Czy możemy - jak już to się kiedyś zdarzyło w historii - zbagatelizować wieść o stracie, tym razem bardzo dotkliwej, w prowincjonalnym Smoleńsku ?
Zaledwie po raz drugi (w ciągu trzech lat) przedrukowuję w całości tekst, który zasługuje na przeczytanie. Jego autorką jest pani Liliana Sonik (z d. Batko), już w latach 70-tych w opozycji demokratycznej (SKS). Oto próbka jej talentu - krótki tekst napisany po katastrofie w Smoleńsku przywołujący skojarzenie z obrazem Matejki i tekstem Jacka Kaczmarskiego "Stańczyk".
Liliana Sonik
"Stańczyk na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska"
Ten obraz należy do kanonu polskiej kultury. "Stańczyka" Matejki znamy wszyscy. Nie zawsze jednak pamiętamy jak brzmi pełen tytuł płótna. Pamiętamy kolorystykę, pamiętamy przejmujące skupienie królewskiego błazna. Zamyślony Stańczyk siedzi w fotelu: splótł palce i opuścił głowę. W całej jego postawie i wbitym w ziemię spojrzeniu czai się rozpacz.
Za oknem, na tle nocnego nieba majaczy Katedra Wawelska; nad nią rozbłyska spadająca gwiazda. Po przeciwnej stronie, w komnacie balowej, bawią się goście. Jest rok 1514: Polska jest u szczytu potęgi, kraj kwitnie.
Błazen jest sam. Wie, że nikt do niego nie podejdzie, bo nikt nie ma ochoty dzielić jego ponurych myśli. Na stole leży nikogo nieinteresujący raport z wiadomością, że jedno miasto wpadło w ręce moskiewskie. Dwór się bawi. Dwór się nie martwi. Przecież chodzi tylko o jedno miasto, gdzieś bardzo daleko na Kresach. Kogo interesuje Smoleńsk?
Płótno powstało w roku 1862. Dopiero kilka lat później Stańczyk stanie się patronem przenikliwości politycznej i patronem krakowskich konserwatystów, którzy romantycznych uniesień nie lubili. Ksiądz Walerian Kalinka pisał: "Upadku Polski sami jesteśmy przyczyną, tak jak sami tylko możemy ją dźwignąć (...) Naród, który sam siebie surowo sądzi, wzbudza cześć u postronnych; wtedy tylko z niego szydzą, gdy bawi się w złudzenia..."
Matejko w złudzenia się nie bawił, ale romantycznych znaków i symboli nie odrzucał. Jego Stańczyk zna przyszłość a wiedza ta ma charakter romantycznego "wtajemniczenia", pochodzi z przeczucia, z intuicji.
Można jednak w tym obrazie widzieć również opowieść o samotności wizjonera, o przemijaniu potęgi i chwały, o tym, że "robak się lęgnie i w bujnym kwiecie". Można też dostrzec w "Stańczyku" krytykę niefrasobliwości rządzących, pozbawionych politycznej dalekowzroczności i przenikliwości. Ilu odbiorców, tyle możliwych interpretacji. Jednym z nich był bard Solidarności, Jacek Kaczmarski. Z długiego tekstu pamiętam pierwsze linie:
"Dziś bal na zamku królowej Bony
Wytruto myszy, zwieszono lampiony
I opłacono śpiewaków
Czuję jak blednie moja twarz błazeńska
Właśniem przeczytał o stracie Smoleńska
Ale gdzie Smoleńsk, gdzie Kraków..."
---------------
Za: http://www.dziennik.krakow.pl/pl/po-godzinach/felietony/liliana-sonik/1013990-stanczyk-na-dworze-krolowej-bony-wobec-straconego-smolenska.html
Obraz Jana Matejki:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e3/Stanczyk_Matejko.JPG
Cały wiersz Jacka Kaczmarskiego:
http://www.kaczmarski.art.pl/tworczosc/wiersze_alfabetycznie/kaczmarskiego/s/stanczyk.php
