Liga Narodów- instytucjonalne niepowodzenie

Pierwsza wojna światowa z lat 1914 – 1918 przyniosła ogromne wstrząsy: polityczne, społeczne i ustrojowe w świecie a w szczególności na kontynencie europejskim, który był główną areną tej, że batalii. Działania wojenne pochłonęły 9 milionów ofiar śmiertelnych, upadły cesarstwa: niemieckie, rosyjskie oraz austro- wegierskie. Na mapie Europy pojawiły się nowe organizmy państwowe, w tym Polska, która po stu dwudziestu trzech latach zaborów odzyskała niepodległość. Dla zwycięskiej kolacji państw- Ententy głównym zadaniem było, stworzenie pokojowego systemu w powojennym świecie tak, aby kataklizm z lat 1914- 1918 się nie powtórzył. Gwarantem przyszłego wiecznego pokoju nie miało być tylko rozliczenie winnych wybuchu wielkiej wojny (przede wszystkim Niemiec), lecz także stworzenie międzynarodowego gremium państw, które stałoby na granicy spokoju i stabilizacji na świecie.

Już w okresie I wś wśród elit politycznych Francji, Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych pojawił się pomysł, aby stworzyć międzynarodową instytucję strzegącą pokoju na świecie. W USA 17 czerwca 1915 roku powołano do życia League the Enforce Peace której dosłowne tłumaczenie brzmi Liga Narzucająca Pokój[1]. Organizacja ta postulowała utworzenie bloku państw cywilizowanych, które sporne sprawy załatwiałyby na drodze pokojowej. Jednak słowo enforce- narzucenie budziło w nazwie pewną konsternację. Stanisław Sierpowski autor opracowania o Lidze Narodów napisał: O charakterze przyszłych stosunków wewnątrz Ligi mówiła już sama nazwa zakładająca narzucenie pokoju, a więc zmuszenie do ugody lub zniewolenie do współdziałania po przez zorganizowany system sankcji (militarnych i ekonomicznych)[2]. W kontekście amerykańskiej genezy Ligii Narodów nie sposób ominąć ówczesnego prezydenta tego państwa. Thomas Woodrow Wilson (wspierany przez swego wieloletniego doradcę Edwarda Mandella House’a), członek Partii Demokratycznej, który w marcu 1913 roku objął fotel prezydenta USA był gorącym orędownikiem trwałego pokoju na świecie. Wspierał działania opisywanej wcześniej Legaue the Enforce Peace. W Grudniu 1916 roku w jednej ze swych not do kongresu prezydent amerykańskie uznał za konieczność stworzenia Ligii Narodów, której celem będzie zabezpieczenie sprawiedliwości i pokoju na świecie[3]. Stany Zjednoczone na początku wojny ogłosiły neutralność, która trwała do 2 kwietnia 1917 roku, wtedy prezydent Wilson zgłosił się do kongresu o prośbę wypowiedzenia wojny Niemcom[4]. Legaue the Enforce Peace poparła decyzję prezydenta Wilsona, gdyż wejście w działania wojenne miało przyśpieszyć zwycięstwo ententy, co w następstwie miało być początkiem procesu kształtowania „wiecznego pokoju”[5].  W styczniu 1918 roku prezydent Wilson przedstawił kongresowi cele, jakie chce osiągnąć USA w wyniku zwycięskiej wojny, składały się one z czternastu punktów („14 punktów Wilsona”).Czternasta pozycja brzmiała: A general association of nations must be formed under specific covenants for the purpose of affording mutual guarantees of political independence and territorial integrity to great and small states alike[6].-Stworzenie Ligi Narodów, której celem będzie zapewnienie gwarancji niepodległości politycznej oraz integralności terytorialnej wszystkich państw. Trzeba też pamiętać, iż istotny wpływ na poczynania polityczne prezydenta Wilsona miał jego wieloletni doradca Edward Mandell Hosue. 

Wśród europejskich sojuszników USA Francji i Wielkiej Brytanii koncepcja „trwałego pokoju” także się stopniowo rozwijała. W Wielkiej Brytanii już na początku wojny zaczęły działać grupy jak choćby tzw. „Grupa Bryca”, na czele, której stał lord James Bryce członek brytyjskiej Partii Liberalnej, ambasador brytyjski w USA w latach 1907-1913. Ważnymi personami w brytyjskiej polityce w kontekście kształtowania powojennego pokoju a co za tym idzie także Ligii Narodów byli sir Edward Grey (szef brytyjskiej dyplomacji w latach 1905-1916) oraz a zarazem przedewszystkim lord Robert Cecil (w czasie I wś podsekretarz stanu w brytyjskim MSZ)[7]. Lord R. Cecil był także autorem memorandum z 1916 roku na temat kształtu i warunków przyszłego pokoju, dokument ten jest uważany za pierwszy, w którym oficjalnie jest zawarte brytyjskie poparcie dla powstania Ligii Narodów[8]. Lord Cecil był bez zwątpienia najgorliwszym brytyjskim propagatorem idei utworzenia Ligii Narodów, Paul Johnson w „Historii Świata” określił wręcz go mianem quasi pacyfisty[9].

Wśród francuskich entuzjastów utworzenia międzynarodowej instytucji pilnującej pokoju trzeba wymienić min. Alexandre’a Ribota (na przełomie XIX i XX wieku pełnił czterokrotnie funkcję premiera), Alexandre’a Milleranda (działacz socjalistyczny, prezydent Francji w latach 1920-1924) a przede wszystkim Leona Bourgeoisa (szef rządu francuskiego w latach 1895-1896). L. Bourgeois w 1917 roku stanął na czele rządowej (premierem był wówczas A. Ribot) komisji, która zajęła się francuskim projektem Ligii Narodów[10]. We Francji jednak występowały tendencje niezbyt przychylne Lidze Narodów. Uwidoczniło się to, kiedy premierem w listopadzie 1917 roku został Georges Clemencau, zwany przez swych politycznych oponentów „Tygrysem”. Clemencau był jednym z tych polityków francuskich, który w 1871 roku w czasie głosowania w Zgromadzeniu Narodowym głosował przeciw ratyfikacji traktatu frankfurckiego i odstąpieniu Niemcom Alazacji i Lotaryngii[11]. Jego silna antyniemieckość determinowała jego działania także w okresie I wś szczególnie w momencie, kiedy możliwość pokonania „odwiecznego wroga” była bardzo realna.

11 listopada 1918 roku w wagonie kolejowym pod Compiegene podpisano rozejm pomiędzy Cesarstwem Niemieckim a Ententą, który de facto zakończył I wś. 18 stycznia 1919 roku w Paryżu rozpoczęła się konferencja pokojowa, na której przedstawiciele zwycięskiej koalicji prócz rozliczenia winnych wybuchu wojny (przede wszystkim Niemiec) mieli też zadecydować o kształcie Ligii Narodów. Koncepcja francuska zakładała zbudowanie instytucji międzynarodowej złożonej z państw zwycięskich w I wś o nastawieniu antyniemieckim, dodatkowo blok tych państw miałby do dyspozycji wspólne siły lądowe i morskie[12]. Francuzi cytując P. Johnsona próbowali stworzyć coś, co w latach 1948-1949 pojawiło się wreszcie po nazwą NATO[13]. Inaczej wyglądał plan anglosaski dotyczący Ligii Narodów. Brytyjczycy i Amerykanie z czasem wytworzyli wspólne stanowisko. Liga Narodów miał być instytucją bardziej demokratyczną, jednak z dominującą rolą mocarstw.
Brytyjczycy jak i Amerykanie z uważali, iż z czasem wrota do zrzeszenia państw pilnujących pokoju będą także otwarte dla Niemiec, co było pokłosiem wcześniejszych amerykańsko-brytyjskiej koncepcji „sprawiedliwego pokoju”[14]. Dla prezydenta Wilosna bardzo ważne było, aby pakt Ligii Narodów był integralną częścią traktatu pokojowego, 25 stycznia 1919 roku druga sesja konferencji pokojowej przyjęła rezolucję w sankcjonującą te kwestię [15]. Po żmudnych pracach i negocjacjach 28 czerwca 1919 roku w Wersalu delegaci 32 państw sprzymierzonych oraz Niemiec podpisali traktat pokojowy, pierwsze 26 artykułów traktatu wersalskiego to pakt (statut) Ligii Narodów[16]. Ostatecznie zwyciężyła koncepcja amerykańsko- brytyjska, którą S. Sierpowski min. tak określił: o ile z przekonaniem bym uznał Wilsona ojcem duchowym Ligii, o ile współtwórcami w sensie merytorycznym byli Brytyjczycy[17].

W wstępie statutu Ligii Narodów było zawarte: Celem poparcia współpracy narodów, zapewnienia pokoju powszechnego i bezpieczeństwa przez przyjęcie zobowiązań nieuciekania się do wojny, ustalenie szczerych, sprawiedliwych i szlachetnych stosunków pomiędzy narodami[18]. Formalnie najważniejszym organem Ligii był zgromadzenie ogólne, które zbierało się raz w roku w Genewie (siedziba główna Ligii Narodów), z udziałem trzech delegatów z każdego państwa członkowskiego. Jednak w praktyce najwięcej do powiedzenia miała rada Ligii Narodów. Organ ten składał się (pierwotnie) zpięciu stałych członków (USA, Wielka Brytania, Francja, Japonia i Włochy) oraz z czterech niestałych członków wybieranych przez zgromadzenie ogólne raz na trzy lata[19]. Trzecim organem LN był sekretariat kierujący sprawami bieżącymi LN. Zgromadzenie Ogólne zajmowało się min. przyjmowaniem nowych członków oraz radę[20]. Do kompetencji rady LN należało min. działanie mediacyjne i rozjemcze między skonfliktowanymi państwami a także stosowanie sankcji[21].

Traktat wersalski a co za tym idzie także statut Ligii Narodów, aby mógł nabrać mocy urzędowej musiał być ratyfikowany przez parlamenty państw członkowskich. Jedynym z państw, który nie ratyfikowało traktatu pokojowego z Paryża było USA. Prezydent Wilson zaangażowany mocno w sprawy europejskie w własnym kraju miał jednak opozycję republikańską, która do końca nie była w stanie poprzeć dotychczasowego kierunku działań demokratycznego prezydenta. Republikanie przede wszystkim zarzucali Wilsonowi odchodzenie od doktryny Monroe’a (koncepcja ta zakładała min. nieingerowania USA w sprawy europejskie). We wrześniu 1919 roku Wilson zainicjował kampanię propagandową w społeczeństwie amerykańskim, odwiedzając kilkanaście miast starał się przekonać opinię publiczną o słuszności dotychczasowej polityki zagranicznej[22]. W marcu 1920 roku senat amerykański (złożony w większości z republikanów) odrzucił wniosek o ratyfikowanie traktatu wersalskiego i USA nie weszły w skład Ligii Narodów[23]. Prezydent Wilson ze zwycięzcy stał się szybko wielkim przegranym, państwo amerykańskie wróciło do izolacjonizmu, a realizacja wilsonowskiej koncepcji „wiecznego pokoju” pozostała w rękach mocarstw europejskich. Okres konferencji pokojowej i późniejsza kampania pro-ligowa w USA kosztowała Wilsona także dużo zdrowia. W wrześniu 1919 roku prezydent Wilson doznał wylewu i został częściowo sparaliżowany, co też spowodowało, iż nie starał się już o reelekcję na urząd prezydenta. Brak USA w strukturach Ligii Narodów na pewno zaważył na działanie tej instytucji międzynarodowej jednak, nie da się jednoznacznie stwierdzić, w jakim stopniu.

Lata dwudzieste patrząc przez pryzmat kompetencji Ligii Narodów były względnie spokojne, ale też nie obyło się bez incydentów i rozstrzygania określonych sporów. Dla państwa polskiego ważna była decyzja Rady Ligii z październiku 1921 roku wyznaczająca granicę polsko- niemiecką. W Praktyce jednak rada zaakceptowała wcześniejszy werdykt Rady Ambasadorów w sprawie granicy polsko- niemieckiej. W sierpniu 1923 roku na granicy grecko- albańskiej zginął włoski generał Tellini, który brał udział w pracach nad kształtem granicy albańskiej. Benito Mussolini, który od prawie dwóch lata był premierem zażądał od Grecji odszkodowania i zezwolenia na udział w śledztwie przedstawicieli włoskiego wymiaru sprawiedliwości. Grecki rząd odmówił, co spowodowało wysłanie przez włoskie władze floty włoskiej, która zajęła wyspę Korfu. Grecki rząd, któremu przewodził Stylianos Gonatos złożył skargę do Ligii Narodów na państwo włoskie. Werdykt Ligii Narodów dla Grecji nie był korzystny, która musiała Włochów przeprosić i wypłacić częściowe zadość uczynienie.[24] W Grudniu 1927 roku na forum Ligii rozstrzygnięto (częściowo) konflikt polsko- litewski. Władze litewskie oskarżały stronę polską o agresywne zamiary, chociaż to właśnie Litwa utrzymywał oficjalnie, iż jest z Polską w stanie wojny. W czasie posiedzenia Ligii Narodów w Genewie Marszałek Józef Piłsudski bez żadnych skrupułów zapytał premiera litewskiego Augustinasa Voldemarasa oto czy Litwa chce wojny albo pokoju. Premier litewski nie miał wyjścia odpowiedział, że pokoju. Ostatecznie rada Ligii przyjęła oświadczenia obu stron i zaleciał dalsze rozmowy w kierunku normalizacji wzajemnych stosunków.[25]
Ważnym momentem dla Ligii Narodów było przyjęcie w jej szeregi Niemiec. W październiku 1925 roku w Locarno Niemcy zawarły z Francją i Belgią tzw. pakt reński o nienaruszalności wzajemnych granic, a gwarantem tego postanowienia miały być Wielka Brytania i Włochy. Państwo niemieckie tym samym zrzekło się oficjalnie praw do Alzacji o Lotaryngii na rzecz Francji. 08 Września 1926 roku Niemcy zostały przyjęte do Ligii Narodów, otrzymując także stałe miejsce w radzie Ligii Narodów, co było bez zwątpienia zasługą kunsztu dyplomatycznego, jaki posiadał ówczesny minister spraw zagranicznych Niemiec Gustav Straseman[26].

Dla Ligii Narodów, jako instytucji mającej strzec pokoju globalnego ważnym elementem tej koncepcji było ograniczanie zbrojeń państw. W punkcie 8 statut LN czytamy: Członkowie Ligii uznają, że utrzymanie pokoju wymaga ograniczenia uzbrojenia narodowego do najmniejszych rozmiarów niezbędnych do utrzymania bezpieczeństwa narodowego i wspólnego popierania zobowiązań międzynarodowych[27]. Zagadnienie te było przedmiotem obrad Zgromadzenia Ogólnego Ligii Narodów w 1923 roku. Projekt układu o tzw. „pomocy wzajemnej” zakładał, iż państwo, które dokonało redukcji zbrojeń a zostanie zaatakowane otrzyma natychmiastową pomoc reszty krajów sygnatariuszy.
Jednak realizacja tego projektu nie została ukończona[28].
Podobnie sytuacja wyglądała z tzw. protokołem genewskim z września 1924 roku, który zakładał min. potępienie wojny, jako metody rozwiązywania sporów, ograniczenie zbrojeń, wprowadzał obowiązkowy arbitraż w zagrzebywaniu konfliktów oraz sankcje ekonomiczne wobec niesubordynowanych krajów[29]. Część państw bezzwłocznie (w tym Polska) podpisały ten dokument inne kraje postanowiły z decyzją poczekać. Ostatecznie traktat ten nie wszedł w życie, odrzuciły go Wielka Brytania, Włochy i Japonia. Ówczesne mocarstwa dały do zrozumienia, iż kluczowe sprawy geopolityczne można rozstrzygać poza Ligą (konferencje i umowy bilateralne). Liga Narodów zamiast teoretycznie się wzmocnić dodatkowym zbiorowym układem faktycznie doznała porażki podważającej jej znaczenie.

Bezsilność Ligii Narodów dała o sobie znać w związku agresywną polityką Japonii w Chinach. Trzeba też dodać, że cesarstwo japońskie było stałym członkiem Rady Ligii Narodów. Japonia politykę ekspansjonistyczną wobec Chin prowadziła już w przededniu I wś. Spory wpływ na taką sytuację miał brak stabilności politycznej w państwie środka. W 1911 roku została obalona dynastia Qing i proklamowano republikę, to jednak sytuacji w Chinach w żaden sposób nie uspokoiło. Ogromne terytorialnie państwo był zdecentralizowane, poszczególne prowincje ze sobą rywalizowały. Od 1924 roku Chiny były areną wojny domowej, destabilizacja polityczno- administracyjna była głównym powodem słabości Chińskiej Republiki Ludowej[30].
Japonia po upadku w drugiej połowie XIX wieku Schogunatu weszła w okres reform społecznych, kulturalnych i polityczny, szybko zaczął się tworzyć i rozwijać przemysł w tym kraju, który głównie był jednak oparty na surowcach zagranicznych, gdyż Japonia cierpiała na ich niedostatek. W Japonii na przełomie XIX i XX wieku następował silny przyrost naturalny w 1870 roku w państwie tym żyło około 30 milionów ludzi a w roku 1914 aż 72 miliony[31]. Te powyższe czynniki były jednym z powodów ekspansji Japońskiej w kierunku Chin. W 1895 w wyniku wygranej wojny z Chinami Japonia zajęła w bogatą w rudy żelaza i miedzi Koreę, która był lennem chińskim[32]. Celem następnym Japonii była Mandżuria, równie bogata w surowce.  W 1907 roku w Japonii utworzono Armię Kwantuńską, która za zadanie miała ochraniać południowomandżurską linię kolejową, w 1919 roku otrzymała ona status samodzielnej armii. Oddziały kwantuńskie w trakcie stacjonowania w Mandżurii wspierały lokalnego marszałka chińskiego Chang Tso Lina, jednak, kiedy ten zaczął chylić się ku poparciu Kuomintangu i Czang Kai Szeka zginał w czerwcu 1928 roku w katastrofie kolejowej urządzonej przez członków armii kwantuńskiej pod dowództwem Komoto Daisaku[33]. Ten zamach jedynie, co spowodował to dymisję ówczesnego premiera japońskiego Gi’ichi’ego Tanaki, którego cechowało prowadzenie polityki imperialnej i agresywnej. Następca Tanaki Yuko Hamaguchi prowadził politykę zagraniczną na zasadzie ugodowości. Na konferencji rozbrojeniowej w Londynie Japonia zadeklarowała min. redukcję zbrojeń na morzu w stosunku 10:6 do USA i Wielkiej Brytanii[34]. Ta decyzja spotkała się z ogromną dezaprobatą japońskich kół wojskowych, które uznały decyzję cywilnych władz za niedorzeczną i godzącą w interesy państwa. Warto dodać, iż w Japonii wojskowi, szczególnie młodzi oficerowie tworzyli konspiracyjne organizacje, które były negatywnie nastawione do zachowawczej polityki partii politycznych[35]. Pod koniec lat dwudziestych Japonia zaczęła także odczuwać skutki światowego kryzysu gospodarczego a dodatkowo  dochodziło do zamachów na poszczególnych polityków, za którymi stały wspominane wcześniej tajne organizacje militarne, w jednym z nich postrzelony został wymieniony przeze mnie wcześniej Yuko Hamaguchi[36]. Także Armia Kwantuńska nie pozostała bierna wobec wydarzeń politycznych w Japonii, 18 września 1931 roku żołnierze kwantuńscy dokonali dywersji wysadzając odcinek południowomandżurskiej linii kolejowej, oskarżając oto chińskich żołnierzy, w ciągu kilku miesięcy armia kwantuńska zajęła całą Mandżurię[37].
Armia kwantuńska dokonała akcji zbrojnej w Mandżurii bez konsultacji z rządem w Tokio, co było czytelnym sygnałem, iż wojskowi są pod coraz mniejszą kontrolą rządu tokijskiego, politycy z kolei czuli coraz większą obawę przed poczynaniami wojskowych.01 marca 1932 roku na terenie Mandżurii utworzono marionetkowy twór quasi-państwowy o nazwie Mandżuko, które było zależne od Japonii (faktycznie od dowództwa armii kwantuńskiej), aby utrzymać pozory państwowości prezydentem Mandżuko został ostatni chiński cesarz Pu I, a w marcu 1934 roku Pu I koronowano na Cesarza Mandźuko [38]. W Mandżurii pod rządami Armii Kwantuńskiej dokonano ogromnych przedsięwzięć infrastrukturalnych i przemysłowych, co też jednak wiązało się z ogromnymi kosztami, John Whitney Hall w swym opracowaniu o Japonii napisał: Mandżuria nigdy nie przyniosła korzyści Wyspom Japońskim , przeciwnie armii wyciskała z rodzimych zaibatsu (japońskie grupy przemysłowo- bankowe- J.L.) ogromny sumy na jej rozwój, ale autor dalej też stwierdza: Do momentu wybuchu wojny na Pacyfiku Mandżuria stała się najwyżej uprzemysłowionym i najsilniej zmilitaryzowanym obszarem na kontynencie, ustępując jedynie Japonii pod względem potencjału przemysłowego […][39].

Chińskie oddziały w Mandżurii pod dowództwem Chang Hsüeh-lianga zajęły defetystyczne stanowisko wobec działań Armii kwantuńskiej, spowodowane to było w dużej mierze o wiele słabszym od Japończyków potencjałem militarnym, dlatego władze z siedzibą w Nankinie postanowiły odwołać się do Ligii Narodów. 21 Września 1931 roku delegat chiński Shih Chao-chi (Sao Ke Alfred Sze) złożył oficjalną skargę na Japonię powołując się na 11 punkt statutu LN do Ligii Narodów[40].
W jedenastym punkcie Ligii Narodów zawarte było: Każdą wojnę bądź wszczętą bądź bezpośrednio lub pośrednio zagrażającą któremukolwiek z członków Ligii uznaje się niniejszym za sprawę dotyczącą całej Ligii i Liga przedsięweźmie wówczas środki, jakie uzna za słuszne i skuteczne, celem zabezpieczenia pokoju narodów[41].
Rada Ligii Narodów powołała specjalną komisję do zbadania sprawy na jej czele stanął był wicekrólem Indii Anglik Victor Lytton, w składzie tego gremium po jednym członku wydelegowały: Stany Zjednoczone, Francja, Niemcy i Włochy[42]. Pod koniec lutego 1932 roku komisja ta udała się do Japonii, Chin i Mandżurii. 11 marca 1932 roku Zgromadzenie Ogólne Ligii Narodów uchwaliło rezolucję, w myśl, której państwa członkowskie nie mogą zaakceptować sytuacji niezgodnej z paktem Ligii Narodów i paktem Brainda- Kelloga[43]. Komisja Lyttona po za kończeniu prac przekazała pełny raport do siedziby Ligii Narodów w Genewie 4 września 1932 roku. Postanowienia tego raportu były niekorzystne dla Japonii uznano, iż Mandżuria jest integralną częścią Chin a „państwo” Mandżuko nielegalne: Rząd w Mandżurii winien być zmieniony dla zapewnienia, w sposób godny z suwerennością i nienaruszalnością administracyjną Chin- czytamy w raporcie[44].
Komisja Lyttona nie zanegował praw i interesów Japońskich w Mandżurii i postulowała utworzenie autonomii dla Mandżurii w ramach państwa chińskiego, stworzenia specjalnej żandarmerii pilnującej porządek w Mandżurii oraz zaproponowała wycofanie wszystkich oddziałów zbrojnych prócz policji. Zobligowano także oba skonfliktowane państwa od porozumienia się na mocy traktatów dwustronnych[45]. 24 lutego 1933 roku na nadzwyczajnej sesji Zgromadzenia Ogólnego Ligii Narodów uchwalono rezolucję zgodną z tezami raportu Lyttona Japonia jako jedyne państwo była przeciwne. Strona japońska cały czas się trzymała swoich argumentów, iż powstanie państwa Mandźuko było procesem zainicjowanym przez samych mieszkańców tej krainy. Delegat Japoński Yosuke Matsuoka stwierdził wręcz, iż w Chinach panuje anarchia a państwo jest zdestabilizowane i to w interesie Japonii, jako najbliższego sąsiada było, aby Mandżuria mała sprawny rząd[46].
27 marca 1933 roku rząd w Tokio na czele z premierem Makoto Saito ogłosił wystąpienie z Ligii Narodów[47]. Problem jednak nie został w żaden sposób rozwiązany, Japonia dalej kontynuowała ekspansję w Chinach a od lipca 1937 roku armia japońska rozpoczęła operację militarną mającą na celu zdobycie całego terytorium Chińskiej Republiki Ludowej, wojna zakończyła się 09 września 1945 roku wraz z kapitulacją armii Cesarstwa Japońskiego w II wś.

Liga Narodów, jako instytucja nie zdała egzaminu w sprawie konfliktu japońsko –chińskiego, zbrakło zdecydowania w podejmowaniu ostatecznych decyzji. Nie odwołano się do 15 i 16 artykułu statutu LN, szesnasty punkt mówił wręcz o możliwości zastosowania kroków militarnych w określonej sprawie: Jeżeli którykolwiek członek Ligii ucieknie się do wojny […] przeciwko członkom Ligii […] w wypadkach takich obowiązkiem rady będzie wskazać rozmaitym odnośnym, jakich skutecznych sił wojskowe lądowe i morskie każdy członek Ligii ma dostarczyć dla utworzenia siły zbrojnej, mającej być użytą w obronie układu Ligii[48]. W jednym z numerów endeckiego „Kuriera Poznańskiego” z 1936 roku stwierdzono: Gdy w r. 1932 Chiny napadnięte zostały przez Japonię i błagały Genewę o pomoc, niemoc Ligii sobie tłumaczono odległością geograficzną i podświadomym (oczywiście nieprzyznawanym) faktem, że „związek narodów” jest raczej związkiem narodów E U R O P E J S K I CH, aniżeli skutecznym instrumentem na choroby całego świata[49]. Takie stanowisko miało rzeczywiście sens, bo realnie akcja militarna przeciwko Japonii mogłaby być zbyt ryzykownym i kosztownym przedsięwzięciem dla Ligii Narodów, a de facto dla Francji i Wielkiej Brytanii. Hipotetycznie Liga Narodów , mogłyby wspomóc mocarstwa z poza Ligii Stany Zjednoczone i Związek Socjalistyczny Sowieckich Republik dla których posunięcia Japonii w Azji wschodniej były niepokojące. Jednak scenariusz wojenny na początku lat 30-tych nie był (jeszcze) do zaakceptowania przez rządy największych mocarstw, co nie zmienia faktu, iż pierwszy większy konflikt militarny ukazał pasywność i bezradność Ligii Narodów, jako rzekomego „strażnika pokoju”.

W latach 30- tych nastąpiła totalna deprecjacja Ligii Narodów. 19 Października 1933 z Ligii Narodów występuje III Niemiecka rządzona przez Adolfa Hitlera. Decyzja ta była poprzedzona niezgodą Hitlera w czasie konferencji rozbrojeniowej w Genewie na czteroletnie opóźnianie procesu równouprawnienia wojskowego Niemiec względem innych państw[50]. Niemiecki dyktator nie miał zamiaru zwlekać w tej sprawie, zależało mu jak najszybciej rozbudować potencjał militarny Rzeszy Niemieckiej.

Na początku października 1935 roku wojska włoskie wkraczając do Abisynii, w celu opanowania całego państwa. Mimo próśb cesarza etiopskiego Hajle Selasje o mediację Ligii Narodów w sprawie tego konfliktu, Liga zdecydował się jedynie uznać Włochy za agresora i nałożyć na te państwo sankcje ekonomiczno- gospodarcze, które okazały się słabym instrumentem przeciwko operacji wojsk włoskich w Afryce północnej[51]. Działania wojenne zakończyły się w maju 1936 roku a Etiopia została zaanektowana przez Włochy. W lipcu 1936 roku na wniosek brytyjski Liga Narodów zniosła sankcje wobec Włoch, 25 listopada 1937 roku Włochy wraz z Japonią i Niemcami podpisały pakt antykominternowski, a 11 grudnia tego samego roku Włochy opuściły Ligę Narodów[52].

Ocena działalności Ligii Narodów, jako stowarzyszenia państw pilnującego pokoju na świecie jest i była jak najbardziej negatywna. Trzeba jednak pamiętać, iż za wszystkie ówczesne nieszczęścia, jakie spotkał wówczas świat nie można tylko obwiniać Ligii Narodów. Nie da się uciec przecież od błędnej polityki zagranicznej, jakie prowadziły Wielka Brytania i Francja. To te dwa państwa chciały min. poprzez politykę „zaspokajania” (z ang. Appeasement) zatrzymać ekspansję Adolfa Hitlera dając mu w ofierze państwo Czechosłowackie na konferencji w Monachium. Następnie Wielka Brytania i Francja „gwarantowały” pomoc Polsce w razie agresji III Rzeszy, a te kwestie były już rozgrywane poza kompetencjami Ligii Narodów. Nie można też pominąć ówczesnej polityki Związku Socjalistycznych Sowieckich Republik (członek Ligii Narodów od 1934 roku) państwo te również prowadziło własną grę polityczno- ideologiczną, która z czasem przerodziła się w agresję wobec innych krajów. W 1941 roku ZSSR zostało wykluczone z Ligii Narodów po agresji na Finlandię. Nie poznamy też odpowiedzi jakby funkcjonowała Liga Narodów z Stanami Zjednoczonymi w swych szeregach, albo czy Liga Narodów miałaby większy autorytet, jeżeli dysponowałaby konkretnymi argumentami militarnymi.