Istnieją różnorodne narzędzia i reguły pozwalające na szybkie przetestowanie użyteczności strony internetowej, ale oczywiście nic nie zastąpi doświadczenia które zdobywa się w czasie prób nad tworzeniem własnej strony internetowej. Mówiąć o narzędziu mam na myśli reguły, które wymyślił i zastosował duński specjalista ds. usability, założyciel firmy Norman Nielsen Group - Jakob Nielsen:
- Przekazuj status systemu.
- Zachowaj zgodność pomiędzy systemem a rzeczywistością.
- Daj użytkownikowi pełną kontrolę.
- Trzymaj się standardów i zachowaj spójność.
- Zapobiegaj błędom.
- Pozwalaj wybierać zamiast zmuszać do zapamiętania.
- Zapewnij elastyczność i efektywność.
- Dbaj o estetykę i umiar.
- Zapewnij skuteczną obsługę błędów.
- Zadbaj o pomoc i dokumentację.
Oczywiście nie tylko jego zasady odgrywają ważną rolę przy testach użyteczności serwisów. Istnieją inne, mniej znane i mniej popularne heurystyki (czyli reguły) stosowane przez innego specialistę od usability czyli Marka Pearrow`a i opublikowane w wydanej przez niego kilka lat temu książce "Funkcjonalność stron internetowych". Właśnie z tamtąd zostały zaczerpnięte poniższe reguły, które stosuje on w odniesieniu do stron internetowych:
- Dzielenie.
- Pisz w stylu odwróconej piramidy.
- Umieszczanie ważnych informacji w górnej części ekranu.
- Unikaj niepotrzebnego używania opcji.
- Spraw, by twoje strony dawały się skanować.
Częściowo już o tym pisałem, ale temat jest bardzo ciekawy i niezwykle przydatny więc jeszcze raz do tego wracam. W dalszej części artykułu zajmę się analizą niektórych aspektów popularnych reguł Jacoba Nielsena.
1. Przekazuj status systemu
Każdy dobry i wiarygodny sustem powinien informować swoich użytkowników o swoim aktualnym stanie. Daje nam to wgląd do wszystkich opcji, elementów jak i funkcji jakie możemy znaleźć na stronie internetowej. Dobra stona www musi i powinna informować potencjalnego użytkownika w którym miejscu aktualnie przebywa i gdzie się właśnie znajduje. Służa do tego odpowiednio dobrane ścieżki nawigacyjne ("okruszki"), które pokazują panującą hierarchię portalu. Dzięki takiemu właśnie zadaniu, możemy śledzić informacje o aktualnym statusie witryny. To samo tyczy się menu. Aktualna pozycja użytkownika powinna być klarownie pokazana i dodatkowo wyróżniona, tak aby wiedział gdzie się aktualnie znajduje.
Reguła "Przekazuj status systemu" znajduje zastosowanie w całej gamie rozmaitych sytuacji. Weźmy na przykład sklep internetowy. Potencjalny klient takiego sklepu, podczas składania zamówienia, wykonuje całą mase różnych czynności i kroków o których powinien być dokładnie, szczegółowo i co bardzo ważne, na bieżąco informowany co aktualnie robi lub ma zrobić. Idealnie byłoby aby taki sklep dodatkowo zawierał np. kolejne numery i krok po kroku przeprowadził użytkownika przez mniej lub bardziej skomplikowane części procesu zamawiania towaru.
2. Zachowaj zgodność między systemem a rzeczywistością
O co chodzi w zachowaniu zgodności między systemem a rzeczywistością? Dobrym przykładem będzie np. język, który powinien być zrozumiały dla użytkowników odwiedzanego portalu. Dobrze jest się więc trzymać popularnego i znanego z innych witryn języka, który będzie także zrozumiały dla użytkowników odwiedzających nasz serwis. Warto i u nas zastosować słowa które pojawiają się w innych portalach, a które stały się niejako uniwersalnymi i rozpoznawalnymi przez wszystkich hasłami. I tak np. "koszyk" w sklepie internetowym czy "dodaj do koszyka" będą zrozumiałymi znakami dla użytkowników. Nie warto na siłę tworzyć nic nie znaczących własnych znaczeń i wyrazów, bo wprowadza się do portalu niepotrzebne zamieszanie i chaos który nie prowadzi do niczego dobrego.
Warto trzymać się utartych schematów i niepotrzebnie nie umieszczać zbędnych i niczego nie ułatwiajacych informacji, oraz opisywać technicznych elementów portalu jak np. informacja na jakim serwerze uruchomiony jest portal i w jaki sposób jest napisany. Dla niewtajemniczonego użytkownika są to bezwartościowe informacje, które nic nie wnoszą, a tylko zaśmiecają portal.
A jak się ma sprawa grafik do tej zasady? Dokładnie tak samo. "Strałka w lewo" powinna być graficznym znakiem strzałki w lewo, a "domek" zawsze powinen być symbolem graficznym kierującym do strony głównej serwisu. Takie symbole są dobrze znane i tego warto się trzymać.
Zawsze kiedy testujemy i wprowadzamy kolejną funkcjonalność, powinniśmy zadać sobie pytanie czy sposób fukcjonowania nowego elementu będzie naturalny dla użytkownika. Jeśli ma to utrudnić korzystanie ze strony to lepiej zaniechać takich eksperymentów.
3. Daj użytkownikowi pełną kontrolę
Pewnie tutaj kilka osób zrobi oczy widząc coś takiego jak "pełna kontrola w ręcę użytkownika", ale oczywiście nie chodzi tutaj o to aby użytkownik miał pełną swobodę nad kontrolą wszystkich elementów naszego portalu. Chodzi o to, aby użytkownik miał pełną kontrolę wyłącznie nad operacjami, które wykonuje. Dobrzy przykładem będzie ponownie sklep internetowy, gdzie potencjalny nabywca towaru z łatwością doda produkty do swojego koszyka, najlepiej za pomocą jednego kliknięcia, ale i będzie mógł je usunąć równie szybko i bezproblemowo za pomocą przycisku "wstecz". Podobne przykłady można mnożyć, ale ważne jest aby użytkownicy zawsze mieli możliwość cofnięcia się do poprzedniej strony. Jedynym odstepstwem od tej zasady powinny być wyłacznie względy bezpieczeństwa, np. na stronach banków gdzie użytkownik prowadzi operacje na kontach bankowych. W innych sytuacjach cofanie się do poprzedniej strony powinno odbywać się płynnie i bezproblemowo.
Należy jeszcze unikać takich sytuacji, których skutków nie mozna cofnąć a utraconych danych przywrócić. Przykładem niech będzie poczta internetowa i konto emailowe użytkownika. Usunięta wiadomość z poczty zawsze powinna trafiać do "kosza", ponieważ taką operacje można cofnąć, a przypadkowo usuniętą wiadomość przywrócić.
Powyższą regułę warto także zastosować do innych elementów portalu, oczywiście o ile jest to możliwe. Warto o tym szczególnie pamietać jeśli wymagamy od naszych użytkowników wprowadzenia danych do systemu. Jeśli robimy zamówienie w sklepie internetowym i przez przypadek podaliśmy złe dane, powinna być dostepna opcja "powrotu" do poprzedniej strony i moźliwość poprawy i edycji danych. Opcje te powinny być widoczne a przyciski do tych funkcji dobrze oznaczone i łatwe do znalezienia.
4. Trzymaj się standardów i zachowaj spójność
Co to znaczy internetowe standardy? Wbrew pozorom internetowe standardy są bardzo ważnym elementem i maja bardzo duże znaczenie. Nie chodzi mi o standardy technicze czyli tworzone przez konsorcjum W3C dla języków HTML, CSS i innych. Chodzi mi o spójność ze schematami funkcjonowania. Jak to rozumieć? Warto na chwilkę cofnąć się do punktu o "Zachowaniu zgodności między systemem a rzeczywistością". Chodzi również o coś takiego jak spójność wewnętrzna. Wszystkie strony i podstrony naszego serwisu powinny wyglądać tak samo i mieć tą samą wspólną i spójną hamronię. Złym pomysłem będzie dezorientowanie użytkowników, dlatego zawsze i bezwzględnie powinniśmy stosować te same oznaczenia nagłówków, formularzy czy innych odnośników. Całość musi być spójna pod każdym względem i niedopuszczalną będzie sytuacja gdzie wszystkie podstrony w naszym portalu będą inne i we wszystkim będą sie różnić od siebie.
5. Zapobiegaj błędom
Np cóż... wiem, że popełnianiu rozmaitych błędów podczas tworzenia serwisu nie da się całkowicie zapobiec i wyeleminować, ale warto robić wszystko aby zminimalizować ryzyko ich wystapienia. Jeśli serwis zaprojektowaliśmy w ten sposób, że uzytkownik zbyt często musi korzystać z dużych i rozbudowanych do granic możliwości instrukcji to... popełnilismy błąd i nasza strona internetowa jest źle zbudowana. Dobrze zaprojektowana strona powinna byc intuicyjna i prosta w obsłudze. Jeśli jest inaczej to żadna, nawet najbardziej doskonała instrukcja tego nie zmieni.
Informacje potrzebne do obsługi portalu powinny być zawsze minimalistyczne, dobrze przedstawione i zawsze pod ręką. Informacje muszą znajdować się w miejscu gdzie są potrzebne, a odsyłanie użytkownika do listy najczęstszych pytań czyli popularnego "FAQ" niedopuszczalne.
Wszelkie zwroty i słowa których nie znamy, powinny być dobrze i rzeczowo przedstawione i wytłumaczone, tak aby użytkownik nie musiał domyślać się ich znaczenia.
6. Pozwalaj wybierać zamiast zmuszać do zapamiętania
Czy użytkownik musi wszystko wiedzieć i zapamietywać do czego służy każdy element? Nie, użytkownik musi mieć zawsze dostarczone wszelkie potrzebne informacje, które są mu potrzebne i niezbedne aby spokojnie i swobodnie "buszować" po naszej stronie. Interfejs powinien być tak skonstruowany aby dostarczał jasnych i niezbędnych informacji, gdzie użytkownik będzie dokonywać wyborów spośród jasno opisanych opcji.
7. Zapewnij elastyczność i efektywność
Elastyczność czy efektywność, co jest wazniejsze? Oczywiście że efektywność strony zawsze jest ważniejsza od jej efektywności. Elastyczny interfejs nie zawsze ukazuje wszystkie elementy, szczególnie jeśli użytkownicy są nowi albo początkujący. Dobrym przykładem niech będzie np. wyszukiwarka w serwisie intenetowym, której zaawansowane opcje, przydatne dla bardziej dociekliwych uzytkowników, będą widoczne dopiero po kliknięciu w "wyszukiwanie zaawansowane".
8. Dbaj o estetykę i umiar
Ważną zasadą jest aby dbać o maksymalną prostotę portalu internetowego. Jeśli chcemy dodawać nowe funkcje, musimy mieć uzasadnienie i solidne podstawy aby to zrobić. Wiele osób myśli, że tzw. "wodotryski" sprawią, że witryna stanie się lepsza. Nic podobnego, często jest wręcz odwrotnie, takie "bajery" utrudniają korzystanie z witryny.
Czasy są takie, że wielu projektantów na siłę i niepotrzebnie "bajeruje" swoje serwisy. Warto zachować umiar, bo prosty interfejs (w czasach coraz bardziej skomplikowanych witryn) może okazać się idelanym rozwiązaniem i przysłowiowym "strzałem w dziesiatkę". Dobrym przykładem takiego www niech będzie wszechobecne "google".
9. Zapewnij skuteczną obsługę błędów
Często sie zdarza, że uzytkownik nie mogąc wejśc na strone trafia na błędy, np. na błąd o numerze 404. Czy go to interesuje, że błąd ma akurat taki numer? Zasypany jest fachowym technicznym słownictwem, a strona jak się nie otwierała tak się nie otwiera. Czy taki użytkownik może liczyć na jakąś pomoc?
Formularze są jednymi z tych elementów które najbardziej są narażone na błędy. Tyczy się to szczególnie tych bardziej rozbudowanych formularzy. Czy można jakoś skutecznie informować uzytkowików o tych błędach?
Jeśli pole formularza wymaga, a nie powinno, specjalnego sposobu wprowdzania danych, użytkownik powinien być o tym powiadmoniony wcześniej. W przypadku popełnienia błędu, powinien (nad formularzem) wyświetlić się jasny i czytelny komunikat, oznaczony czerwonym kolorem, wskazujący na konkretny problem. Opis błędu powinien być dokładny i wyjaśniający rodzaj błędu, np. "Proszę dokładnie wypełnić pole z adresem zamieszkania i kodem miasta". Niedopuszczalne jest lakoniczne stwierdzenie "Błąd!". Użytkownik musi wiedzieć w czym tkwi przyczyna błędu i jak ją ewentualnie poprawić czy usunąć. Ważne jest także, aby problematyczne pole w które wkradł się owy błąd, jakoś dodatkowo wyróżnić, najlepiej otoczyć je czerwoną ramką i wyświtlić dodatkowy komunikat.
10. Zadbaj o pomoc i dokumentację
Zdarza się, że mimo wszystko coś tam zawiedzie i co wtedy? Wtedy uzytkownik powinien mieć dostęp do działu pomocy w którym znajdzie odpowiednią i pomocną dokumentację. Daletego dobrze jest stworzyć dobrą i fachową dokumentację w która sprawdzi się jako rzetelne źródło informacji. To pozytywnie wyróżni nasz portal na tle podobnych portali konkurencji.
11. Poznać zasady
Teraz jeśli poznałeś już te zasady, dostrzegasz zapewne jak przy pomocy doświadczenia i użyciu omawianych zasad można profesjonalnie przetestować każdy, nawet najbardziej skomplikowany i nieprzyjazny portal oraz zaproponować jego twórcy wprowadzenie niezbędnych ulepszeń i poprawek.
