Podczas gdy Komisja Europejska pieczołowicie wałkuje szczegóły przełomowej w stosunkach transatlantyckich Umowy o Wolnym Handlu UE-USA (obecnie w nieco zwolnionym tempie spowodowanym wyciekiem o wszechobecnych podsłuchach NSA) - europarlamentarzyści zastanawiają się, do czego naprawdę się zobowiążemy przyjmując kontrowersyjne zobowiązania.
Najwięcej wątpliwości budzi mechanizm znany jako "investor-state dispute settlement“ (ISDS), czyli przepis zawarty w międzynarodowych traktatach handlowych, dający inwestorowi prawo do wszczęcia postępowania przeciwko państwu, na terenie którego prowadzi interesy.
Polecam niezwykle ciekawy artykuł z “The Guardian"* o konsekwencjach podobnych traktatów, na który dość nerwowo (18.12.13) na łamach tegoż - zareagował Komisarz Karel de Gucht, główny zwolennik słynnej umowy ACTA.
Jak ISDS wykorzystuje się w praktyce? Przykłady:
W czasie kryzysu finansowego, w odpowiedzi na protesty obywateli Argentyna zdecydowała się na zamrożenie opłat za energię i wodę. Międzynarodowe korporacje, które straciły w ten sposób przyszłe zyski pozwały rząd argentyński, w efekcie “przestępstwo” kosztowało kraj ponad miliard dolarów odszkodowania.
W Salwadorze lokalne społeczności przekonały rząd do odmowy wydania zgody na uruchomienie wielkiej kopalni złota, która groziła zanieczyszczeniem wody. Kanadyjska firma zaangażowana w inwestycję pozwała Salwador - za utratę przewidywanych zysków. Kara: 315 mln dolarów.
Kanadyjskie sądy unieważniły dwa patenty należące do amerykańskiej firmy farmaceutycznej Eli Lilly uznając, że nie przedstawiła ona wystarczającej dokumentacji. Obecnie Eli Lilly pozywa rząd kanadyjski , żąda zmiany prawa patentowego w tym kraju i 500 mln dolarów kary.
Australijski parlament po burzliwych debatach przyjął regulację, iż papierosy w ich kraju będą sprzedawane w zestandaryzowanych jednakowych opakowaniach, opatrzonych jedynie szokującymi ostrzeżeniami zdrowotnymi. Mimo, że ustawę zatwierdził tamtejszy Sąd Najwyższy, niezadowolona z obrotu spraw firma tytoniowa Philip Morris zaskarżyła wyrok, w oparciu o umowę handlową zawartą przez Australię z Hongkongiem z powodu złamania prawa ... własności intelektualnej na pudełkach papierosów w kwestii ich design'u i znaku towarowego. Kary pójdą w setki milionów dolarów.
Mechanizm ISDS jest stosowany w przypadku, gdy druga (państwowa) strona naruszyła zasady określone w umowie międzynarodowej np. przejmując inwestycję, czy ustalając nowe przepisy, które sprawiają, że np. towar wyprodukowany w fabryce należącej do inwestora - staje się mniej wartościowy czy wręcz nielegalny, wtedy strona pokrzywdzona może skorzystać z ochrony ISDS ** przed trybunałem arbitrażowym.
Sęk w tym, że istnieje wiele wątpliwości związanych z powyższym międzynarodowym arbitrażem. Przesłuchania są objęte tajemnicą, sędziami są prawnicy, z których wielu pracuje w zainteresowanych sprawą korporacjach. Obywatele, których w efekcie dotyczą konsekwencje konfliktów, nie mogą się bronić i nie mają prawa do odwołania.
Dlaczego suwerenne państwa godzą się na arbitraż inwestycyjny? Kilku osobom prywatnym powierzają niezwykle szerokie uprawnienia do prowadzenia dochodzenia, bez żadnych ograniczeń czy procedury apelacyjnej? Czy mamy do czynienia ze sprywatyzowanym systemem sprawiedliwości dla globalnych korporacji?
Jeden z kanadyjskich urzędników państwowych cytowany przez “The Guardien” odnosząc się do zapisów Północnoamerykańskiego Układu Wolnego Handlu (NAFTA) powiedział : „Widziałem pisma od amerykańskich firm prawniczych dotyczące prawie wszystkich rozporządzeń związanych z ochroną środowiska w ostatnich 5 latach. Prawie wszystkie inicjatywy zostały w ten sposób zablokowane. W takich warunkach demokracja nie ma warunków do działania”.
Umowa o Wolnym Handlu EU-USA poza szeroko propagowanymi zyskami umożliwiłaby amerykańskim korporacjom skarżenie europejskich państw, które starałyby się ... chronić swoich obywateli. Niejawny zespół prawników mógłby lekceważyć wolę narodowych parlamentów, obchodząc w ten sposób naszą ochronę prawną.
Jak wygląda ISDS w umowie o wolnym handlu UE-USA?
Komisja Europejska negocjująca obecnie umowę nie widzi zagrożeń, jakie niesie reguła “investor-state dispute settlement” i zamierza ją uwzględnić w dokumencie, ponieważ sądy krajowe mogą nie zapewnić korporacjom wystarczającej ochrony, gdyż... „bywają stronnicze”.
ISDS będzie mogła być wykorzystywana w UE np. do uniemożliwienia wszelkich prób uregulowania banków, ograniczenia ekspansji firm energetycznych, czy racjonalnej i ostrożnej polityki względem paliw kopalnych.
Komisja Europejska i państwa członkowskie UE są jednak przekonane, że ISDS jest ważnym narzędziem do ochrony inwestorów z UE za granicą. A jak będzie z ochroną amerykańskich interesów na naszym rynku? No cóż - tu następuje odpowiedź o ... co najwyżej odszkodowaniach.
Indywidualnie państwa członkowskie UE podpisały już ok. 1400 tego typu międzynarodowych umów. Osiem państw członkowskich ma także umowy inwestycyjne ze Stanami Zjednoczonymi. Teraz cała Wspólnota usiłuje się dostosować do standardów jednolitego traktatu o wolnym handlu z USA***.
Komisarz De Gucht zapewnia : "Będziemy eliminować wszelkie konflikty interesów - a arbitrzy, którzy będą decydować w sprawach UE będą musieli być poza wszelkim podejrzeniem". Odnotowuje jednocześnie, że “niektórzy inwestorzy mogą się już się czuć niepewnie, gdy Niemcy deklarują rezygnację z zasilania atomowego, ale nie przesadzajmy...”
Umowa ma ogromny potencjał, jej wartość szacuje się na ponad 120 mld euro rocznie dla Europy.To tyle, co obecny roczny wspólnotowy budżet...****
Z pozdrowieniami z Parlamentu Europejskiego
Lidia Geringer de Oedenberg
* http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/nov/04/us-trade-deal-full-frontal-assault-on-democracy
http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/dec/18/wrong-george-monbiot-nothing-secret-eu-trade-deal
** Wiecej o ISDS http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2013/october/tradoc_151791.pdf
*** Więcej o FTA http://ec.europa.eu/trade/policy/in-focus/ttip/questions-and-answers/
*****Badanie dostępne jest: http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2013/march/tradoc_150737.pdf
