Litera konstytucji stanowi, że prezydent ma prawo łaski. Jednak sędziowie sądu najwyższego już dwa razy zdecydowali, że prezydenckie prawo łaski ograniczone jest wyłącznie do prawomocnie skazanych. Opozycja dowodzi, że uniewinnienie przed skazaniem to aberracja. Sędziowie sądu najwyższego, którzy w decyzjach i orzeczeniach stanowią wbrew literze konstytucji są zagrożeniem naszej wolności. Dziś wynajdą w konstytucji ograniczenie prawa prezydenta, jutro dopiszą inne treści.
Obecna konstytucja w odróżnieniu od naszych uprzednich konstytucji oraz obecnych konstytucji niektórych innych państw (np. Indie) nie precyzuje, że prawo łaski dotyczy wyłącznie skazanych przestępców. Po prostu ogólnym zapisem daje prezydentowi prawo stosowania łaski:
Prawodawca nie ograniczył expressis verbis prawa łaski tylko do prawomocnie skazanych. Widocznie jego wolą było dopuszczenia stosowania prawa łaski wobec wszystkich, poza skazanymi przez Trybunał Stanu.
W naszej tradycji konstytucyjnej prawodawca, gdy chciał ograniczyć prawo łaski wyłącznie do prawomocnie skazanych dawał w konstytucji konkretne zapisy zawężające prawo stosowania łaski. Zarówno:
(i) konstytucja 3 maja,
(ii) konstytucja marcowa z 1921, jak i
(iii) konstytucja kwietniowa z 1935
wyraźnie ograniczają prawo łaski do już skazanych.
Konstytucja 3 maja wyraźnie stanowi: Król, którego mu wszelka moc dobrze czynienia zostawiona być powinna, mieć będzie ius agratiandi [prawo łaski] na śmierć SKAZANYCH, prócz in criminibus status [w przypadku zbrodni stanu].
W konstytucji z marca 1921 również zdefiniowano prawo łaski jako prawo darowania już zasądzonej kary:
Podobnie w konstytucji z kwietnia 1935 stoi o łasce dla skazanego na karę:
Nasza obecna konstytucji nie zastrzega, że akt łaski dotyczy tylko spraw zakończonych prawomocnym wyrokiem. Gdyby prawodawca chciał zawęzić prawo łaski do prawomocnych wyroków to sformułowałby art. 139 obecnej konstytucji tak jak zapisy o prawie łaski w konstytucjach majowej, marcowej i kwietniowej. Skoro jednak tego nie uczynił to jego wolą było dopuszczenia stosowania prawa łaski wobec wszystkich, poza skazanymi przez Trybunał Stanu.
Litera prawa jest jasna. Jednak sędziowie sądu najwyższego dwukrotnie, raz w 2017 i ponownie ostatnio zdecydowali, że konstytucja nakazuje stosowanie prawa łaski wyłącznie w stosunku do skazanych prawomocnym wyrokiem! Jak?
Z argumentów sędziów sądu najwyższego wyłaniają się dwie strategie interpretacyjne. Jedna przywołuje wiele abstrakcyjnych zasad konstytucyjnych i stwierdza, że ich suma każe intepretować konstytucję wbrew jej literalnemu zapisowi. Druga, zasadza się na twierdzeniu, że prawodawca nie wiedział co pisał lub było to tak oczywiste, że pisać nie musiał.
Wedle tej pierwszej strategii interpretacyjnej w obecnej konstytucji w odróżnieniu od poprzednich zawarto wiele zasad i gwarancji demokratycznego państwa prawnego:
(i) działanie każdego organu w granicach prawa (art. 7),
(i) równowagę i współdziałanie władzv, (art. 10 ust. 1),
(i) domniemania niewinności (art. 42 ust 3.).
Według sędziów sądu najwyższego, gdy złoży się wszystkie te zasady razem to oznaczają one, że w demokratycznej Polsce prezydent nie może ułaskawiać przed prawomocnym skazaniem. Że jak? Że tak!
Druga strategia polega na argumentowaniu, że jest tak oczywiste, że słowa „Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski” tak naprawdę oznaczają: prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski wyłącznie w stosunku do skazanych prawomocnym wyrokiem, że nie trzeba tego pisać. W takiej sytuacji według sędziów sądu najwyższego „twórcy [konstytucji] nie przewidywali, że treść tego ogólnego zapisu (art. 139 Konstytucji RP) może być odczytywana jako umożliwiająca stosowanie prawa łaski przed prawomocnym wyrokiem skazującym”.
Ponieważ argumenty prawne mają słabe to opozycja wmawia nam, że stosowanie prawa łaski przed prawomocnym skazaniem jest jakimś polskim czy wręcz PiSowskim wynalazkiem. Też nie jest to prawdą. W Europie ułaskawienie przed prawomocnym wyrokiem dopuszczają m.in. Austria, Macedonia, Węgry.
Konstytucja amerykańska jest w kwestie ułaskawienia podobnie lakonicznie jak nasza i stwierdza:
The President (…) shall have Power to grant Reprieves and Pardons for Offenses against the United States, except in Cases of impeachment.
Na tej podstawie w powszechnie znanym przypadku prezydent Ford ułaskawił byłego prezydenta Nixona zanim ten został skazany.
W Izraelu prezydent Herzog ułaskawił wszystkich członków służb specjalnych, którzy zatłukli kamieniami i pałkami schwytanych żywcem porywaczy autobusu – kilku ułaskawił przed skazaniem, a resztę ułaskawił przed postawieniem im jakichkolwiek zarzutów!
Wracając do Polski sędziowie sądu najwyższego, którzy w decyzjach i orzeczeniach stanowią wbrew literze konstytucji przekraczają swoje kompetencje. Konstytucja powinna być na tyle trudna do zmiany, by chwilowe większości nie wywracały ładu społecznego i na tyle łatwa do zmiany, by zmieniające się z czasem potrzeby i normy były w niej uwzględnione. Nagłe wprowadzanie interpretacji sprzecznych z literą prawa przez małą grupę sędziów to zagrożenie naszej wolności.
