Wizja Wielkiego Wybuchu i rozszerzającego się Wszechświata jest równie spektakularna co fundamentalna: mowa jest bowiem o początku, rozwoju, i w znacznej mierze końcu naszego świata. Z tego powodu Wielki Wybuch jest niewątpliwie najbardziej znanym faktem astrofizycznym (czyli zaraz po "Ziemia się kręci wokół Słońca").
Odkrycie to wiązane jest na ogół z nazwiskiem Hubble'a, który w artykule z 1929 r. [1] powiązał obserwowane przesunięcia ku czerwieni światła emitowanego przez mgławice (jak zwano ówcześnie galaktyki) z ich odległością od Ziemi.
Jednakże w ostatnich latach społeczność astrofizyków "odkryła" pierwszy artykuł dotyczący rozszerzania się Wszechświata. Jego autorem jest George Lemaître (1894-1966), belgijski astrofizyk-teoretyk, i katolicki ksiądz. W latach dwudziestych wykazał on, że stacjonarne rozwiązanie równania Einsteina jest niestabilne, a w konsekwencji Wszechświat powinien albo się zapadać albo rozszerzać.
Szukając doświadczalnego potwierdzenia teorii sięgnął Lemaître po dostępne dane obserwacyjne uzyskane przez V. Sliphera w 1922 r., który zmierzył przesunięcia ku czerwieni dla 41 galaktyk na półkuli północnej. Lemaître skorelował prędkości galaktyk z ich odległością od Ziemi, stwierdził iż Wszechświat się rozszerza, oraz wyznaczył tzw. stałą Hubble'a.
Lemaitre był pod wrażeniem odkrycia, które i potwierdzało jego obliczenia, i prowadziło do obrazu Wielkiego Wybuchu, czyli stworzenia Świata. Przypuszczam zresztą, że ten drugi aspekt był dla księdza bardziej fundamentalny.
Artykuł z powyższymi wynikami Lemaître opublikował po francusku, w drugorzędnym czasopiśmie [2] w 1927 r., czyli dwa lata przed publikacją Hubble'a [1] z 1929 r. Zwróćmy też uwagę, że wartości stałej Hubble'a zaproponowana przez obu panów były praktycznie równe (czyli dziesięciokrotnie wyższe niż obecne, ale to jest bez znaczenia). Impakt pracy wydanej w czasopiśmie o małym impakt-faktorze, jakbyśmy dziś powiedzieli, okazał się jak widać mocno ograniczony. Nie ulega jednak wątpliwości, iż to nie Hubble jest odkrywcą Wielkiego Wybuchu.
Historia odkrycia Wielkiego Wybuchu ma jednak drugi rozdział. Otóż w 1931 r. Royal Astronomical Society publikuje angielskie tłumaczenie artykułu Lemaitre'a [3]. W tłumaczeniu opuszczona jest ostatnia część pracy, w której autor wykazuje ekspansję, czyli najważniejszy wynik z dzisiejszego punktu widzenia. Hipotezy dotyczące pominięcia w tłumaczeniu kluczowych paragrafów zaczęły się oczywiście mnożyć, i jak łatwo się domyśleć, najczęściej mowa jest o zawistnym Hubble'u, naciskach na ocenzurowanie artykułu Lemaitre'a itp.
W jednym z ostatnich numerów Nature ukazała się Komentarz [4] Maria Livio zamykający sprawę. Livio dotarł mianowicie do archiwów Royal Astronomical Society, w których odnalazł korespondencję między Lemaitre'em a redakcją. Wynika z niej, iż tłumaczenia dokonał sam autor, i to on właśnie – wiedziony skromnością? - zastąpił ostatnią część swymi nowszymi wynikami, zamykając rzecz krótkim "wyniki te [czyli ekspansja Wszechświata] są obecnie powszechnie znane". Miał zapewne na myśli pracę Hubble'a.
Na koniec oczywiste pytanie: czy dojdzie do "oficjalnego" uznania roli Lemaitre'a w tym odkryciu? czy stałą Hubble'a nazwiemy kiedyś stałą Lemaitre'a? Pewno nie, bowiem – jak ktoś kiedyś zauważył – w nauce rzadko kiedy efekt wiąże się z nazwiskiem jego prawdziwego odkrywcy.
Literatura
[1]. Hubble, E. P. Proc.Natl Acad. Sci. USA15,168–173 (1929).
[2] Lemaître, G. Ann. Soc. Sci. Brux. A 47, 49 (1927).
[3]. Lemaître, G. Mon. Not. R. Astron.Soc.91,483–490 (1931).
[4] M. Livio, Nature 479, 171 (2011).
Polecam teżH. Nussbaumer, L. Bieri, http://arxiv.org/abs/1107.2281.
