Fotografka mody, modelka, reporterka wojenna, surrealistka? A może kochanka Man Raya, kobieta wyzwolona, sowiecki szpieg? Kuratorzy wystawy w berlińskim Martin-Gropius-Bau poświęconej twórczości Lee Miller postanawiają pokazać wszystkie twarze tej wybitnej artystki. Oczywiście poprzez jej zdjęcia.
Wielka historia Lee Miller zaczyna się w 1927 roku, kiedy zostaje fotomodelką dla amerykańskiego Vogue’a. Piękna, filigranowa, dwudziestoletnia blondynka o smukłej sylwetce i urzekającym uśmiechu w mgnieniu oka podbija serca najważniejszych fotografów mody, którzy prześcigają się w ofertach zarówno sesji zdjęciowych, jak i zalotów. Zanim jednak stanie po drugiej stronie obiektywu upłyną jeszcze trzy lata.
W 1929 roku poznaje czołowego surrealistę, starszego o siedemnaście lat Man Raya, który szybko staje się jej mentorem. Początkowo towarzyszy mu w pracy jako modelka, następnie zostaje jego najważniejszą muzą. Z czasem artysta dostrzega jej potencjał jako fotografki i proponuje jej wspólną pracę. Coraz więcej jego zdjęć powstaje we współpracy z młodą Miller, opracowują także technikę fotograficzną, która szturmem zdobędzie studia innych surrealistów – solaryzację. Szlifuje jej umiejętności, nie zaprzestając jednocześnie fotografowania Lee. Właśnie wtedy powstaną jego najbardziej znane zdjęcia ulubienicy – półportrety, portrety, akty czy fragmentaryczne ujęcia jej części ciała. W międzyczasie rodzi się między nimi miłość, która zaowocuje niezwykle intensywnym, choć jednocześnie dosyć toksycznym związkiem, pełnym męskiej dominacji Raya i pasywnego uwielbienia artystki. W tym czasie zaprzyjaźnia się z także z największymi – Pablem Picasso, Paulem Eluardem i Jeanem Cocteau – z którymi przez kolejne lata będzie utrzymywać zażyłe relacje.
Lata 30. przynoszą duże zmiany w jej życiu. Zakłada własne studio fotograficzne, realizując jednocześnie dziesiątki zleceń dla największych czasopism w Stanach. Robi portrety celebrytów, sesje modowe i reklamy, niejednokrotnie stając dodatkowo za obiektywem w roli modelki dla wspomnianego Vogue’a. w 1934 roku wychodzi za mąż za Azis Eloui Bey’a – wpływowego i zamożnego członka wysoko postawionej rodziny w Kairze – z którym rusza w podróż do Egiptu. Przez cztery lata robi zdjęcia w północnej Afryce, po czym rusza w podróż po Rumunii i Grecji wraz z Rolandem Penrosem – angielskim malarzem surrealistą i jej kochankiem, dla którego z czasem rozwiedzie się z mężem.
Czasy drugiej wojny światowej to bez wątpienia okres zawodowego sukcesu dla uznanej już fotografki. Zostaje zatrudniona w brytyjskiej edycji Vogue’a, dla którego realizuje wszelkie możliwe zlecenia fotograficzne – zarówno sesje modowe czy portrety, jak i reportaże wojenne, jak chociażby słynną dokumentację tragicznych skutków niemieckiego Blitzu w Londynie. Jako jedna z dwóch kobiet w historii dostaje akredytację na fotodokumentację linii frontu, którą realizuje podróżując po Europie z oddziałami Aliantów. Jest świadkiem najtragiczniejszych i najbardziej przełomowych wydarzeń, które zmieniły oblicze historii. Fotografuje umierających żołnierzy w szpitalach polowych oraz dziecięce ofiary wojennych masakr; wyzwolenie Normandii i Paryża czy walki w cytadeli w St. Malo. Koniec wojny ujmie bardzo symbolicznie i wymownie – wchodząc do prywatnych gabinetów Hitlera w Monachium, dzień po jego samobójczej śmierci, a następnie fotografując się w wannie dyktatora.
Lata powojenne przynoszą stopniowe uspokojenie kariery Miller. Początkowo wciąż pracuje w terenie, dokumentując katastrofalne skutki wojny w Niemczech czy Austrii, a także obozy zagłady w Dachau i Buchenwaldzie. Potem jednak do głosu dochodzą jej traumatyczne wspomnienia i przeżywa psychiczne załamanie: wówczas niezdiagnozowane, obecnie uznawane za zespół stresu pourazowego wywołane skrajnymi doświadczeniami wojny, których nie mogła zapomnieć. Zaczyna nadużywać alkoholu i, co istotne, przestaje fotografować. W 1947 roku wychodzi za ponownie za mąż, za Rolanda Penrose’a, a następnie rodzi syna, Anthony’ego. Kupuje Farley Farm, wiejski domek, w którym wiedzie życie zwyczajnej pani domu – gotuje, prasuje, sprząta. W latach 50. i 60. staje się on miejscem kultowym, do którego będą zjeżdżać Picasso, Man Ray, Dubuffet czy Ernst. Historia Lee Miller kończy się w 1977 roku, bez fajerwerków, spektakularnych wyznań czy odkrywanych tajemnic. Dopiero lata po śmierci, jej syn odkryje, że jako siedmioletnia jeszcze dziewczynka została zgwałcona przez niezidentyfikowanego marynarza, a następnie zarażona rzeżączką. Dziecięce lata również okazały się tragiczne dla Miller, która przez lata była wykorzystywana seksualnie przez jej ojca, który przez wielu jest utożsamiany ze wspomnianym „marynarzem”.
Wystawa, którą proponuje Martin-Gropius-Bau, to przegląd ponad stu fotografii Miller z różnych okresów jej twórczości, które składają się na fascynujący obraz jednej z najwybitniejszych artystek fotografek amerykańskich. Znajdziemy modowe zdjęcia zarówno jej autorstwa, jak i jej własne, przed obiektywem w roli modelki; prace surrealistyczne wykonane wespół z Man Rayem oraz portrety najwybitniejszych artystów minionego wieku. Akty, studia kobiecego ciała, zdjęcia uliczne, krajobrazy z Egiptu czy Budapesztu, reportaże wojenne i powojenne – to wszystko znalazło swoje miejsce na berlińskiej ekspozycji, próbującej odtworzyć wieloaspektowe, szerokie spektrum zainteresowań tej wyjątkowej postaci. Być może dzięki niej będziemy w stanie zrozumieć, jak wiele twarzy miała Lee Miller.
Lee Miller – Photographs, Martin-Gropius-Bau, Berlin
Wystawa potrwa do o 12 czerwca
Autorka: Oliwia Fryc
