Na pytanie kiedy ukształtowały się ostatecznie powojenne granice Polski większość osób odpowie, że w 1945 roku na mocy porozumień w Jałcie i Poczdamie. Nie jest to jednak prawda ponieważ ostatnia korekta granicy miała miejsce 1951 roku na linii Polska- Związek Radziecki…
Zmiana granic jaka nastąpiła po drugiej wojnie światowej była traumą dla kilku milionów kresowiaków, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia rodzinnych stron. Polska została przesunięta na zachód i wróciła do granic z czasów piastowskich. Mieszkańcy okolic Przemyśla, Zamościa czy Rzeszowa stali się teraz mieszkańcami najbardziej wysuniętych na wschód terenów kraju, mimo, że jeszcze kilka lat wcześniej można było nazwać ich praktycznie mieszkańcami środkowej Polski.
Przenieśmy się teraz do roku 1951. Polska znajduje się w środku epoki stalinizmu. W kraju panuje terror, donosicielstwo jest na porządku dziennym, a służba bezpieczeństwa wraz z oddziałami KBW poluje na niedobitków partyzantów ukrywających się po lasach. W tym czasie miało jednak dojść do jeszcze jednego wydarzenia- korekty granicy wschodniej. Główną przyczyną chęci wymiany terytorium przez Związek Radziecki były złoża węgla kamiennego znajdujące się po polskiej stronie granicy w okolicy Bełza i Krystynopola. Chciwość ZSRR nie znała granic dlatego Stalin nakazał dokonania korekty granicy. Polska w zamian za tereny bogate w węgiel miała otrzymać ubogie we wszelkie surowce tereny wokół Ustrzyk Dolnych. Wszystko było wpisane w zasadę na jakich opierały się stosunki bilateralne między PRL z ZSRR: „My dajemy im węgiel, a w zamian oni biorą od nas mięso”.
Na szczęście wymieniony w 1951 roku odcinek granicy był niezbyt wielki. Niemniej jednak po 1951 roku wytworzył się niebezpieczny precedens. Mieszkańcy ściany wschodniej bali się, czy Stalin nie wpadnie na kolejny pomysł wymiany terytorium, bo takie plotki się pojawiały. Jednakże w 1953 roku Stalin zmarł, a w raz nim pomysły kolejnych korekt granic.
Pełny treść umowy zawartej między PRL, a ZSRR znajduje się poniżej.
Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej z 1952 r., nr 11, poz. 63.
U M O W A
pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zamianie odcinków
terytoriów państwowych, podpisana dnia 15 lutego 1951 r.
(Ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 26 maja 1951 r. - Dz. U. R. P. Nr 31, poz. 242).
W Imieniu Rzeczypospolitej Polskiej:
B O L E S Ł A W B I E R U T
PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
podaje do powszechnej wiadomości:
W dniu piętnastym lutego tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego pierwszego roku podpisana została w Moskwie Umowa pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zamianie odcinków terytoriów państwowych w następującym brzmieniu dosłownym:
U M O W A
pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zamianie odcinków terytoriów państwowych.
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Prezydium Rady Najwyższej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, w celu częściowej zmiany i uzupełnienia Umowy Granicznej pomiędzy Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich z dnia 16 sierpnia 1945 roku, postanowili zawrzeć niniejszą Umowę i mianowali jako swych pełnomocników:
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Wiceprezesa Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej
Zawadzkiego Aleksandra,
Prezydium Rady Najwyższej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Ministra Spraw Zagranicznych Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich
Wyszyńskiego Andrzeja Janurarowicza,
którzy po wymianie swych pełnomocnictw, uznanych za sporządzone w należytej formie i w całkowitym porządku, zgodzili się na następujące postanowienia:
A r t y k u ł 1.
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich odstępuje w drodze wzajemnej zamiany Rzeczypospolitej Polskiej odcinek terytorium państwowego w obwodzie drohobyckim o ogólnej powierzchni 480 kilometrów kwadratowych, przy czym odcinek ten włącza się w skład terytorium państwowego Rzeczypospolitej Polskiej i odpowiednio zmienia się istniejącą granicę między Polską a Związkiem SRR zgodnie z załączonym opisem granicy i mapą w podziałce 1:500.000.
A r t y k u ł 2.
Ze swojej strony Rzeczypospolita Polska odstępuje w drodze wzajemnej zamiany Związkowi Socjalistycznych Republik Radzieckich odcinek terytorium państwowego w województwie lubelskim o ogólnej powierzchni 480 kilometrów kwadratowych, przy czym odcinek ten włącza się w skład terytorium państwowego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i odpowiednio zmienia się istniejącą granicę między Polską a Związkiem SRR zgodnie z załączonym opisem granicy i mapą w podziałce 1:500.000
A r t y k u ł 3.
Celem przeprowadzenia w terenie linii granicznej między Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich zgodnie z artykułem 1 i 2 niniejszej Umowy oraz celem sporządzenia odpowiednich aktów Strony powołują na zasadach parytetu Mieszaną Polsko-Radziecką Komisję dla Delimitacji Granicy. Komisja winna rozpocząć swoją pracę nie później niż w ciągu 2 tygodni i zakończyć ją nie później niż w ciągu 2-3 miesięcy od dnia wymiany dokumentów ratyfikacyjnych. Wydatki na utrzymanie Mieszanej Polsko-Radzieckiej Komisji dla Delimitacji Granicy poniosą Umawiające się Strony w równych częściach.
A r t y k u ł 4.
Zagadnienia majątkowe związane z zamianą odcinków reguluje Protokół załączony do niniejszej Umowy i wchodzący w życie równocześnie z Umową, której jest nieodłączną częścią.
A r t y k u ł 5.
Umowa niniejsza podlega ratyfikacji w możliwie najkrótszym czasie i wchodzi w życie od dnia wymiany dokumentów ratyfikacyjnych. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych odbędzie się w Warszawie. Sporządzono w Moskwie dnia 15 lutego 1951 roku w dwu egzemplarzach, każdy w języku polskim i rosyjskim, przy czym oba teksty posiadają jednakową moc.
Z upoważnienia
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej A. ZAWADZKI
Z upoważnienia
Rady Najwyższej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich A. J. WYSZYŃSKI
Załącznik.
P R O T O K Ó Ł
do Umowy pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich z dnia 15 lutego 1951 roku o zamianie odcinków terytoriów państwowych.
A r t y k u ł 1.
Każda z Umawiających się Stron przekazuje bez odszkodowania w stanie nienaruszonym nieruchomy majątek państwowy, spółdzielczo-kołchozowy, spółdzielczy, jak również inny majątek społeczny, włącznie z urządzeniami przedsiębiorstw, kolei żelaznych, środków łączności, Rządowi państwa, na rzecz którego przechodzi dane terytorium. Umawiające się Strony mają prawo wywozu z podlegających zamianie terytoriów ruchomego majątku państwowego, spółdzielczo-kołchozowego i spółdzielczego, jak również innego majątku społecznego, włącznie z zapasowymi i nie wmontowanymi urządzeniami przedsiębiorstw, kolei żelaznych, środków łączności, a także środków transportu (taboru kolejowego, samochodów, wozów, zwierząt pociągowych), traktorów, kombajnów, innych maszyn rolniczych, zwierząt użytkowych.
A r t y k u ł 2.
Każda ze Stron ma prawo przeniesienia swoich budowli i urządzeń ochrony pogranicza.
A r t y k u ł 3.
Wartość mienia nieruchomego, pozostawionego na podlegających zamianie odcinkach przez osoby przesiedlające się, nie podlega kompensacie ze strony państwa, na którego terytorium to mienie pozostaje.
A r t y k u ł 4.
Strony umówiły się, że przekazanie odcinków podlegających zamianie i przesiedlenie ludności winno być zakończone przez każdą ze Stron nie później niż w ciągu 6 miesięcy od dnia wejścia w życie Umowy.
A r t y k u ł 5.
Dla realizacji postanowień niniejszego Protokołu powołuje się Polsko-Radziecką Komisję, do której każda z Umawiających się Stron wyznaczy trzech pełnomocników wraz z odpowiednim personelem nie później niż w ciągu dwóch tygodni od dnia wejścia w życie Umowy. Do kompetencji Komisji należy sporządzenie aktów zdawczo-odbiorczych dotyczących przekazywanego mienia i sporządzenie Protokołu Końcowego.
A r t y k u ł 6.
Ochronę mienia pozostawionego na odcinkach, podlegających zamianie, aż do chwili faktycznego przekazania danego odcinka, sprawują władze Strony, przekazującej odcinek.
Z upoważnienia
Prezydenta Rzeczypospolitej Polski- A. ZAWADZKI
Z upoważnienia
Rady Najwyższej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich- A. J. WYSZYŃSKI
Załącznik do art. 1 Umowy pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich z dnia 15 lutego 1951 r.
O P I S
linii granicy państwowej na odcinku terytorium odstępowanego przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Rzeczypospolitej Polskiej. Początkowym punktem linii granicy państwowej na odcinku terytorium odstępowanego przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Rzeczypospolitej Polskiej w drodze zamiany jest punkt, położony na polsko-radzieckiej granicy państwowej na rzece San w przybliżeniu 3,9 km (w linii prostej) na północny-wschód od ujścia rzeki Wołosaty do rzeki San i w przybliżeniu 0,5 km na południe od kościoła miejscowości Żurawin. Od tego miejsca linia granicy przechodzi z początku na północ, a potem w kierunku północno-zachodnim, zostawiając po stronie ZSRR miejscowości Żurawin, Chaszczów, Grąziowa, Nanowa i Łopusznica, a po stronie Polski - Lutowiska, Michniowiec, Bystre, Bandrów-Kolonia, Krościenko i Liskowate i łączy się z polsko-radziecką granicą państwową w punkcie, położonym w przybliżeniu 3,8 km na wschód od kościoła miejscowości Jureczkowa i 6,7 km na północny-zachód od kościoła miejscowości Łopusznica.
Załącznik do art. 2 Umowy pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich z dnia 15 lutego 1951 r.
O P I S
linii granicy państwowej na odcinku terytorium odstępowanego przez Rzeczpospolitą Polską Związkowi Socjalistycznych Republik Radzieckich. Początkowym punktem linii granicy państwowej na odcinku terytorium odstępowanego przez Rzeczpospolitą Polską Związkowi Socjalistycznych Republik Radzieckich w drodze zamiany jest punkt, położony na polsko-radzieckiej granicy państwowej w przybliżeniu 2,2 km na południowy-wschód od kościoła miejscowości Wierzbica i w przybliżeniu 5,9 km na północny-wschód od kościoła miejscowości Kornie. Od tego miejsca linia granicy przebiega w kierunku północno- północno-wschodnim, zostawiając po stronie ZSRR linię kolejową Rawa Ruska - Krystynopol, a po stronie Polskiej miejscowość Wierzbica i dochodzi do punktu, położonego w przybliżeniu 2,2 km na zachód od stacji kolejowej Uhnów i w przybliżeniu 4,0 km na północny-wschód od kościoła miejscowości Wierzbica. Dalej linia granicy przebiega w kierunku wschodnim, pozostawiając po stronie ZSRR linię kolejową Rawa Ruska - Krystynopol i miejscowości Uhnów, Korczów, Tuszków, a po stronie Polski - Tarnoszyn, Korczmin, Oserdów i dochodzi do punktu położonego na drodze gruntowej Bełz - Oserdów, w przybliżeniu 3,3 km na północny-zachód od stacji Bełz. Następnie linia granicy skręca na północny-północny-wschód i przebiega dalej w tymże kierunku, pozostawiając po stronie ZSRR miejscowości Przemysłów, Wierzbiąrz, Rusin, Waręż, Uhrynów, Piaseczno, a po stronie Polski - Oserdów, Dłużniów, Hulcze, Oszczów i łączy się z polsko-radziecką granicą państwową na rzece Bug w punkcie położonym w przybliżeniu 6,2 km na południowy-wschód od kościoła miejscowości Kryłów i w przybliżeniu 4,9 km na zachód od kościoła miejscowości Litowiż.
Po zaznajomieniu się z powyższą Umową uznaliśmy ją i uznajemy za słuszną zarówno w całości, jak i każde z postanowień w niej zawartych; oświadczamy, że jest przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona, oraz przyrzekamy, że będzie niezmiennie zachowywana.
Na dowód czego wydaliśmy Akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej w Warszawie dnia 28 maja 1951 roku.
Bolesław Bierut
Prezes Rady Ministrów: J. Cyrankiewicz
Minister Spraw Zagranicznych: St. Skrzeszewski
Marcin Niewiadomy, portal 10milionow.pl
