26 października 1940 roku wyszło postanowienie Rady Komisarzy Ludowych za numerem 638, nazwane "O ustanowieniu odpłatności za naukę w starszych klasach szkoły średniej i na wyższych uczelniach ZSRR, oraz o zmianie zasad wypłaty stypendiów".
Pełny tekst:
Biorąć pod uwagę wyższe możliwości materialne robotników oraz znaczne koszty, ponoszone przez państwo Radzieckie na budowę, urządzanie i utrzymanie coraz bardziej rosnącej sieci średnich i wyższych uczelni, Rada Komisarzy Ludowych ZSRR uznaje za konieczne przenieść część kosztów, związanych z nauką w szkołach średnich i na uczelniach wyższych na samych robotników, w związku z czym postanawia:
1. Wprowadzić od 1 września 1940 roku w 8., 9. i 10. klasach szkół średnich i uczelniach wyższych opłatę za naukę.
2. Ustalić dla uczniów klas 8-10 szkół średnich następujące opłaty:
a) w szkołach Moskwy i Leningrada, a także szkołach miast stołecznych republik związkowych - 200 rubli rocznie;
b) we wszystkich pozostałych miastach, a także na wsi - 150 rubli rocznie.
Pouczenie. Podaną opłatą za naukę w klasach 8-10 objąć również uczniów technikum, uczelni pedagogicznych, rolniczych oraz innych wyspecjalizowanych uczelni.
3. Ustalić następujące kwoty opłaty za studia na uczelniach wyższych ZSRR:
a) na uczelniach wyższych, znajdujących się w miastach Moskwie, Leningradzie i miastach stołecznych republik związkowych, - 400 rubli rocznie;
b) na uczelniach wyższych, znajdujących się w innych miastach, - 300 rubli rocznie;
c) na uczelniach wyższych artystycznych, teatralnych oraz muzycznych - 500 rubli rocznie.
4. Opłata za naukę jest przez uczelnie pobierana dwa razy na rok: 1 września oraz 1 lutego. Pouczenie: za pierwsze półrocze 1940-1941 roku szkolnego opłata powinna być pobrana nie później 1 listopada br.
5. Opłata za studia zaoczne na średnich i wyższych uczelniach pobierana jest w połowie kwoty.
6. Ustalić, że od 1 listopada 1940 roku stypednia są przeznaczone tylko dla tych studentów i uczniów technikum, którzy osiągają wyniki celujące.
Prezes Rady Komisarzy Ludowych Związku SRR
W. MOŁOTOW
Zarządzający Sprawami Rady Komisarzy Ludowych ZSRR
M. CHOŁMOW
Moskwa, Kreml
Żeby było bardziej zrozumiałe dla nowoczesnych czytelników: średnia pensja w roku 1940 wynosiła 338 rubli miesięcznie, czyli opłata była na poziomie 1/10 nominalnych wydatków (jeśli chodzi tylko o jedne dziecko, ale wtedy normą było 3-5 dzieci w rodzinie). Kołchoznicy zaś nie otrzymywali pieniężnych wynagrodzeń wcale, będąc formalnie członkami spółdzielni rolniczej, której dochód powinien był być pomiędzy nimi dzielony - czyli de facto ludzie na wsi byli wykluczeni.
Jako ciekawostka można zauważyć, że nie były objęte opłatą uczelnie wojskowe, co dosyć jaśnie wskazuje kierunek, w którym - środkami gospodarczymi - chciał pokierować masy Stalin: albo na fabrykę, albo do wojska.
Płatne wykształcenie w ZSRR zostało zniesione dopiero 10 maja 1956 roku, a obowiązkowym 8-letnie wykształcenie stało dopiero w roku 1958 (w obu przypadkach - dzięki Chruszczowowi). Bezpłatne wykształcenie było formalnie gwarantowane jeszcze stalinowską konstytucją 1936 roku.
