Pradziejowe kopalnie krzemienia w Krzemionkach (8 km na północny wschód od Ostrowca Świętokrzyskiego) to jeden z najwspanialszych zabytków archeologicznych w Europie. Na obszarze ponad 78 ha zlokalizowanych jest tu ok. 4.000 kopalń pochodzących z późnego neolitu i wczesnego okresu brązu (3.900 - 1.600 p.n.e.). Pomimo upływu tysięcy lat ten wyjątkowy i rozległy obiekt przetrwał do naszych czasów w prawie niezmienionym stanie.
Główną atrakcją Krzemionek jest trasa turystyczna prezentująca oryginalne wyrobiska neolitycznych kopalń, hałdy górnicze i zagłębienia poszybowe składające się na wyjątkowy krajobraz przemysłowy sprzed 5.000 lat. Przy trasie turystycznej znajduje się rekonstrukcja pradziejowej osady neolitycznej. Składają się na nią zabudowania mieszkalne i gospodarcze, jakie były użytkowane w młodszej epoce kamienia.
Trasę turystyczną można zwiedzać przez cały rok, normalny bilet wstępu kosztuje 18 zł w sezonie i 12 zł poza sezonem (sezon turystyczny trwa od kwietnia do października). Analogicznie, za bilety ulgowe trzeba zapłacić 12 i 8 zł. Dzieci do lat 6 zwiedzają muzeum za darmo.
W cenę biletów wliczona jest opłata za przewodnika. Zwiedzanie Muzeum Archeologicznego i Rezerwatu "Krzemionki" odbywa się tylko i wyłącznie w towarzystwie przewodnika.
Odkrycie geologa
Odkryte w 1922 roku przez geologa Jana Samsonowicza pole eksploatacyjne w Krzemionkach ma pow. 78,5 ha, szerokość od 20 do 200 m i długość 4,5 km. Na jego obszarze znajduje się około 4 tysięcy kopalń, reprezentujących większość pradziejowych technik pozyskiwania krzemienia. Największe i najbardziej skomplikowane kopalnie komorowe osiągały głębokość 9 m i kilkaset metrów kwadratowych powierzchni. Wysokość podziemnych wyrobisk mieści się w przedziale 55 a 120 cm. Wydobyciem krzemienia zajmowali sie wyspecjalizowani górnicy, posługujący się prostymi, kamiennymi i rogowymi narzędziami. Jednorazowo załogę stanowiło od kilku do kilkunastu osób zajmujących się drążeniem, transportem na powierzchnię i obróbką krzemienia. Wydobyty na powierzchnię surowiec trafiał do pracowni obróbki. Tam był dzielony na mniejsze fragmenty, z których formowano narzędzia (np. gładzone siekiery).
Podobne kopalnie znajdowały się w rejonie Opatowa, Ożarowa, Gościeradowa i Ćmielowa.
Jak powstał krzemień pasiasty
Przed milionami lat, w okresie jurajskim na terenie dzisiejszej Opatowszczyzny falowało morze, które oblewało wystające góry zbudowane ze starych skał, zwanych dzisiaj Górami Świętokrzyskimi. W morzu, przy brzegu, w okolicach dzisiejszej Ożarowszczyzny żyły gąbki. Niektóre w swym składzie miały szkielet krzemionkowy, złożony z drobnych igiełek nazywanymi "spikulami". Kiedy gąbka obumarła, jej szkielet rozpuszczała słona woda morska. Taka miękka masa krzemionkowa wytrącała się z roztworu i układała się wokół ziarenka pisaku, kawałka muszli czy innych stałych ciał. Z biegiem czasu tworzyła się buła zwana konkrecją. Ale żeby jeszcze bardziej skomplikować to zjawisko należy dodać, że poszczególne warstwy, które otaczały jądro (np. ziarnko piasku) układały się przemiennie z dwóch rodzajów krzemionki. Jedna warstwa to krzemionka bezpostaciowa zwana chalcedonem, a druga to krzemionka uwodniona, czyli opal. A cały ten proces odbywał się w mule wapiennym (powstającym z obumarłych organizmów), który tworzył na krzemiennej powierzchni białą korę.
Kiedy morze wyschło, to z wapiennych żyjątek utworzyła się potężna warstwa białej skały, w której zostały ukryte buły krzemienne.
Krzemień sprawił, iż człowiek starożytny porzucił wędrowny tryb życia i zajął się rolnictwem. Narzędzia zaczął bowiem wytwarzać właśnie z krzemienia.