To właśnie w pierwszych latach popowstaniowych po roku 1831 znajdująca się w Janowie stadnina rządowa przyczyniła się szczególnie do rozpowszechnienia w Królestwie „/.../ rosłego i użytecznego rodu koni”. Wzmiankowane stado rządowe koni liczyło z końcem roku 1832 sztuk: 523 Przybyło w dwóch następnych latach:
a) z „wyźrebienia” sztuk 130,
b) zakupiono w Anglii 3 ogiery celne (za sumę 73 471 zł, łącznie z kosztami sprowadzenia)
W końcu roku 1833 pozostawało w stadzie w Janowie 463 wszystkich koni (225 ogierów, 216 klaczy, oraz dwa konie wysłużone). W ciągu roku 1834 przybyło (pochodzących z wyźrebienia klaczy) 59 sztuk stadnych. Natomiast stado w Janowie w tym samym okresie czasu straciło:
a) poprzez sprzedaż wybrakowanych koni 34 sztuk,
b) poprzez śmierć ze względu na nabyte choroby 11 sztuk(czyli w ogóle 45 koni). W tej sytuacji w końcu roku 1834 pozostało w Janowie w ogóle 447 sztuk koni. W tej liczbie znajdowało się wówczas:
a) 10 sztuk ogierów „celnych”,
b) 179 sztuk ogierów „prowincjonalnych”,
c) 21 młodych ogierów pochodzących z lat 1830-1831,
d) 56 sztuk ogierów-źrebiąt (razem: 266 ogierów).
Jeżeli chodzi o klacze, to w końcu roku 1834 było ich:
a) 138 klaczy rozrodczych,
b) 12 klaczy młodych pochodzących z lat 1830-1831,
c) 59 klaczy-źrebiąt (razem: 209 klaczy)
Także i w roku 1835 stado w Janowie było z „/.../ należytym staraniem i troskliwością hodowane /.../ i przyczyniło się skutecznie do pomnożenia i uskutecznienia stopniowo w kraju poprawnego i użytecznego rodu koni”. W ciągu tego roku przybyło tam „z wyźrebienia klaczy” 92 sztuk, podczas gdy w roku 1834 urodziło się w Janowie tylko 59 źrebiąt. Stąd wynikało, iż w roku 1835 urodziło się tu o 33 źrebięta więcej. W roku 1835 stado rządowe koni zmniejszyło się o 94 zwierzęta, z czego:
a) 16 ogierów i 1 klacz oddano „na posługę” do stajen cesarskich w Petersburgu,
b) sprzedano 65 „wybrakowanych” koni,
c) 12 koni zmarło z powodu różnych chorób
Ostatecznie w końcu roku 1835 pozostawało zatem na terenie rządowego stada koni w Janowie 476 tych zwierząt, w tym:
a) 9 ogierów celnych,
b) 158 ogierów prowincjonalnych,
c) 29 młodych ogierów, urodzonych w roku 1832 i 1833,
d) 68 źrebiąt (razem: 264 konie płci męskiej);
- 145 klaczy „rodzajnych”,
f) 11 młodych klaczy,
g) 55 źrebiąt – klaczy (razem: 211 klaczy).
W tym samym czasie „na etacie” stajni janowskiej znajdował się 1 wysłużony koń.
Administracja stadniny zwróciła także w tym czasie uwagę na starania o wprowadzenie szeregu ulepszeń w zarządzie stadniny, przy budowie lokalnych dróg dojazdowych oraz w samej janowskiej ekonomii rządowej, której dochody przekazywano właściwie głównie na działalność hodowlaną, prowadzoną w lokalnej stadninie. Najważniejsze okazało się w roku 1835 osuszenie znacznej części pastwisk janowskich, co nastąpiło po przeprowadzeniu prac melioracyjnych, polegających na połączeniu za pomocą specjalnie wykopanego kanału lokalnego jeziora z rzeką Bug. Osuszono dzięki temu niedostępne dotychczas okolice, gdzie można było uzyskać trawę dla koni o najwyższej jakości. Działania te miały jeszcze bardziej podnieść dochodowość i potwierdzić celowość egzystencji janowskiej stadniny W roku 1836 w Janowie - podobnie zresztą jak i w latach poprzednich - realizowano „/.../ staranne i troskliwe hodowanie” koni, wchodzących w skład stadniny rządowej. Dzięki tym staraniom sukcesywnie powiększano w Królestwie ilość koni lepszej i zarazem bardziej szlachetnej (bardziej użytecznej) rasy
W ciągu roku 1836 stado powiększyło się w drodze „wyźrebienia” klaczy o 84 źrebięta, z czego przybyło:
a) 39 ogierów,
b) 42 klacze.
W roku 1836 zakupiono też do rządowej stadniny w Janowie dodatkowo: dwa ogiery oraz pięć klaczy w Londynie, a także jednego ogiera w Warszawie. W efekcie, w roku 1836 rządowe stado koni powiększyło się o 89 sztuk zwierząt.
Jednocześnie stadnina janowska została też w roku 1836 pozbawiona pewnej ilości koni, na skutek:
a) sprzedaży w drodze licytacji: 29 zwierząt,
b) śmierci 9 zwierząt.
Całościowo zatem ubyło w roku 1836 z Janowa 38 zwierząt Ostatecznie w końcu roku 1836 pozostawało w Janowie: 527 sztuk wszystkich koni. W tej liczbie znajdowało się 285 ogierów, z czego przebywało w Janowie:
a) 7 ogierów celnych,
b) 174 ogierów prowincjonalnych,
c) 32 młodych ogierów (tzw. młodzieży)
d) 72 źrebiąt.
W dniu 31 grudnia 1836 roku znajdowało się także w Janowie 241 klaczy, z czego:
a) 154 mogących rodzić klaczy,
b) 17 młodych klaczy (tzw. młodzieży),
c) 70 źrebiąt.
Jak poprzednio, przebywał tu wówczas 1 koń wysłużony.
W roku 1836 rozesłano z Janowa do 22 różnych stacji stadnych Królestwa 150 ogierów prowincjonalnych. Pokryły one w tym roku 4 063 klaczy prywatnych. Była to liczba pokryć wyższa od tej uzyskanej w roku 1835 o 678 takich wypadków. Uzyskany dochód z pobieranych od tego procederu opłat wynosił w roku 1836: 43 080 zł. Okazywało się zatem, iż stopniowo zaczęła się zwiększać liczba klaczy doprowadzanych do stacji stadnych przez prywatnych obywateli Królestwa, co miało świadczyć o wzroście społecznego zrozumienia dla konieczności wprowadzenia w Królestwie „/.../dobrego, użytecznego rodu” koni
Z kolei w ciągu dwunastu miesięcy roku 1837 rządowe stado koni w Janowie rejestrowało 560 sztuk tych zwierząt. Oceniając działalności tego instytutu KRSWDiOśP podkreślała, iż placówka ta „/.../ niemało się przyczynia do upowszechnienia w kraju koni lepszego zawodu”.
W tym czasie rozesłano z Janowa ogiery rozrodowe aż do 23 stacji gubernialnych. Łącznie z udostępnianiem tych zwierząt także i na terenie samej stadniny janowskiej, należące do rządowego stada koni ogiery pokryły ogółem w roku 1837 4 207 klaczy
W dniu 31 grudnia 1837 znajdowało się w tej stadninie ogółem 493 zwierząt, w tym (oprócz jednego konia wysłużonego):
a) 273 ogierów:
- 6 ogierów celnych,
- 160 ogierów prowincjonalnych,
- 49 młodych ogierów,
- 58 źrebiąt płci męskiej,
b) 219 klaczy:
- 133 klaczy „rodzajnych” (gotowych do rozrodu),
- 24 młodych klaczy,
- 63 źrebiąt płci żeńskiej
W następnym roku działalność janowskiej stadniny znowu została wysoko oceniona przez władze. Zgodnie z opinią KRSWDiOśP ogólny stan zakładu stada rządowego koni w Janowie w roku 1838 „/.../ równie był zadowalający” jak i w okresie kilku lat poprzedzających.
W ciągu dwunastu miesięcy roku 1838 przybyło w Janowie 67 klacze, z czego:
a) 64 klacze z tzw. „wyźrebienia”:
b) 3 klacze w drodze zakupu dokonanego na terenie Angli
W tym samym czasie ze stadniny janowskiej ubyło w drodze sprzedaży koni „wybrakowanych, niezdatnych do dalszego w stadzie chowu”: 29 zwierząt, z czego:
a) 14 ogierów,
b) 4 źrebięta płci męskiej,
c) 7 klaczy zdatnych do rozrodu,
d) 4 klacze młode oraz źrebięta płci żeńskiej.
Zarazem w roku 1838 szerzenie się w Janowie chorób zwierzęcych nie przybrało znaczących rozmiarów, gdyż w tym czasie jedynie 16 koni zdechło z powodu zachorowania o charakterze śmiertelnym.
W tymże roku w prace stadniny interweniował feldmarszałek Paskiewicz, nakazując zwrócenie jednego ze znajdujących się tu ogierów dla byłego podinspektora stada Gosselin’a. Ostatecznie zatem w roku 1838 ubyło z janowskiej stadniny koni 46 zwierząt.
Według stanu na dzień 31 grudnia 1838 roku pozostawało tu ostatecznie 514 zwierząt, w tym:
a) 286 ogierów:
- 6 ogierów celnych,
- 163 ogierów prowincjonalnych,
- 28 młodych ogierów,
- 89 źrebiąt płci męskiej,
b) 228 klaczy:
- 147 klaczy „rodzajnych” (gotowych do rozrodu),
- 81 źrebiąt płci żeńskiej.
Nadzorowanie, a nade wszystko wspieranie przez administrację rządową rozwoju „rządowego stada koni” w Janowie Podlaskim miało służyć dalszemu rozwojowi polskiej wsi.
@ copyright marek Rutkowski
zrodlo
M.Rutkowski, Zmiany strukturalne w Królestwie Polskim wczesnej epoki paskiewiczowskiej.Studium efektywności administracyjnej, spolecznej i gospodarczej zniewolonego państwa, Bialystok 2003, Roz 7. Gospodarka rolna. Podrozdzial.7.9. Rządowe stado koni w Janowie Podlaskim
Inne tematy w dziale Kultura