SIŁA BEZSILNYCH

Siła bezsilnych    

           

Cud Betlejemskiej nocy narodzenia Bożego Niemowlęcia i wkroczenia przez Niego w świat ziemskiej rzeczywistości, powinien być wydarzeniem radosnym, niosącym Wiarę, Nadzieję i Miłość. Powinien być czasem narodzin, nie umierania. Tymczasem smutna niedziela zaskoczyła nas smutną wiadomością. Zmarł Václav Havel, Ostatni, dziewiąty prezydent Czechosłowacji i pierwszy - Republiki Czeskiej, którysprawował swojąfunkcję przez dwie kadencję.Dramaturg, literat, eseista, działacz antykomunistyczny i polityk, który mówił, że „polityka nie jest sztuką tego, co możliwe, lecz tego, co niemożliwe". Havel to wolne Czechy, Czechy – to Havel, symbol demokratycznych przemian, ikona najnowszej historii i jeden z najbardziej znanych opozycjonistów na całym świecie,uhonorowany wyróżnieniami w wielu krajach ( w Polsce -  Orderem Orła Białego w 1993 r. i Orderem Ecce Homo w 2006 r.),  licznymi nagrodami za twórczość artystyczną i postawę obywatelską oraz wieloma doktoratami honoris causa.

 

W czasie praskiej wiosny Václav Havel stał się jedną z najbardziej znanych postaci liberalnego i niekomunistycznego skrzydła ruchu domagającego się reform;  angażował się w debatę polityczną i opowiedział się za utworzeniem demokratycznego społeczeństwa. Po krwawym stłumieniu reformatorów przez państwa członkowskie Układu Warszawskiego otrzymał zakaz publikacji i stał się jednym z najbardziej znanych dysydentów i krytyków systemu. W 1969 roku był jednym z dziesięciu sygnatariuszy petycji pod tytułem Dziesięć punktów do rządu czechosłowackiego, ostro sprzeciwiającej się okupacji oraz jej politycznym i kulturalnym następstwom. W 1977 był jednym ze współtwórców Karty 77, wszedł w skład Komitetu Obrony Prześladowanych za Przekonania. Był bohaterem „aksamitnej rewolucji” z 1989 roku,  wielokrotnie aresztowany przez komunistyczne służby bezpieczeństwa, skazywany na więzienie, z przerwami, 5 lat. Był wielkim przyjacielem Polski, z dumą noszącym znaczek „Solidarności”.

 

Jego dokonania polityczne znane są na całym świecie w odróżnieniu od twórczości literackiej, mało znanej również w Polsce. Lata 60. i 70. były trudnym okresem dla wolnej literatury w krajach komunistycznego reżimu, propagujących realizm socjalistyczny jako wzorzec literatury i konwencję podporządkowaną interesom partii, w której ideologia zastąpiła europejskie tradycje, a humanizm został wyparty przez kolektyw. Jednocześnie to, co było zwycięstwem nad komunistami uzbrojonymi w aparat cenzury, to drugi obieg wydawniczy, który powoli, acz konsekwentnie, przełamywał państwowy monopol w literaturze. Doprowadził do zlikwidowania komunistycznego modelu kultury, dzięki tzw. „wrogom ludu”,  nie tylko solidarności intelektualistów, artystów, studenckiej młodzieży i działaczy opozycyjnych, ale i opozycyjnej publiczności – czytelnikom, dla których wartości zakazane zaczęły pełnić rolę wzorca moralnego.

 

„Wrogiem ludu” został Havel już w szkole podstawowej, z racji swojego urodzenia w znanej rodzinie przedsiębiorców, naukowców i intelektualistów. Komunistyczny reżim zamknął przed nim wszystkie szkoły, które wybierał, wszystkie podania o przyjęcie były odrzucane. Gdy po maturze zaczął pisać w czasopiśmie Květen, do niefortunnego pochodzenia doszła szczególna zdolność odsłaniania absurdów komunistycznej rzeczywistości, tej wszechogarniającej obłudy, zarówno w treści, jak i w języku ówczesnego systemu. Jego twórczość obejmuje trzy gatunki: poezję, dramat, eseistykę. Także twórczość epistolarną, krytykę teatralną i literacką, przemówienia i inne formy okazjonalne. Pierwsze dramaty: Garden party czy trzy jednoaktówki: Audiencja, Wernisaż i Protest są obrazem człowieka na tle komunistycznej rzeczywistości, która jednako zniewala, sieje strach i terror, jak i kusi słabych lub w najlepszym wypadku zachęca do konformizmu, do bycia marionetkami systemu. Pojawiający się motyw faustowski to także oblicze nowego zła - komunizmu, w którym zbiurokratyzowana, totalitarna maszyna odwracając znaczenie pojęć, niszczy naturalny świat ludzkich wartości i znaczeń, zatraca sens istnienia, kaleczy tożsamość i moralność. I chociaż Havel nie chce być filozofem i moralistą, porusza się w obszarach jej przynależnych: wolności, władzy, moralności. Także Prawdy, o którą walka „jest służbą, która przeistacza się w obronę człowieka i jego prawa do wolnego i prawdziwego życia” – pisze w najbardziej znanym eseju Moc bezmocných (Siła bezsilnych), przedstawiającym program oporu przeciwko reżimowi komunistycznemu.

 

Wiele zagrożeń widział też we współczesnym życiu. Gdy więc Donald Tusk, składając kondolencje najpierw Putinowi z powodu zatopienia platformy wiertniczej, wydaje później oświadczenie, że „Václav Havel był wielkim Europejczykiem, jednym z "ojców" jej kolejnego zjednoczenia”, to dowód, że zarówno poglądy polityczne jak i twórczość literacka V.Havla są mu całkowicie obce. Havel był krytykiem dzisiejszej, globalnej cywilizacji i współczesnej Europy, która nie szanuje tradycji i dzieł przodków, w której korzyść krótkotrwała przeważa nad perspektywiczną. „Jesteśmy owładnięci pychą i wszechwiedzą” – mówi w ubiegłorocznym tekście Trzeba się dziwić dla GW -  „krótkowzroczni, nastawieni jedynie na zysk” *. O tej stronie życia mówi również Tusk: „Dzięki takim ludziom jak Havel, komunizm nie wydziedziczył nas z majątku”.  To prawda. Bo to liberałowie w wolnej Polsce nas wydziedziczyli, inicjując demontaż i wyprzedaż polskiej gospodarki, w czym niechlubnym  kontynuatorem jest Platforma, trwoniąc dorobek pokoleń. A może na spółkę z komunistami?

 

Właśnie o tych wszystkich patologiach pisał Havel, który pragnął Europy ojczyzn, a nie eurokołchozu, zarządzanego przez samowybieralne elity, którego wcześniej czy późnej czeka katastrofa. Z kilku powodów. Najważniejszy, to zgoda na życie w kłamstwie, które dotyka współczesną cywilizację, niebezpieczną nie tylko przez zatracenie ładu egzystencji, zanik świata mitów, podobieństw, wiary, Boga. Z chciwości, pychy, chęci władzy. Cywilizacja, która jest światem designu, nie jest kulturotwórcza, nie tworzy wartości moralnych i intelektualnych, jest pusta, plastikowa, bezmyślna i bezrefleksyjna.  Dlatego zagraża jej niebezpieczeństwo. Etatyzmu, biurokratyzmu, zagłady człowieka w jego prawach, ale także Piękna, Dobra i Prawdy.  

 

Václav Havel komunikował się z   Narodem wprost, nie powielał komunistycznej propagandy sukcesu, jak nasi rządzący. „Drodzy obywatele – mówił w orędziu noworocznym 1 stycznia 1990 roku - przez czterdzieści lat w ten dzień słyszeliście z ust moich poprzedników na wszystkie sposoby powtarzane: jak nasza ziemia rozkwita, ile kolejnych milionów ton stali wytopiono, jacy jesteśmy wszyscy szczęśliwi, jak ufamy władzy i jakie piękne perspektywy otwierają się przed nami. Zakładam, że nie wybraliście mnie na ten urząd po to, abym i ja was okłamywał. Nasza ziemia nie kwitnie. Wielki twórczy potencjał naszego narodu jest nie wykorzystany”.

 

Jak fałszywie brzmią w tym kontekście słowa kolejnych orędzi premiera Tuska. Jak obraźliwie brzmi wypowiedź przewodniczącego Parlamentu Europejskiego, że : "W Polsce ceniliśmy Havla bardziej niż jego rodacy". W Czechach bardziej ceniono prezydenta Lecha Kaczyńskiego niż  rodzima partia Jerzego Buzka, który w lipcu popierał przyznanie nagrody „Kwadrygi” Władimirowi Putinowi, bo „pod panowaniem Putina utrwala się w Rosji specyficzna demokracja”. I tylko dzięki Havlowi, który zagroził oddaniem swojej, jury ugięło się ogłaszając, że w tym roku „Kwadrygi” nie budiet. Buzkowi pozostał tylko wstyd.

 

Dzisiaj ostatnia droga Václava Havla. Czesi mogą być dumni, że dane im było mieć takiego prezydenta. A my, cóż? Prócz spuszczenia flagi do połowy, możemy zazdrościć Czechom, że ICH prezydent będąc „obywatelem świata” był przede wszystkim Czechem, a dopiero później Europejczykiem.

 

Magda Figurska