Teorie powstania prehistorii biblijnej (1)

Leszek Sołyga

Teorie powstania prehistorii biblijnej (1)

           Księga Rodzaju była jedną z pierwszych ksiąg, które doświadczyły nowożytnej krytyki biblijnej. W Podręcznej encyklopedii biblijnej została nazwana najważniejszą księgą biblijną pod względem doktrynalnym. [1] Przyjęcie bowiem określonej pozycji, z jakiej będziemy spoglądać na pierwsze jej rozdziały, określa nasze spojrzenie na całe Pismo Święte. Jeżeli bowiem będziemy traktować opisy znajdujące się w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju jako opisy wydarzeń mitycznych, a nie historycznych, wówczas powstaje problem, w jaki sposób odczytywać te wydarzenia. Jeżeli opowiadanie o Adamie i Ewie przyjmiemy jako mit, wówczas upadek w grzech jest czymś nieokreślonym, potop jest jedynie sumeryjskim mitem włączonym przez Babilończyków, a następnie przez Hebrajczyków do swojego zbioru opowiadań. Opisy stworzenia w Księdze Rodzaju są jedynie próbą przekazu ogólnej prawdy o Bogu Stworzycielu przybranej w mityczne opowiadania, z jakimi Hebrajczycy stykali się w niewoli. Natura biblijnego natchnienia jest traktowana nie jako dokładny i ścisły przekaz historycznej treści, ale jako przekaz jedynie ogólnych prawd i twierdzeń. Nic dziwnego, że księga ta ma olbrzymie znaczenie w spojrzeniu na całe Pismo Święte.

           Rozdział ten przedstawia ogólne wiadomości o Księdze Rodzaju, prehistorii biblijnej, i historyczności Księgi. Następnie zostaną krótko omówione współczesne hipotezy dotyczących powstania prehistorii biblijnej oraz znaczenie, jakie mają dla interpretacji dwóch pierwszych rozdziałów tej biblijnej księgi.

A. Wprowadzenie do prehistorii biblijnej (Rdz 1-11)

           Księga Rodzaju w Biblii hebrajskiej nosi nazwę Bereszit, od jej pierwszych słów „Na początku...”. [2]  W księdze tej, a szczególnie w prehistorii, jest mowa o początkach różnych występujących w niej zjawisk – świata, grzechu, narodów i Izraela. Wydaje się, że o wiele lepiej oddaje treść księgi określenie Księga Początków. [3] Natomiast Talmud nazywa ją Księgą Stworzenia Świata. [4] W Septuagincie księga ta nosi nazwę Genesis, co trafnie zostało przetłumaczone na język polski jako „Księga Rodzaju”. Grecka nazwa księgi wiąże się ze słowem „geneza”, czyli „początek” i oznacza: „pochodzenie, źródło czy narodziny”. [5] Termin Genesiszostał zaczerpnięty z hebrajskiego rzeczownika toledot. Jest to ważny termin, dzieli on bowiem całą strukturę Księgi Rodzaju na dziesięć części, czyli „[…] na dziesięć historii rodowych. Omawiają one w różnych rozmiarach i różnym sposobem ważniejsze rody od Adama do Jakuba”. [6] Powstanie Księgi Rodzaju ma związek z różnymi teoriami dotyczącymi kształtowania się Pięcioksięgu, które zostaną omówione w następnym podrozdziale.

           Cała Księga Rodzaju składa się z 50 rozdziałów i odznacza się „jednością planu i celu”. [7] Dzieli się wyraźnie na dwie części. Pierwsza część zawiera rozdziały od 1-11 zwane prehistorią, a druga część rozdziały od 12-50 i zawiera historię Patriarchów. W każdej części słowo toledotwystępuje po pięć razy. [8] Prehistoria biblijna obejmuje w Genesis okres od stworzenia świata do pojawienia się Abrahama. Poza dwoma opisami powstania świata i pojawienia się człowieka prehistoria biblijna opisuje i wyjaśnia wiele zjawisk, zwyczajów, instytucji, ukazuje zróżnicowanie etniczne, językowe i kulturowe. Przedstawia pojawienie się zła na świecie i jego skutki (Rdz 3,1-4,26), zawiera opis potopu (Rdz 6,9-9,17) i opisuje czasy po potopie (Rdz 11,1-9). Dwa opisy stworzenia świata (Rdz 1,1-2-2,4a; 2,4b-2,25) stanowią zatem integralną część prehistorii, którą można potraktować jako odrębną całość. Zdaniem Stanisława Wypycha „część pierwsza Księgi Początków (1-11) rożni się znacznie od drugiej, stanowi pewną całość i może być rozpatrywana oddzielnie”. [9] Przejściem do drugiej części, historycznej, jest genealogia Semitów (11,10-27), z których wywodzi się Abraham. Treścią rozdziałów 12-50 są dzieje rodu Abrahama, uważanego przez Izraelitów za przodka całego narodu. Na pierwszy plan wysuwają się tu, poza samym Abrahamem (12-25) i jego synem Izaakiem (26,1), zwłaszcza wnuk Abrahama, Jakub (27-35) i jeden z dwunastu jego synów, Józef (37-50). Ci ostatni jednak stanowią wyraźnie uzasadnienie przyjętego podziału Izraela na dwanaście pokoleń.

B) Przegląd hipotez dotyczących powstania dwóch opisów stworzenia

           Teorie dotyczące powstania Pięcioksięgu, miały i mają olbrzymi wpływ na interpretację całej Księgi Rodzaju włącznie z całą prehistorią. To bowiem jak teolodzy podchodzą do opisów stworzenia z Księgi Rodzaju jest zdeterminowane przez teorie dotyczące powstania i autorstwa samej księgi. Potrzebne jest więc choćby krótkie spojrzenie na niektóre z ważniejszych hipotez dotyczących powstania tej biblijnej księgi.

(c.d.n.)