W dobie masowego bezrobocia absolwentów studiów humanistycznych lewica będzie rysowała PRL jako raj pełnego zatrudnienia. Teczka wieloletniego współpracownika wywiadu wojskowego pokazuje, że zatrudnienie „rodzinne” jest najskuteczniejsze, nawet dla absolwenta prestiżowych (?) radzieckich studiów. Zacznę o trudnej sytuacji współpracownika ps. „Zoltan” na belgradzkiej placówce – Notatka służbowa z podjęcia na kontakt:
W dniu 21.10.1977 r. nawiązałem kontakt z „ZOLTANEM” posługując się hasłem nadesłanym z Centrali.
We wstępnej z nim rozmowie na tematy jego pracy zawodowej, warunków życia itp. zorientowałem się, że posiada on możliwości realizacji zadań wynikających z tytułu współpracy z nami.
Omówiłem szczegóły zasad konspiracji w utrzymywaniu ze mną kontaktu oraz nakreśliłem wynikającą z tych zasad linię postępowania /jego bezpośrednim oficjalnym przełożonym jest rezydent MSW, co wymaga szczególnego postępowania, ponieważ ów jego przełożony nie jest zorientowany o jego współpracy z nami i usiłuje stawiać przed zadania operacyjne/.
Biorąc pod uwagę jego realne możliwości postawiłem przed nim następujące zadania:
- wykorzystując liczne kontakty służbowe z wydziałami konsularnymi belgradzkich ambasad – zbierać dane o pracownikach zachodnich placówek mających powiązania z naszym krajem /są nawet przypadki posiadania przez zachodnich dyplomatów rodzin w Polsce – co można po bliższym rozeznaniu wykorzystać/;
- zwracać uwagę na osoby pochodzące z krajów należących do NATO, które zgłaszają się w sprawach wizowych do naszej ambasady, zdobywając o nich w czasie bezpośredniego kontaktu bliższe dotyczące ich biografii, pozycji społecznej, charakteru związków z naszym krajem itp./informacje te, po ich wyselekcjonowaniu przeze mnie pod kątem przydatności typowniczo-werbunkowej, będę sukcesywnie nadsyłał do wykorzystania przez Centralę/;
- wykorzystując naturalne kontakty służbowe z instytucjami i organizacjami jugosłowiańskim, nawiązać przyjacielskie więzy z osobami dobrze zorientowanymi w sytuacji wewnętrzno-politycznej w celu uzyskiwania wartościowych informacji, ze szczególnym zwróceniem uwagi na sytuację polityczno-wojskową;
- skrupulatnie zbierać dane dotyczące wszelkiego rodzaju zmian w pracy służb granicznych, działalności SB i milicji celem uchwycenia aktualnego stanu porządku prawno-politycznego /istnieje taka potrzeba dla opracowywania okresowych informacji o sytuacji kontrwywiadowczej Jugosławii/.
Proszę o ustosunkowanie się do powyższych zadań oraz o zezwolenie na poinformowanie rezydenta MSW o fakcie współpracy z nami „ZOLTANA” /jest on poważnym człowiekiem i nasza współpraca z nim dobrze się układa/.
MARKOWSKI
Dla ułatwienia sytuacji „Zoltana” ostatecznie zdecydowano się na poinformowanie MSW o prawdziwej roli „Zoltana”. Po powrocie tego współpracownika z placówki podtrzymywano z nim kontakt raz na jakiś czas – Notatka służbowa:
1. Cel spotkania
Celem spotkania było:
- podjęcie czasowo zawieszonego kontaktu z Zoltanem,
- zoriętowanie [sic] się odnośnie aktualnej sytuacji w miejscu pracy współpracownika,
- jego perspektywy zawodowe.
2. Miejsce spotkania
Spotkanie miało miejsce w kawiarni „Na rozdrożu” w Warszawie w dniu 29.03.1984 r., po moim uprzednim telefonicznym uzgodnieniu terminu i miejsca. Zoltan na miejsce spotkania przybył punktualnie.
3. Przebieg spotkania
W części wstępnej spotkania rozmowa dotyczyła spraw rodzinnych współpracownika. Poinformował mnie, iż w miesiącu czerwcu jego syn kończy studia w Kijowie o specjalności ekonomika handlu zagranicznego. Po powrocie zamierza pójść do pracy w MHZ. Z jego słów wywnioskowałem, że poszukuje pomocy w tym względzie, chętnie widziałby pomoc wojska.
Aktualna sytuacja zawodowa Zoltana przedstawia się następująco: Zoltan jest pracownikiem Dep. Kadr i Szkolenia MSZ i odpowiada za kierunek, w którego gestii są kraje Dep. II i V /bez Afryki Pół./. Przy tym temacie poinformował mnie, iż w Teheranie jest wolne stanowisko Kierownika Administracyjnego Ambasady PRL. Uważam, że ta informacja jest bardzo cenna ze względu na nasze potrzeby w tym rejonie.
Co do perspektyw zawodowych, współpracownik zamierza w 1985 r. wyjechać na placówkę do Belgradu na stanowisko Radcy Kulturalnego. Zna biegle j. serbsko-chorwacki, a także węgierski. W dalszej perspektywie, po powrocie z placówki ma duże szanse piastowania stanowiska v-ce Dyr. Departamentu Kadr MSZ.
Wnioski i propozycje
Uważam za celowe kontynuowanie naszych zainteresowań współpracownikiem Zoltan. Jest on człowiekiem posiadającym bardzo dobre referencje w pracy, szczery, oddany dla sprawy posiada perspektywy dalszego awansu zawodowego.
Proponuję pilotowanie jego wyjazdu na placówkę do Belgradu i umieszczenie go w planie rotacji MSZ na 1985 r.
ppłk Marian Kastelik
/.../ 30.03.1984 r.
Streszczę kolejną notatkę – „Zoltan” miał szansę ponownie popracować w Belgradzie, ale przeszkadzali mu przełożeni. Z konkretnych zarzutów wymienił on chaotyczne zarządzanie personelem. Przypuszczalnie przełożeni współpracowali z MSW i jego wyjazd utrącali, aby zatrzymać miejsce dla swoich. Na niekorzyść „Zoltana” działała także siostra Danuta Wierzbicka – aktywna delegatka RKW Regionu Śląsko-Dąbrowskiego „Solidarności”. Nie odmówię sobie skomentowania, że Wierzbickiej próżno szukać w „Encyklopedii Solidarności”, a w sprawie dziwnych kryteriów wciągania na tę listę zwracałem się już dwukrotnie, bez efektu. Cóż, arogancja władzuchny zatacza szerokie kręgi.
Wojsko doprowadziło do wydelegowania „Zoltana”, a szkolący go oficer pozwolił sobie skomentować: Zdaje sobie dobrze sprawę, iż wyjeżdża za granicę tylko dzięki nam. Aby udowodnić Serbom, że wywiad wojskowy PRL nie prowadził działań przeciwko Jugosławii zacytuję „Instrukcję do pracy wywiadowczej za granicą dla współpracownika Z/…/ ps. „Zoltan”:
1. Zgodnie z podjętym przez Was zobowiązaniem do współpracy z Wywiadem Wojskowym PRL, podczas pobytu w Ambasadzie PRL w Jugosławii kierownictwo Wywiadu Wojskowego zaleca Wam przystąpienie do realizacji zadań wywiadowczych.
2. Z ramienia służby wywiadowczej Waszą działalnością będzie kierował wyznaczony przez kierownictwo Wywiadu Wojskowego pracownik, który w odpowiednim czasie i warunkach nawiąże z Wami kontakt, wymieniając nazwisko SOPRONIK.
Prosimy o skrupulatne przestrzeganie jego zaleceń i wytycznych oraz rzetelne i terminowe wykonywanie stawianych przez niego zadań.
3. Na okres pobytu na placówce kierownictwo Wywiadu Wojskowego zaleca Wam do wykonania następujące zadania wywiadowcze:
a/ w zakresie pracy operacyjnej
- typowanie i dostarczanie danych o osobach posiadających możliwości wywiadowcze. Pracę typowniczą winniście prowadzić głównie wśród obywateli RFN i innych państw NATO oraz krajów nie zaangażowanych, w środowiskach, do których będziecie mieli dostęp z racji oficjalnie zajmowanego stanowiska;
- systematyczne śledzenie i rozpracowanie sytuacji wywiadowczej Jugosławii. W pracy tej należy zwrócić szczególną uwagę na metody działania jugosłowiańskich służb specjalnych;
- zdobywanie głównych i pomocniczych dokumentów legalizacyjnych oraz śledzenie i informowanie o wszelkich zmianach w sytuacji legalizacyjnej kraju Waszego urzędowania;
- opracowywanie systemów łączności wywiadowczej;
- organizowanie osobowych i bezosobowych źródeł zdobywania materiałów i informacji;
- wykonywanie innych zadań o charakterze operacyjnym związanych z doraźnymi potrzebami rezydentury i Centrali;
b/ w zakresie pracy informacyjnej
- zdobywanie i opracowywanie informacji dotyczących problematyki polityczno-gospodarczej oraz polityki wojskowej Jugosławii /sytuacja wewnętrzna, polityka zagraniczna, współpraca wojskowa z zagranicą, podstawowe założenia polityki wojskowej/;
- systematyczne śledzenie i meldowanie o odgłosach w miejscowych środowiskach i środkach masowego przekazu na ważne wydarzenia w życiu politycznym Polski;
- zdobywanie materiałów /katalogów i prospektów/ dotyczących najnowszych osiągnięć technicznych i rozwiązań konstrukcyjnych w zakresie elektroniki, łączności radiowej, techniki telewizyjnej oraz sprzętu fotograficznego;
- śledzenie i meldowanie o współpracy i wzajemnych kontaktach, na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i wojskowej, Jugosławii z głównymi państwami NATO oraz Chinami, Rumunią i Albanią, jak również z państwami nie zaangażowanymi.
Powyższe zadania będą skonkretyzowane przez naszego przedstawiciela po nawiązaniu z Wami kontaktu na placówce i uzupełnione na początku każdego roku.
4. Realizując zadania wywiadowcze powinniście wykazywać inicjatywę, upór i pomysłowość, postępując jednocześnie rozważnie, aby nie dekonspirować się wobec otoczenia. Winniście mieć stale na uwadze, że kontrwywiad może Was rozpracowywać, stosując obserwację, podsłuch itp. Zobowiązani jesteście do zachowania czujności i przestrzegania zasad konspiracji. W żadnym wypadku i przed nikim nie wolno Wam ujawnić jakichkolwiek szczegółów i osób znanych Wam z pracy wywiadowczej, nawet w razie zatrzymania Was przez policję, stosowania środków nacisku itp.
5. Wydatki związane z pracą wywiadowczą będą Wam na bieżąco refundowane przez naszego przedstawiciela.
6. Każdorazowo po przybyciu do kraju prosimy niezwłocznie zgłosić się telefonicznie do Stanisława SOPRONIK, telefon nr 29-78-73.
7. Podjęliście się odpowiedzialnej i zaszczytnej pracy, która ma duże znaczenie dla umacniania obronności PRL i wspólnoty państw socjalistycznych. Kierownictwo Wywiadu Wojskowego wierzy, że dołożycie wszelkich starań, aby wywiązać się z powierzonych Wam zadań.
Z instrukcją zapoznałem się i przyjąłem do wykonania:
Zoltan
Dnia 22 listopada 1985 r.
Cdn
