JOW zgodne z Konstytucją

Art. 96 Konstytucji RP

1. Sejm składa się z 460 posłów.
2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

To wszystko co stanowi Konstytucja o właściwościach wyborów do Sejmu RP. Czy jest tam napisane, że nie dopuszcza się wyborów w JOW, czy też, że dopuszcza się wybory wyłącznie w okręgach wielomandatowych - WOW? Nie, Konstytucja nic nie wspomina o rodzaju okręgów, w jakich odbywa się głosowanie, a zatem tytułowa teza jest – jak dotąd - nie do obalenia.  Na jakiej podstawie  zatem wszyscy politycy wraz ze znanymi i mniej znanymi komentatorami twierdzą, że JOW-y są sprzeczne z Konstytucją? Czyżby nie potrafili czytać ze zrozumieniem? Nie to, przyczyna tkwi w czym innym. Otóż zdecydowana większość czytających art. 96 Konstytucji zakłada, że wyszczególnione w nim właściwości wyborów wykluczają JOW-y, względnie – co na jedno wychodzi – narzucają WOW-y.

Zastanówmy się, które z tych atrybutów mogą być sprzeczne z JOW. Powszechne - nie, równe - nie, bezpośrednie – nie, odbywające się w głosowaniu tajnym - nie i w końcu proporcjonalne - już słyszę chór komentatorów – „TAK – wybory proporcjonalne są możliwe do przeprowadzenia wyłącznie w WOW”. Prawda to, czy fałsz? Zanim rozstrzygniemy tę kwestię, krótkie przypomnienie znaczenia terminu „proporcjonalne”. Otóż proporcjonalność oznacza odwzorowanie w  podziale mandatów w Sejmie rozkładu głosów na poszczególne komitety wyborcze (KW). Przykładowo, KW uzyskujący 40% głosów wyborców, otrzymuje 40% mandatów, KW z 10% głosów – 10% mandatów itd.

Alternatywą wyborów proporcjonalnych nie są JOW-y, lecz wybory większościowe, gdzie mandaty są przydzielane kandydatom, którzy zdobyli w okręgach największą liczbę głosów, niezależnie od relacji pomiędzy wynikami wyborów, uzyskanymi przez komitety wyborcze. Ordynacja większościowa może być realizowana zarówno w okręgach 1-mandatowych, gdzie mandat otrzymuje 1 kandydat z największą liczbę głosów, jak i w N-mandatowych, w których przechodzi N kandydatów z najlepszymi wynikami. Czy analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku ordynacji proporcjonalnej? Z definicji nie jest możliwe zachowanie reguły proporcjonalności w JOW w skali okręgów, bo mandat jest wartością niepodzielną, ale czy jest niemożliwe w skali kraju?

Warto zauważyć, że implementacja reguły proporcjonalności w istniejących systemach wyborczych odbiega od przytoczonej na wstępie definicji, bo np. w systemie proporcjonalnym d’Hondta, stosowanym również w Polsce, KW z wynikiem 4,99% głosów w skali kraju otrzymuje – z uwagi na próg wyborczy - 0 mandatów, natomiast KW z rezultatem 39% głosów, jak PO w 2011 r. -  207 mandatów, czyli 45%. Ta druga rozbieżność wynika z wpisanej w system d’Hondta premii dla zwycięzców, która ma ułatwić wyłonienie z Sejmu większości zdolnej do sformowania rządu.

Wynika stąd, że konstytucyjny wymóg proporcjonalności nie jest rozumiany dosłownie ani przez polskiego ustawodawcę, ani przez Trybunał Konstytucyjny, który dotychczas nie zakwestionował zgodności ordynacji w systemie d’Hondta z ustawą zasadniczą. Wymagana jest tylko reguła proporcjonalności, przy której – jak w przypadku każdej reguły – dopuszczalne są wyjątki. Można zatem przyjąć, że każdy system przeliczania głosów na mandaty, obojętnie czy uzyskane w JOW czy w WOW, powinien być uznany za zgodny z Konstytucją, o ile zostanie w zachowana w nim reguła proporcjonalności w stopniu niemniejszym niż w systemie d’Hondta.

W ostatniej notce zaproponowałem ordynację mieszaną, proporcjonalno-większościową , która  zakłada 16 WOW w granicach istniejących województw z liczbą mandatów w proporcji do liczby ludności, plus z 300 JOW. W skali województw będzie się to kształtować następująco: np. mazowieckie – 22 mandaty z WOW plus 41 JOW, świętokrzyskie – 5 mandatów z WOW plus 9 JOW. Podstawową zasadą tego systemu jest zaprojektowanie, na bazie rezultatów wyborów w WOW w skali ogólnopolskiej, wstępnego quasi-proporcjonalnego, czyli proporcjonalnego z preferencją zwycięzców, podziału mandatów w Sejmie pomiędzy komitety wyborcze (KW), które uzyskały minimum 5% ważnych głosów oddanym w WOW. Ten podział jest następnie korygowany tak, aby zapewnić mandaty wszystkim kandydatom, którzy zwyciężyli w JOW, przy czym korekta jest przeprowadzana w zachowaniem zasady proporcjonalności w maksymalnym możliwym stopniu.

Kurier z Muenster poszedł jeszcze dalej, bo przedstawił ordynację proporcjonalną z zastosowaniem tyko JOW, w którym reguła proporcjonalności jest zachowana poprzez utworzenie okręgów w liczbie większej niż liczba mandatów. Przeliczanie głosów na mandaty odbywa się tu podobnie jak w moim systemie: najpierw rozdział mandatów pomiędzy KW, wynikający z proporcji, a następnie przydzielanie mandatów z puli poszczególnych komitetów tym zwycięzcom z okręgów, którzy w spośród wszystkich zwycięzców uzyskali najwięcej głosów.

Reasumując – warto rozmawiać o JOW bez analizowania kwestii zmiany Konstytucji, bo ilość możliwych konfiguracji, które są zgodne z ustawą zasadniczą, jest wystarczająca.