Pieśń o Ziemi Gustawa Mahlera
Das Lied von der Erde zostało przez Gustawa Mahlera ukończone w 1908 roku.
Lata poprzedzające nie były dla Mahlera szczęśliwe. W 1907 roku, czyli rok przed skomponowaniem utworu, kompozytor został zmuszony do rezygnacji ze stanowiska kapelmistrza Hofoper w Wiedniu, w której przygotował 32 premiery; jego najstarsza córka zmarła na szkarlatynę; wreszcie sam Mahler zapadł na ciężką chorobę serca.
Towarzyszący mu nastrój skłonił go do sięgnięcia po tomik poezji "Die chinesische Flöte" „Fletnia Chińska”.
Autorem zbioru był Hans Bethge.
Prawdziwym autorem był chiński poeta Li Baiżyjący w latach 701 – 762 podczas panowania w Chinach dynastii Tang. Li Bai obwołany był w swojej epoce geniuszem. Krążyło o nim wiele legend, które zachowały się w Chinach do dzisiaj.
Li Bai
Chińskie poezje, m.in. autorstwa Li Bai w połowie XIX wieku przetłumaczyli na francuski sinolodzy Judith Gautier i Le Marquis D'Hervey-Saint-Denys. W 1907 roku przełożył je na niemiecki w książceChinesische Liryk Hans Heilman. Tę książkę dostał w prezencie Hans Bethge.
Jego Fletnia Chińska jest swobodnym wykorzystaniem liryk Heilmana. Można więc powiedzieć, że Bethge był przynajmniej współautorem poezji, którą przeczytał Gustaw Mahler.
Wiersze urzekły Mahlera. Wizja ziemskiego piękna oraz przemijalności współgrały z świadomością zbliżającej się śmierci. Stały się też silnym impulsem do stworzenia dzieła muzycznego.
Wiersze Li Bai posłużyły Mahlerowi do tekstów czterech z sześciu części: "Das Trinklied vom Jammer der Erde", "Von der Jugend", "Von der Schönheit" and "Der Trunkene im Frühling".
"Der Einsame im Herbst" oparta jest o wiersz Chang Tsi, zaś "Der Abschied" jest kombinacją wierszy Mong Hao-Rana, Wang Wei i kilku linijek własnych Mahlera.
Gustav Mahler tworząc Pieśń o Ziemi nawiązał do kultury Wschodu przede wszystkim opierając się na koncepcji Yin-Yang, pochodzącej ze starej filozofii chińskiej. Opisuje ona dwie pierwotne i przeciwstawne, lecz uzupełniające się siły, które odnaleźć można w całym wszechświecie.
Yin – ciemna siła, odpowiada żeńskiemu aspektowi natury. Posiada takie cechy jak bierność, uległość, smutek. Odpowiadają im liczby parzyste. Te wartości Mahler ilustrował w częściach II, IV i VI.
Yan symbolizujący męski aspekt natury reprezentuje biel, słońce, radość, dzień i liczby nieparzyste.
Od pierwszej do ostatniej części utwór przemierza świat – od Zachodu do Orientu. Pierwsza część „Toast o ziemskiej biedzie” śpiewany przez tenora cały czas operuje dużym aparatem wykonawczym. Tenor śpiewa i w następnych nieparzystych częściach III i V. Głos jest męski ale w wysokiej skali.
Odwrotnie w częściach parzystych. Śpiewa kontralt i to w partiach niskich. Obydwoje soliści śpiewają, że świat to „dolina smutku”, lecz gdy pieśń tenora ma posmak alkoholowego odurzenia, o tyle kontralt (lub zastępujący go baryton) roztacza wizje wiecznego spokoju i odnowienia.
Ostatnia część Der Abschied – Pożegnanietrwa prawie połowę czasu dzieła. Jest to pożegnanie z życiem chociaż w bardziej w rozumieniu rozstania z pragnieniem i wolą życia. Kontrast z pierwszą częścią, w której dominuje pragnienie i wola życia jest wyraźny. Der Abschied to wygaśnięcie namiętności i osiągnięcie harmonii ze światem. Mahler wykorzystuje pentatonikę i heterofonię.
W finale używa statycznej harmonii sprawiającej wrażenie bezczasu.
Muzykolog Bohdan Pociej tak napisał: „W twórczości Mahlera przenikały się zawsze dwa żywioły - pieśniowy i symfoniczny. Żywioły te łączyły się, ścierały, rywalizowały między sobą o panowanie nad dziełem muzycznym. Wspaniały i właściwie jedyny w swoim rodzaju przykład takiej rywalizacji mieliśmy w VIII symfonii. Tutaj zaś, w »Pieśni o ziemi«, mamy niespotykaną przedtem ani później, całkowitą harmonię żywiołu pieśniowego i symfonicznego. Harmonię idealną"
Gustav Mahler
W 1907 roku Mahler ukończył VIII Symfonię, którą można nazwać wokalną gdyż obok orkiestry występuje tam ośmiu śpiewaków.
Das Lied von der Erde nosi podtytuł Eine Symphonie für eine Tenor- und eine Alt- (oder Bariton-) Stimme und Orchester. Mahler uważał zatem swoje dzieło za symfonię aczkolwiek jej nie numerował. Krążyły plotki, że to ze względu na zabobon dotyczący śmiertelnego znaczenia liczby dziewięć. Być może jednak chodziło o wyraźnie pieśniowy charakter kompozycji związany z poetyką tekstu.
Instrumentacja duża: 3 flety i piccolo, 3 oboje i rożek angielski, 3 klarnety i klarnet basowy, 3 fagoty i kontrafagot, 4 rogi, 3 trąbki, 3 puzony, tuba, instrumenty perkusyjne, mandolina i smyczki. Nie zawsze cała orkiestra jest wykorzystywana. Niektórym partiom tenora towarzyszy wręcz kameralny akompaniament.
Premiera odbyła się 20 listopada 1911 roku w Tonhalle w Monachium. Dyrygował Bruno Walter. Jako przyjaciel Gustawa Mahlera i jego wieloletni asystent Bruno Walter uważany jest za największego w historii wykonawcę jego dzieł. Nie ma powodu temu zaprzeczać.
Do legendy przeszło jego nagranie Pieśni o Ziemi z 1951 roku z Juliusem Patzakiem, Kathleen Ferrier i Wiedeńską Orkiestrą Filharmoniczną.
W music boxie właśnie Bruno Walter z Vienna Philharmonic Orchestra.
