Zbuntować się to, jak zauważył Camus, powiedzieć „nie”, ale uczynić to ze względu na jakieś „tak”. Innymi słowy bunt to negacja sprzęgnięta z afirmacją, zakładająca dwojakie rozpoznanie: określonego braku oraz wartości, którą chcielibyśmy urzeczywistnić. Buntujemy się w imię czegoś, czego nieobecność stała się dla nas oczywista. Bunt zakłada więc świadome działanie, będąc tym samym przeciwieństwem resentymentu, który syci się li tylko rozpamiętywaniem urazy. Sprawia to, że bunt jest postawą ukierunkowaną na działanie, zmianę stanu faktycznego. Lecz to nie wszystko. Komponentem buntu jest wszak również odkrycie swoistej skandaliczności tego, co istnieje, a przeciw czemu się buntujemy, a ponadto gotowość do poniesienia ofiary w akcie sprzeciwu. Bunt jest zatem działaniem etycznym, zaprzeczeniem obojętności, i wiąże się z odwagą stawienia czoła temu, co jawi się jako nie do przyjęcia, jako sprzeczne z tym, co być powinno.
Słowo to bywa nadużywane i niezbyt trafnie stosuje się je na przykład, zakładając, że bunt jest tylko przejściową fazą kulturowej adaptacji, po której winna nastąpić akceptacja reguł społecznej gry. W takim ujęciu bunt jest elementem, który zostaje zniesiony, poświęcony na ołtarzu konformizmu. Owo rozbrajanie buntu nawet na poziomie teoretycznym jest znamienne. Bunt budzi bowiem lęk, ponieważ niszczy status quo.
Czy bunt to postawa człowieka wierzącego? Bez wątpienia tak. Pozostaje jednak do określenia to, w co wierzącego. Wydaje się, że największym niebezpieczeństwem buntu jest pokusa urzeczywistnienia projektu, który przyświeca człowiekowi zbuntowanemu. Bunt jest bowiem najgroźniejszy wtedy, gdy zakłada możliwość absolutnego spełnienia, czyli wtedy, gdy dąży do realizacji utopii. To, czy jest to utopia świecka, czy stworzona w oparciu o religię, wydaje się drugorzędne. Prawdziwie świadomy bunt jest takim sposobem twórczego życia, który odrzuca możliwość spełnienia w ziemskiej rzeczywistości.
Maciej Chojnowski. Filolog, publicysta. Współpracuje z magazynem "Dywiz. Pismo katolaickie".
