Teorie powstania prehistorii biblijnej (3)

Leszek Sołyga

Teorie powstania prehistorii biblijnej (3)

b) Hipoteza tabliczkowa

           Do tradycyjnych hipotez powstania Księgi Rodzaju uwzględniających Mojżeszowe autorstwo, należy zaliczyć z całą pewnością „hipotezę tabliczkową”. Hipoteza ta ma na celu uprawdopodobnienie tradycyjnego poglądu na autorstwo tej księgi biblijnej. Teoria tabliczkowa jest uznawana obecnie – z pewnymi modyfikacjami – przez różne konserwatywne ugrupowania protestanckie. Pogląd ten podziela chociażby znany baptystyczny kreacjonista, Henry M. Morris. W swojej książce The Genesis Record, przedstawia jej ogólny zarys. [1]

           W Księdze Rodzaju aż 11 razy spotykamy hebrajski zwrot toledot. [2] Słowo toledot jest hebrajskim rzeczownikiem, który dosłownie oznacza „genealogie” i jest użyte na oznaczenie genealogii patriarchów. [3] Można więc powiedzieć, że toledot przedstawia treść Księgi jako swoiste „genealogie” lub „dzieje” w najszerszym znaczeniu tego słowa. [4] W 1936 r. Percy J. Wiseman (1888-1948) przedstawił hipotezę, [5] że zwrot ten to kolofon, który wskazuje istnienie tabliczki z zapisem danego dokumentu. Tabliczki takie mają zazwyczaj tytuł, potem znajduje się treść dokumentu, a dopiero na końcu znajduje się kolofon. Jeżeli w kolekcji znajduje się więcej niż jedna tabliczka, kolofon zwykle obejmuje tytuł tabliczki, następnie imię skryby lub właściciela tabliczki oraz datę. Gdy odkrywane są biblioteki starożytnych tabliczek, znajduje się ich zazwyczaj setki, a nawet tysiące. Można zapytać: w jaki sposób możemy znaleźć w takim gąszczu właściwą tabliczkę, której poszukujemy? U góry lub dołu takiej tabliczki znajdowało się podsumowanie treści – była to końcowa strofa (kolofon). Te kolofony w Biblii hebrajskiej – według tej teorii – to właśnie toledot. Te powtarzające się zwroty służą jako podpis na danej tabliczce opisującej przeszłość, jak w babilońskich historiach rodzinnych odnotowanych na tabliczkach z pismem klinowym. Jeżeli na wyrażenie toledot spojrzymy właśnie jak na kolofon, wówczas może nam to sugerować, że Księga Rodzaju opiera się na zbiorze takich tabliczek. [6]

           Wyrażenie toledot może sugerować, że w czasie pisarskiej działalności Mojżesza teksty pisane były już dostępne. Kolofon identyfikuje teksty użyte przez Mojżesza do sporządzenia Księgi Rodzaju. Odkrycie tabliczek z pismem klinowym, datowane na czasy wyprzedzające Mojżesza, czyni prawdopodobnym, że zawartość Księgi Rodzaju niekoniecznie pochodzi z ustnej tradycji i zapisów późniejszych niż czasy Mojżesza, ale mogła też być zestawieniem dokonanym przez Mojżesza ze starszego piśmiennictwa. Jeżeli zatem 11 części Księgi Rodzaju były w oryginale oddzielnymi dokumentami, każdy mógł mieć na końcu kolofon zawierający podsumowanie dokumentu. Dokumenty te zostały później użyte przez Mojżesza, który komponował Księgę Rodzaju. Zatem hipoteza tabliczkowa głosi, że fragmenty tej księgi zostały początkowo zapisane na glinianych tabliczkach przez ludzi, którzy osobiście doświadczyli opisywanych wydarzeń. Zapisy te następnie przechowywano w rodzinach i przekazywano z ojca na syna. Według zwolenników tej hipotezy, analiza wewnętrzna Księgi Rodzaju sugeruje, że Noe mógł zachować pierwotne zapisy o stworzeniu i pokoleniach przed potopem, dodał zapisy swoje i przekazał synom i dalszym potomkom, wszystko to dotarło do Mojżesza, który teksty te zestawił w Księgę Rodzaju.

           Dwie pierwsze, interesujące nas tabliczki, w których znajdują się opisy stworzenia miałyby następującą postać: [7] Tabliczka I (Rdz 1,1-2,4a) omawia stworzenie świata w przeciągu siedmiu dni stworzenia oraz pochodzenie ludzkości. Żaden człowiek nie był obecny podczas stwarzania i nie mógł wiedzieć, co się wydarzyło, dlatego treść tej tabliczki została podana osobiście przez Boga Adamowi, który zapisał ją na tabliczce. Tytuł tabliczki tworzy Rdz 1,1: „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”. Natomiast kolofonem wieńczącym tę tabliczkę byłby tekst brzmiący: „Oto są dzieje początków po stworzeniu nieba i ziemi” (Rdz 2,4a). Tabliczka II (Rdz 2,4b-5,1a) została napisana osobiście przez Adama i opisywała przeżycia związane ze stworzeniem Ewy, umieszczenie ich w Edenie, kuszenie i upadek oraz życie ich potomków, Kaina i Abla. Pierwsza tabliczka zawiera opis stworzenia dokonany z perspektywy Boga, drugi opis jest dokonany z perspektywy Adama w taki sposób, w jaki on doświadczał pierwszych wrażeń swoimi zmysłami. Bóg stworzył dla Adama ogród Eden, następnie przyprowadził do niego uczynione wcześniej zwierzęta, a w następnej kolejności stworzył dla Adama Ewę. Jest to opis dokonany przez naocznego świadka w taki sposób, jak odbierał on tę rzeczywistość. Druga tabliczka byłaby więc uzupełnieniem pierwszej o więcej szczegółów, które miały miejsce szóstego dnia stworzenia. Tytuł tej tabliczki tworzą słowa: „Gdy Pan Bóg uczynił ziemię i niebo” (Rdz 2,4b). Natomiast kolofon zawarty jest w Rdz 5,1a i brzmi: „Oto rodowód potomków Adama”. Należy zwrócić uwagę, że w przekładzie BT w Rdz 5,1a pominięto rzeczownik „księga”, który występuje w tekście hebrajskim. Tekst zatem powinien brzmieć podobnie jak w przekładzie Biblii Warszawskiej: „To jest księga potomków Adama”.Użycie w tym miejscu rzeczownika „księga” może być argumentem świadczącym, że opowiadania te od samego początku miały formę spisaną, a nie ustną.

           Teoria tabliczkowa może być atrakcyjna dla fundamentalistycznego podejścia w biblistyce protestanckiej, szczególnie dlatego, że proponuje sposób powstania Pięcioksięgu bardziej zgodny z tradycją, niż „hipoteza źródeł”, o której będzie mowa poniżej.