Teorie powstania prehistorii biblijnej (5)

α) Stara hipoteza źródeł

           Punktem wyjścia dla tej hipotezy jest poczyniona obserwacja, że pewne teksty Pięcioksięgu określają Boga imieniem Jahwe, a inne imieniem Elohim. Można również wyodrębnić różne style pisarskie. Biorąc pod uwagę te kryteria pastor protestancki H.B. Witter (1683-1715) z Hildesheim w 1711 r. opublikował swoje dzieło, w którym zauważył, że istnieją dwa opisy stworzenia w Rdz 1,1-3,24, które pochodzą z dwu odrębnych źródeł. Pierwsze źródło znajduje się w Rdz 1,1-2,3 a drugie w Rdz 2,4-3,24. To drugie mówi jeszcze raz o niektórych sprawach przedstawionych w pierwszym, ale w odmienny sposób. Mogło to być dowodem różnych dokumentów. Według Wittera Mojżesz wykorzystał oba źródła zestawiając je razem. [1]

           Podobne twierdzenia wysunął w 1753 r. J. Astruc (1684-1766), katolicki lekarz króla Francji, Ludwika XV. Według niego Księga Rodzaju składa się z dwóch paralelnych opisów, z których jeden posługuje się imieniem Jahwe, a drugi zaś imieniem Elohim. Astruc ułożył kolejno obok siebie urywki z występującym imieniem Jahwe, a obok z imieniem Elohim. W rezultacie tego zabiegu otrzymał dwa opowiadania. Sądził, że Mojżesz wykorzystał przy pisaniu Księgi Rodzaju oba różne opowiadania o stworzeniu i połączył je w jedną całość. [2] Hipoteza ta nie odrzucała Mojżeszowego autorstwa, ale przypisywała mu pracę redaktora, który wykorzystując źródła dokonał ich zestawienia. Pogląd ten istniał jeszcze później w różnych kombinacjach i odcieniach. Stał się również podłożem dla powstania „nowej hipotezy źródeł”.

β) Nowa hipoteza źródeł

           Według „nowej hipotezy źródeł”, proponowanej przez wielu współczesnych biblistów, Pięcioksiąg został zredagowany z kilku źródeł, stąd niektóre wydarzenia są opisane na kilka różnych sposobów. [3]

           Z badań dotyczących Pięcioksięgu wyprowadza się twierdzenie, że tworzą go cztery odmienne warstwy literackie, charakteryzujące się różnym stylem literackim oraz odmienną myślą teologiczną. Przez wielu biblistów są one określane mianem tzw. źródła J, E, D i P. Autorów (J) i (E) nazywa się Jahwistą i Elohistą, zaś ich dzieła jahwistycznym i elohistycznym. Podstawą do ich wyodrębnienia było używanie różnych imion Bożych (Jahwe, Elohim); dublety czyli podwójne, uważane za sprzeczne ze sobą opowiadania; różnice stylistyczne. Wyodrębniono jeszcze źródło kapłańskie (P), a pozostałe części Pięcioksięgu przypisano źródłu, które nazwano deuteronomistycznym (D). Jądrem hipotezy źródeł, której założenia są także dzisiaj ważnym elementem biblistyki, było zbiorowe autorstwo Pięcioksięgu. Pięcioksiąg składał się z różnych źródeł, które powstały w różnym czasie i w różnych środowiskach. Z tego też powodu teoria ta została również nazwana hipotezą czterech źródeł.

           Do dzieła jahwistycznego zalicza się obecnie następujące teksty z prehistorii biblijnej: Rdz 2, 4b-4,26; 5,29; 6,1-6,8; 7,1-2, 3b-5.7.10.12.16b.17b.22-23; 8,2b.3a.6.8-13b.20-22; 9,18-27; 10,1b.8-19.21.25-30; 11,1-9.28-30. [4] Ze źródłem elohistycznym po raz pierwszy mamy do czynienia w Rdz 15,1a.3-6.13-16, gdy mowa o powołaniu Abrahama. [5] Źródło deuteronomistyczne pokrywa się w głównej mierze z Księgą Powtórzonego Prawa. Ponadto w stylu deuteronomistycznym są jeszcze napisane dwa urywki Księgi Wyjścia: 12,24-27; 13,3-16. [6] Natomiast źródło kapłańskie w prehistorii tworzą teksty: Rdz 1,1-2,4a; 5.1-28.30-32; 6,9-22; 7,6.11.13-16a.17a.18-21.24; 8,1,2a.3b-5.13a.14-19; 9,1-17.28.29; 10,1a.2-7.20.22.23.31; 11,10-27.31-32. [7] Jak można zauważyć, prehistoria biblijna (Rdz 1-11) zbudowana jest, według tej hipotezy, z dwóch źródeł – jahwistycznego i kapłańskiego.

           W dwóch pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju wyodrębniono dwa źródła P (kapłańskie) i J (jahwistyczne). Pierwszy opis stworzenia (Rdz 1,1-2,4a) zalicza się do źródła kapłańskiego, natomiast drugi opis (Rdz 2,4b-2,26) do źródła jahwistycznego. Generalnie rzecz ujmując, pogląd ten zakładał, że prawdopodobnie w czasach Ezdrasza po niewoli babilońskiej powierzono jakiemuś skrybie uzgodnienie podwójnych narracji oraz niespójnych opisów stworzenia w Księdze Rodzaju. Księga ta kształtowała się więc między X-IX wiekiem (tradycja jahwistyczna), a VI-IV wiekiem (tradycja kapłańska). Hipoteza ta, przyjmowana przez wielu biblistów, zakłada długotrwały proces powstawania źródeł. Jeżeli chodzi o dwa opisy stworzenia, twierdzi się, że „że oba opowiadania krążyły w sposób od siebie niezależny do czasu, gdy zostały połączone – bodaj w wieku IV przed Chr. – i włączone do Księgi Rodzaju. W jaki sposób zostały połączone? Po prostu – umieszczono je jedno pod drugim. Czytelnicy, którzy o tym nie wiedzieli, traktowali je jako jednolitą całość”. [8] Te różnice i sprzeczności w tekstach wynikają z tego, że oba „opisy pochodzą z różnych okresów historii narodu izraelskiego”. [9] W Księdze Rodzaju natomiast zostały umieszczone – pomimo widocznych sprzeczności – przez „nieznanego bliżej redaktora w dobie formowania się obecnego kształtu Pięcioksięgu”. [10] Z tego też powodu „Nic więc dziwnego, że pełno jest sprzeczności w sposobie opisu początków”. [11] Obecnie zdaniem większości teologów hipoteza ta, przyjmowana z pewnymi modyfikacjami, nie sprzeciwia się natchnionemu charakterowi tekstu.

(dok. nastąpi)