Przeczytałem kilka opinii o zamachu w Norwegii i szczerze się nimi zawiodłem. Zamiast poważnej dyskusji na temat przyczyn, mamy do czynienia z próbą zakwalifikowania zamachowca do przeciwnego obozu. A to z niego chrześcijański fundamentalista a to wojujący ateista. A to prawicowy ekstremista a to nagle narodowy socjalista. Z emfazą na słowo socjalista. Te przekomarzania, moim zdaniem średnio interesujące i mało rozwojowe. W wypadku takiego zamachu inspiracją mogła być równie dobrze Jody Foster - ludzie tacy jak Breivik są po prostu skrzywieni i motywacją dla zabijania może być dowolny zlepek ideologiczny. Wystarczy popatrzeć na innych terrorystów tego typu - czy to będzie Timothy McVeigh czy to Volkert van der Graaf, czy Ted (zbieżność nazwisk przypadkowa) Kaczynski. Mieli zupełnie różne pobudki ale ideologia, nawet jeśli ekstremalna, nie jest jedynym czynnikiem ich działań. Socjopatia, ekstremalny brak empatii i ultra pragmatyzm - raczej na te aspekty warto by zwrócić uwagę.
Wracając do przerzucania zgniłego jaja między sympatykami różnych opcji politycznych, często można zauważyć w ich wypowiedziach specyficzny błąd logiczny - tzw. No true Scotsman fallacy, w moim wolnym tłumaczeniu - błąd logiczny prawdziwego Szkota. Opis tego błędu w formie, która stała się popularna (nie wątpię, że podobne błędy były znane już antycznym filozofom) pochodzi z książki Antonyego Flew "Thinking about thinking: do I sincerely want to be right?" z 1975 roku. Fragment o prawdziwym Szkocie w moim tłumaczeniu z małymi zmianami lokalizacji zdarzeń brzmi następująco:
"Wyobraźmy sobie Hamisha McDonalda, Szkota, który siedzi sobie rano czytając Glasgow Morning Herald i czyta artykuł: Zboczeniec z Brighton znowu atakuje. Hamish, zszokowany ohydą zbrodni rzeczonego maniaka wykrzykuje: "Żaden Szkot nie zrobiłby czegoś podobnego". Nie mija dzień a Hamish znowu czyta Glasgow Morning Herald i widzi opis zbrodni popełnionej przez mężczyznę z Edynburga, przy której wyczyny zboczeńca z Brighton wyglądają jak dziecięce igraszki. To pokazuje, że jego wczorajsze sądy były nietrafne. Czy Hamish przyzna się do błędu? Oczywiście nie. Tym razem Hamish wykrzykuje: "Żaden prawdziwy Szkot nie zrobiłby czegoś podobnego."
Problemem tego błędu logicznego jest zmienianie definicji uniwersalnego motywu, w momencie napotkania przykładów przeciwnych. W swoim pierwszym zdaniu Hamish mówi o tym, że Szkot nie zrobiłby takiej rzeczy - gdzie Szkot to mieszkaniec Szkocji. W drugim zdaniu Szkot to nie tylko ktoś kto mieszka w Szkocji ale przy okazji ktoś kto nie zrobiłby czegoś takiego. Definicja z prostej zmienia się w kołową. I tak wśród niektórych komentatorów Breivik nie jest prawicowy, bo lubi Izrael (a wiadomo - prawdziwy prawicowiec nie lubi). Nie jest chrześcijaninem, bo nie lubi papieża, a wiadomo... Tak samo, w zależności od preferencji autora, proeuropejski obywatel Polski nie jest prawdziwym Polakiem, bo prawdziwy Polak nie lubi UE, prawdziwy Katolik to wsteczniak, bo wiadomo, liberalny Katolik to nieprawdziwy, prawdziwy zwolennik PiSu to starsza pani ze wsi - bo wiadomo, z miasta to nieprawdziwy, a prawdziwy wykształcony, to taki, który to wykształcenie zdobył przynajmniej 30 lat temu - bo wiadomo - młodzi nie mają teraz prawdziwego wykształcenia.
Po co komu taki dichromatyzm? Z wygody tworzenia łatwych i wyraźnych podziałów na nas i onych. Z potrzeby dowartościowania swojej grupy. Tylko wypadałoby się zastanowić: co bardziej wpłynęło na wytworzenie takiego Brevika: chrześcijaństwo? Prawicowość? Socjalizm? A może właśnie takie bezmyślne uproszczenie skomplikowanej rzeczywistości, jakże powszechne? Moim zdaniem to ostatnie. Dlatego apeluję - unikajmy czarno-białej wizji świata. Proste rozwiązania mają to do siebie, że wyglądają na rozsądne, ale przeważnie w momencie ich wprowadzania okazuje się, że nie wzięły pod uwagę ogromnej liczby czynników. Wprowadźmy więcej kolorów do naszej dyskusji - bo czy nie ma lepszego sposobu na zakopanie okopów, którymi się podzieliliśmy niż kolorowa wizja świata?
Inne tematy w dziale Polityka
