Znane amerykańskie wydawnictwo Harvard University Press ogłosiło zapowiedź nowej książki kontrowersyjnego afro-amerykańskiego (czyli Murzyna) profesora nauk politycznych, Howarda M. Bentleya III, która stanowić ma, jak pisze wydawnictwo w swym katalogu, „jeden wielki akt oskarżenia pod adresem białych Amerykanów”. Bentley zamierza udowodnić, że cała historia USA jest jednym wielkim ciągiem dyskryminacji, wyzysku i nawet ludobójstwa, skierowanego przeciw czarnoskórym mieszkańcom tego lądu, a podyktowane jest to głębokim rasizmem białych Amerykanów. W odpowiedzi na zapowiedź tej książki (która ukazać ma się dopiero za miesiąc), grupa oburzonych Amerykanów wezwała do bojkoty wydawnictwa; popularny historyk z West Virginia Methodist College Vernon Finn poparł ten bojkot mówiąc, że to naturalny odruch oburzenia na kłamstwa, zniewagi i nienawiść do białych, jakie w swych książkach od dawna promuje Howard M. Bentley III.
Bzdura? Oczywiście – w USA jest to raczej niemożliwe. (To znaczy możliwe jest, by jakaś grupa „Know-nothing” taki bojkot zainicjowała, ale przyłączenie się do niego jakiegokolwiek naukowca skazałoby go na naukową śmierć). W Polsce – zupełnie inaczej. Jak się dowiaduję, jakaś grupka wzywa do bojkotu Wydawnictwa Znak za planowane wydanie nowej książki znanego polakożercy Jana T. Grossa, a znany historyk Jan Żaryn swym autorytetem poparł ów bojkot mówiąc: „Popieram bojkot. Traktuję tę inicjatywę jako pewną formę moralnej oceny wydawnictwa, które powinno się przekonać, jak spora, myśląca część społeczeństwa ocenia wydanie książki Grossa”.
Profesora rozumiem, tak po profesorsku, ale rodzą się pytania o możliwe dylematy. Przypuśćmy, że Jan Żaryn w swym wcieleniu jako historyk natknie się na jakąś ważną pozycję, związaną z jego aktualnymi badaniami, wydaną – niech szlag to trafi – właśnie przez Znak. Czy będzie trwał w swym bojkocie? Jeśli tak – to przecież pozbawi miłośników swego talentu możliwości przeczytania dzieła najwyższej jakości, skoro nie uwzględni pewnych ważnych (przyjmijmy na mocy hipotezy) źródeł. Jeśli zaś na tę okoliczność bojkot swój zawiesi – to znaczyć będzie, że bojkotował będzie tylko te pozycje Znaku, które i tak nie są mu potrzebne – więc co to za bojkot? W ten sposób „bojkotujemy” przez większość czasu znakomitą większość książek i wydawnictw.
Rozumiem, że bojkot wydawnictwa podyktowany jest przewidywaniem (no bo przecież nie pewnością, skoro książki jeszcze nikt nie przeczytał), że pod wpływem lektury profesor Żaryn i inni bojkotnicy poczują się głęboko obrażeni, zgorszeni. Ale przecież możliwość, że coś nas oburzy i zgorszy, nieodłączna jest praktycznie każdej lekturze, no chyba że czytamy książki dla dzieci lub kucharskie. Czy zasada, która przyświeca bojkotowi, nie powinna więc prowadzić do zarzucenia jakichkolwiek lektur?
No dobrze, pewno idę za daleko w tych implikacjach. Póki co mamy problem konkretny: Gross i jego książka. Myślę, że rozwiązanie jest jedno: książka, tuż po wydaniu, powinna być publicznie spalona, najlepiej z samym autorem. Ręka, która podłoży płomień, powinna zaś należeć do profesora Jana Żaryna.
Tym jednym pięknym gestem, profesor Żaryn – znany wszak z przywiązania do tradycji – złączy się symbolicznie, ale i realnie, z dwiema ważnymi tradycjami europejskimi: jedną starszą, drugą dużo nowszą.
