Nowa książka Martina Pollacka Dlaczego rozstrzeli Stanisławów? jest zbiorem reportaży i artykułów przeważnie drukowanych już wcześniej w różnych niemieckojęzycznych periodykach. Niemal wszystkie teksty łączy jeden wątek: losy ludzi. Losy ludzi i ich wielojęzycznego i wieloetnicznego świata, który bezpowrotnie przeminął. Dzięki wyjątkowemu przywiązaniu do szczegółow i plastycznemu językowi Pollack przywraca na moment ten świat do życia.
Znaleziona fotografia, list czy nagrobek (np. tytułowy esej) są pretekstem do snucia opowieści o mieszkańcach dziewiętnastowiecznej i przedwojennej Galicji czy Podola. „Nie było w tym nic dziwnego – pisze Pollack o jednej ze wsi podolskiej – że ktoś mówił w jidysz, po hebrajsku, polski, ukraińsku i niemiecki, a zapytany czy zna jakiś język obcy, z ubolewaniem odpowiadał, ze niestety nie” (s.91). Niestety wraz z II wojną światową ten świat został zniszczony.
Został zniszczony za sprawą zwykłych ludzi: kochających mężów, wspaniałych ojców, troskliwych dziadków – takich jak dziadek czy ojciec autora. Zarówno dziadek, jak i ojciec Martina Pollacka byli zaślepionymi narodowymi socjalistami i brali udział w zbrodniach wojennych. Na co dzień jednak sprawiali wrażenie normalnych. Autor pokazuje zwłaszcza kontrast między ciepłym i opiekuńczym dziadkiem, którego pamięta ze swojego dzieciństwa przypadającego na powojenne czasy a brutalnym urzędnikiem nazistowskim odpowiedzialnym za aryzację, którym dziadek był w czasie II wojny światowej. Dziadek całe życie uważał, że nie zrobił nie niegodnego: a proces wytoczony mu po wojnie uznał za złośliwe szykany ze strony zwycięzców. Takich ludzi w Austrii było więcej: sądzili, że przegrali, ale pocieszali się, że ich idee przetrwały. Uważali się za ofiary, na których próbowano zrzucić winę za wybuch II wojny (mówili, że to kłamstwo historyczne) i zbrodnie wojenne (odrzucali je jako „rzekome ofiary”).
Książka Pollacka pokazuje również – a przynajmniej w wspomnieniach różnych ludzi pojawia się ten wątek – że niemieccy naziści mogli liczyć na pomoc w swoich zbrodniczych planach. Wybuch wojny, destablizacja ustalonego porządku, perspektywa wzbogacenia sprzyjały niechlubnym zachowaniom nierzadko motywowanych antysemityzmem. Dwa przykłady jeden z uratowanych wspomina poczucie zagrożenia towarzyszące mu w latach okupacji. Bał się polskich szmalcowników, którzy donosili na Żydów: „Przeczesywali ulice, czaili się w bramach i kawiarniach. Nierzadko wystarczał jakiś gest, słowo albo bojaźliwy rzut oka za siebie i już rozpoznawali swoją ofiarę (...) Najpierw wyciskali z Żydów, co tylko się dało, pieniądze, złoto i tak dalej. Potem wydawli ich Niemcom, była za to nagroda” (s.25). „Jehoszua Getner, jeden z nielicznych mieszkańców pobliskiego miasteczka Kosowa, którzy przeżyli, i autor historii zagłady w Kosowie, pamięta masakry urządzane przez Hucułów – choćby w Jabłonnicy na Czarnym Czeremoszem, gdzie wrzucali Żydów do rwącego strumienia górskiego i topili. Także w innych wsiach miejscowi często byli szybsi od Niemców i ukraińskiego milicji. Niektórzy książa greckokatoliccy mówili w kazaniach, że nieszczęście, które spadło teraz na Żydów, to kara za to, że zamęczyli na śmierć Bożego Syna (s.79).
W sumie książka smutna: traktuje głównie o miejscach i ludziach, których nie ma. Opublikowało ją wydawnictwo Czarne – przywołujące nazwę wsi, po której został jedynie kościół przeniesiony do muzeum.
