20 stycznia 1924 roku odsłonięto na Uniwersytecie Warszawskim tablicę poświęconą studentom poległym w walkach o niepodległość Polski w latach 1918-1920.
W kwietniu 1922 roku powstał Komitet uczczenia pamięci poległych studentów Uniwersytetu Warszawskiego, w skład którego weszli przedstawiciele wszystkich zrzeszeń akademickich. Jego przewodniczącym został student Wydziału Prawa Janusz Rabski.
Pierwszym zadaniem Komitetu było ustalenie listy studentów, którzy oddali swe życie w obronie niepodległości. W tym celu poprzez ogłoszenia w prasie zwrócono się do rodzin poległych o nadsyłanie informacji o okolicznościach ich śmierci. Wiele danych uzyskano także dzięki relacjom innych studentów Uniwersytetu.
W wyniku ponad roku trwającej intensywnej pracy ustalono nazwiska 108 studentów i studentek Uniwersytetu, którzy oddali życie w obronie Ojczyzny. Jednocześnie w porozumieniu z władzami uczelni ustalono, iż najlepszą formą uczczenia ich poświęcenia będzie tablica pamiątkowa umieszczona w holu budynku Rektoratu, czyli w Pałacu Kazimierzowskim.
W 1923 roku Komitet ogłosił konkurs na zaprojektowanie tablicy pamiątkowej ku czci poległych studentów. Tablica miała być wykonana z białego marmuru, a ryte w nim złote litery o wysokości 2 cm. Termin nadsyłania prac ustalono na l września 1923 roku, a zwycięzca miał otrzymać nagrodę w wysokości l min marek polskich.
W związku z planowanym odsłonięciem tablicy latem 1923 roku Komitet przedstawił listę nazwisk studentów, które będą umieszczone na tablicy. Jednocześnie poinformował, iż ewentualne propozycje uzupełnienia tej listy o nowe nazwiska będą przyjmowane tylko do 15 września 1923 roku.
Zdecydowana większość studentów UW, którzy oddali życie w obronie Ojczyzny, urodziła się w latach 90-ych XIX wieku. Najstarszy urodził się w 1885 roku, a najmłodszy w 1901 roku. Pochodzili z różnych warstw społecznych oraz różnych części Polski – chociaż niemal 1/3 z nich (36 osób) urodziła się w Warszawie. Ogromną grupę wśród nich stanowili studenci trzech wydziałów – Prawa (55 osób), Lekarskiego (34 osób) oraz Filozoficznego (25 osób).
Odsłonięcie tablicy nastąpiło 20 stycznia 1924 roku Uroczystość poprzedziło nabożeństwo żałobne za dusze poległych i zmarłych w walce o niepodległość studentów, które odprawił dziekan Wydziału Teologicznego ks. prof. Ignacy Grabowski, a homilię wygłosił ks. Antoni Szlagowski.
O godzinie 12.30 w auli Pałacu Kazimierzowskiego, w obecności senatu uniwersyteckiego, przedstawicieli władz państwowych, miejskich, rodzin poległych studentów oraz licznie zgromadzonej młodzieży akademickiej nastąpiło uroczyste odsłonięcie i poświęcenie tablicy.
„Przy dźwiękach marsza żałobnego Chopina – napisano w „Kurjerze Warszawskim” – w wykonaniu akademickiego koła muzycznego pod dyrekcją stud. filoz. p. Tołłoczki, wkroczyli na salę, parami, w okazałym pochodzie, profesorowie uniwersyteccy w togach i beretach, poprzedzając J.M. rektora, za którym szedł chorąży ze sztandarem korporacji akademickiej. Rektor i profesorowie zasiedli na podium, po obu bokach którego rozstawili się malowniczo delegacji korporacji akademickich ze swymi sztandarami.”
Po krótkim zagajeniu rektora prof. Ignacego Koschembahra-Łyskowskiego na katedrę wszedł wybitny historyk prof. Władysław Smoleński, który wygłosił odczyt Młodzież w walkach o niepodległość Polski. Po przypomnieniu historii wojen toczonych w czasach nowożytnych oraz walk w okresie rozbiorów, podkreślił wielki wkład młodzieży polskiej w odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. oraz w wojnie polsko-bolszewickiej w latach 1919-1920. Wojnie, w której naród polski zwyciężył „wsparty młodzieżą, która na znak niebezpieczeństwa opuściła ławy szkolne i szła do boju za przodującym z krzyżem w ręku księdzem Skorupką, dającym jej ostatnią lekcję przedzgonną, że największą cnotą jest ofiara na ołtarzu ojczyzny. Młodzież ta zagrzała obronę potęgą duch i dokonała cudu nad Wisłą.”
Następnie student Stanisław Słupecki, odczytał w zastępstwie chorego przewodniczącego Komitetu, Janusza Rabskiego, sprawozdanie z działalności Komitetu oraz przypomniał genezę ochotniczego wstępowania studentów do odradzającego się Wojska Polskiego. Następnie poprosił w imieniu studentów rektora o odsłonięcie tablicy. W czasie, gdy chór akademicki wykonywał Hymn Mikołaja Gomółki dziekan Wydziału Teologicznego ks. prof. Ignacy Grabowski dokonał poświęcenia tablicy.
Po odczytaniu przez Słupeckiego nazwisk poległych studentów, chór akademicki, wykonując Polonez elegijny Zygmunta Noskowskiego, zakończył uroczystość.
Podobna tablica została także odsłonięta w gmachu Politechniki Warszawskiej.
Obie tablice, ocalałe w czasie wojny i okupacji niemieckiej, zostały usunięte, a następnie zniszczone przez „nieznanych” sprawców latem 1945 roku.
Już w 1990 roku władze Politechniki Warszawskiej zadecydowały o umieszczeniu w głównym budynku tablicy poświęconej 81 studentom tej uczelni poległym w latach 1918-1920.
Na Uniwersytecie Warszawskim dopiero w zeszłym roku powstał Komitet, którego celem jest odtworzenie przedwojennej tablicy, poświęconej studentom poległym w walkach „o całość i niepodległość Polski w latach 1918-1920”.
Wybrana literatura:
R. Gawkowski, A. Kunert, K. Pilecki – Księga Pamięci poświęcona studentom Uniwersytetu Warszawskiego poległym i zmarłym w czasie walk o niepodległość 1918-1921
S. Pomarański – Zarys historii wojennej 36-go pułku piechoty Legii Akademickiej
W. Smoleński – Młodzież w walkach o niepodległość Polski
