upodobania kulinarne i rodzinne tradycja. Każdy polski dom ma własny zestaw wigilijnych potraw.
Wedle tradycji, na wigilijnym stole powinno pojawić się 12 dań. Jest to nawiązanie do 12 Apostołów, którzy razem z Jezusem zasiedli do ostatniej wieczerzy. Dwunastka w niektórych częściach kraju niegdyś odnosiła się także do ilości miesięcy w roku. Ale i z tym było różnie - na stołach magnatów serwowano 13 dań , 11 u szlachty, 9 lub 7 u mieszczaństwa i chłopów. Ilość dań zależała więc od statusu społecznego i zamożności. Nawet kilka potraw z ryb zaliczano do jednego dania. Na stole musiały pojawić się wszystkie płody ziemi. Nie mogło zabraknąć ryb, kapusty, grzybów, maku, miodu, ziaren zbóż, jabłek i orzechów.
Pościć czy nie?
Jak dyktowały przepisy kościelne, wigilijne dania miały być postne i tak było do 1983 roku, kiedy to nowy Kodeks Prawa Kanoniczego nieco je złagodził. Zmiany zostały potwierdzone w Polsce przez II Synod Plenarny, a 2003 roku polscy biskupi przekazali je wiernym w specjalnym liście pasterskim. Obecnie więc w Wigilię nie obowiązuje post od pokarmów mięsnych, duchowni jedynie zachęcają do niego ze względu na wyjątkowy charakter wieczerzy. W wielu domach podtrzymuje się jednak tradycję postnych potraw. Być może to właśnie ona sprawia, że wigilijne dania są wyjątkowe i czeka się na nie cały rok.
W Wigilię wiele osób pości przez cały dzień, aż do uroczystej kolacji. Inni jedzą niewiele, postnie, a na obiad podają tego dnia śledzia z cebulą i śmietaną oraz ziemniaki w mundurkach.
Regionalne przysmaki
Niemal każdy region w Polsce ma swoją tradycyjną wigilijną potrawę. Niektóre z nich, jak np. kutia, wywodząca się z kuchni wschodniej, dokonały prawdziwej ekspansji. Potrawę tę, przyrządzaną z maku, gotowanych ziaren pszenicy, bakalii i miodu, można spotkać już nie tyko na Podlasiu, Lubelszczyźnie czy Kresach, na dobre zagościła na wielu polskich stołach.
Dla Podlasia charakterystyczne są także: wareniki - pierożki w kształcie półksiężyców z różnym nadzieniem (mięso, ser, kapusta), łamańce z makiem z kruchego ciasta, podlaskie drożdżowe racuchy i owsiany kisiel. Ten ostatni występuje już bardzo rzadko.
Czego nie mogło kiedyś zabraknąć na tradycyjnej śląskiej wieczerzy? Na pewno musiała pojawić się moczka, czyli zupa piernikowa z bakaliami, makówki (w Wielkopolsce i Zagłębiu znane pod nazwą makiełki) – potrawa na bazie maku, mleka, chałki, miodu i bakalii, tzw. siemieniotka - zupa przyrządzana z siemienia konopnego, postne gołąbki i słodka zupa migdałowa z ryżem gotowaną na mleku z cukrem i cynamonem.
Regionalną potrawą serwowaną podczas wieczerzy wigilijnej na Kaszubach, obok znanego wszystkim śledzia po kaszubsku, był brzad, czyli zupa na bazie suszonych owoców. Na Mazowszu tradycyjnym daniem były tzw. rwaki – długie kluski ziemniaczane i kłosy, czyli kluski z makiem.
Wigilijna kuchnia podhalańska słynie z kwaśnicy - postnej zupy na bazie kapusty i moskali, czyli placków ziemniaczych wypiekanych na blasze z bryndzą i masłem. Popularną potrawą wigilijną jest także kłóta - kapusta gotowana z ziemniakami, barszcz czerwony z fasolą, podhalańska kołatanka - gotowana kasza jęczmienna z brukwią i miodem, oraz ziemniaczane kopytka tzw. bukty.
W Wielkopolsce nie może zabraknąć makiełek - potrawy z maku i bakalii podobnej do kutii, do której jednak zamiast pszenicy używa się makaronu lub klusek. Na Opolszczyźnie królują śliszki - pod jedną nazwą kryją się tu dwie potrawy: bułeczki drożdżowe nadziewane masą makową i słodkie kluski z twarogiem.
Mieszkańcy Podkarpacia na wigilijnym stole podają zupę z kaszy - pęczaku i suszonych owoców – tzw. postnicę oraz podkarpacki pieróg nadziewany kapustą i ziemniakami. W Małopolsce na wigilijnym stole podawano kiedyś gołąbki z kaszą gryczaną i tartymi ziemniakami.
Mak, kapusta i susz
Coraz częściej różnice regionalne w potrawach wigilijnych serwowanych na polskich stołach się zacierają i na większości z nich pojawiają się te same dania: barszcz z uszkami, zupa grzybowa, pierogi, kapusta z grzybami, smażony karp, śledź i kompot z suszonych owoców. Tradycyjne słodkości to pierniki, makowe strucle i serniki.
U mnie na pewno będzie kutia i postny bigos z grzybami oraz suszonymi śliwkami. A jak jest u Państwa? Jakie potrawy przygotowujecie na wigilijny stół? Czy sięgacie do przepisów na dawne, nieco już zapomniane potrawy?
