Początki konspiracji narodowej z uwzględnieniem Narodowych Sił Z

Dariusz Wieleba

Początki konspiracji narodowej z uwzględnieniem Narodowych Sił Zbrojnych (1939–1942)

Niniejszy referat jest próbą przedstawienia w szerszym kontekście tych organizacji konspiracyjnych z okresu II wojny światowej, których organizatorzy – podobnie jak programy – wywodzili się z organizacji narodowych okresu międzywojennego. Jest to przyczynek do refleksji nad wpływem podziemia narodowego na tworzenie konspiracji oraz nad jego wkładem w walkę z okupantem niemieckim i sowieckim.

Po wybuchu II wojny światowej i klęsce w kampanii wrześniowej ruch narodowy poniósł poważne straty. Wielu działaczy zginęło w trakcie walk, wielu zostało zamordowanych po wkroczeniu Niemców do Polski. Na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej podobne działania prowadzili Rosjanie[1]. Jednak zaraz po przegranej kampanii wrześniowej wszystkie partie polityczne rozpoczęły tworzenie własnych organizacji konspiracyjnych. Początkowo tworzono niewielką grupę organizacyjną, która opracowywała program i struktury. Jednocześnie tworzono grupy bojowe, które miały zapewnić własną siłę zbrojną. Niektóre organizowano oddolnie przez wojskowych lub osoby cywilne, inne posiadały już pewne zaplecze, np. struktury terytorialne (szczególnie dotyczyło to partii politycznych). Część organizacji pozostawała elitarna, inne stawały się ogólnokrajowe[2].

Należy wspomnieć, że jeszcze przed wybuchem wojny Oddział II Sztabu Generalnego WP rozpoczął werbowanie i tworzenie sieci niezależnych grup dywersyjnych, których zadaniem miała być dywersja pozafrontowa. W 1934 r. utworzono w Warszawie ośrodek koordynacyjny dla działań tych grup „Komitet Siedmiu”[3]. Kierował nim dyrektor Departamentu Konsularnego MSZ Wiktor Drymmer[4]. Do grup dywersyjnych przyjmowano oficerów „Dwójki”, pracowników wywiadu Straży Granicznej, członków partii politycznych.

Jeszcze w trakcie działań wojennych marszałek Edward Śmigły-Rydz, podjął decyzję o rozpoczęciu przygotowań do stworzenia organizacji podziemnej[5]. Wzorem miała być struktura utworzonej podczas I wojny światowej Polskiej Organizacji Wojskowej. Osobą wyznaczoną do tych działań pod okupacją niemiecką miał być pułkownik Zygmunt Wenda[6], po stronie sowieckiej zaś kpt. Jerzy Niezbrzycki[7]. Po wkroczeniu 17 września 1939 r. Sowietów do Polski i internowaniu władz polskich w Rumunii marszałek Edward Śmigły-Rydz wysłał do Warszawy, 26 września, drogą lotniczą, mjr. dypl. Edmunda Galinata[8], którego zadaniem było dowodzenie powstałą organizacją podziemną. Po przybyciu do Warszawy mjr E. Galinat spotkał się z gen. dyw. Juliuszem Rómmlem, który przekazał go gen. bryg. Michałowi Karaszewiczowi-Tokarzewskiemu[9], który dzień wcześniej utworzył dowództwo nowej organizacji podziemnej pod nazwą Służba Zwycięstwu Polski. Dnia 10 października 1939 r. powołano Główną Radę Polityczną SZP, w skład której weszli przedstawiciele partii politycznych: Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Demokratycznego i Stronnictwa Narodowego. Rozpoczęto organizowanie struktur terenowych. Jednak 13 listopada 1939 r. Wódz Naczelny gen. Władysław Sikorski podjął decyzję o powołaniu nowej organizacji podziemnej pod nazwą Związek Walki Zbrojnej[10]. Komendantem organizacji został mianowany gen. Kazimierz Sosnkowski. W kraju powołano dwie komendy ZWZ: na obszar pod okupacją niemiecką i pod okupacją sowiecką (16 stycznia 1940 r.). Dowódcą pierwszej został płk Stefan Rowecki[11], drugiej gen. M. Karaszewicz-Tokarzewski. W lutym 1940 r. przy ZWZ powstał Polityczny Komitet Porozumiewawczy, złożony z przedstawicieli głównych stronnictw politycznych działających w podziemiu (SN, PPS, SL oraz później SP). Utworzono również stanowisko Delegata Rządu na Kraj, który miał reprezentować rząd na terenach okupowanych i zapewnić łączność z władzami na wychodźstwie. Działania te zakończyły, w 1941 r., pierwszy etap tworzenia Polskiego Państwa Podziemnego i rozpoczął się drugi – jednoczenie organizacji podziemnych w jeden organizm.

Wraz z tworzeniem się organizacji rządowej powstało wiele innych organizacji podziemnych. Liczbę ich określić można na ok. 150[12]. Wśród nich znajdowały się organizacje narodowe. Ze względu na stosunki polityczne panujące w okresie międzywojennym od początku były one tworzone w opozycji do działań sanacyjnych (działaczy, którzy pozostali w kraju i tworzyli ZWZ). Uważano, że nadszedł czas zmian i ruch narodowy powinien to wykorzystać, tworząc dobrze zorganizowane podziemie. Muszę zaznaczyć, że o wielu z tych inicjatyw wiemy mało lub nic, czasem znamy tylko nazwę. Chcąc w jakiś sposób uszeregować informacje, zastosuję metodę alfabetyczną.

Bataliony Śmierci za Wolność(1939–1940). Organizacja utworzona prawdopodobnie pod koniec 1939 r. w Toruniu. Objęła swoim zasięgiem miasto i jego okolice. Organizatorem i dowódcą został prof. Zygmunt Moczyński. Na początku 1940 r. należało do niej ok. 200-400 konspiratorów[13]. W marcu i kwietniu 1940 r. Gestapo rozbiło organizację, dokonując aresztowania wielu działaczy w tym prof. Z. Moczyńskiego[14].

Grupa „Bena”, kryptonim „Orzeł Biały” (1939–1942). Organizacja utworzona przez Alojzego Sochę, ps. „Beno”[15]. Program organizacji miał charakter narodowo-katolicki. Została podporządkowana AK[16].

„Gryf Kaszubski/Pomorski” (1939–1941). Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Kaszubski” dowodzona była przez Józefa Dambka, ps. „Jur”, „Lech”[17]. Została utworzona we wrześniu 1939 r. z członków tzw. sieci Dywersji Pozafrontowej. Do organizatorów należeli m.in.: por. Augustyn Westphal ps. „Echo”, „Dzwon”[18], por. Jan Gończ, por. Grzegorz Wojewski, Klemens Bronk ps. „Placek”, Bronisław Brunk oraz Józef i Jan Gierszewscy (ojciec i syn). Przystępowały do niej grupy konspiracyjne działające na terenie Kaszub[19]. Program organizacji głosił walkę z okupantem niemieckim i sowieckim. O akcjach tej organizacji nie wiemy zbyt wiele [20].

„Gryf Pomorski” (1941–1945). Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Pomorski” była połączeniem trzech podziemnych organizacji: Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Kaszubski”, której dowódcą był Józef Dambek, Wojskowej Organizacji Niepodległościowej „Koral”, której dowódcą był ks. ppłk Józef Wrycza[21], i grupy braci Leona i Józefa Kulasów. Organizacja działała na terenie Pomorza i Prus Wschodnich. Znamy dwie wersje deklaracji ideowej, obie mówiły o znaczącej roli wiary katolickiej i walki o przywrócenie ziem Pomorza i Prus Polsce. Określano w niej charakter organizacji jako czysto wojskowy, z podporządkowaniem się „Rządowi na Obczyźnie”. Władzę nad organizacją miała sprawować Rada Naczelna. Prezesem został wybrany ks. ppłk Józef Wrycza, drugim prezesem został Józef Dambek, komendantem wojskowym zaś Bolesław Formela ps. „Romiński”. Liczebność organizacji ocenia się na ok. 15-20 tys. członków. O działalności „Gryfa Pomorskiego” nadal wiemy mało. Wiadomo, że partyzanci należący do organizacji dokonali co najmniej kilkudziesięciu akcji przeciwko okupantowi niemieckiemu, np. w 1942 r. dokonano wysadzenia pociągu, którym miał podróżować Adolf Hitler. Jednak przywódca III Rzeszy wysiadł wcześniej i uniknął zamachu. W 1943 r. dokonano ataku na lotniska w Rumi i Strzebielinie. Od 1942 r. prowadzone były rozmowy scaleniowe z AK, jednak pod wpływem J. Dambka „Gryf Pomorski” podpisał porozumienie ze Zjednoczonymi Organizacjami Ruchu Miecz i Pług (kwiecień 1943 r.). Wywiad organizacji współdziałał z ZWZ-AK. Organizacja poniosła poważne straty w wyniku aresztowań niemieckich, a następnie sowieckich. W 1945 r. organizację rozwiązano. Obszar działania organizacji podzielony był na 3 okręgi. Podstawową jednostką konspiracyjną była piątka szturmowa.

Harcerstwo Polskie,kryptonim Hufce Polskie, Harcerstwo Narodowe (1939–1945). Organizacja harcerska powstała w październiku 1939 r. Utworzona została przez grupę instruktorów harcerskich o poglądach narodowo-katolickich pod przewodnictwem harcmistrza Rzeczypospolitej Stanisława Sedlaczka[22]. Przed wojną tworzyli oni Krąg św. Jerzego[23]. Naczelnikiem Harcerstwa Polskiego został hm. S. Sedlaczek ps. „Sas”, na przewodniczącego Rady Harcerskiej wybrano zaś Władysława Sołtana. Organizacja stała się alternatywą wobec powstałych, również w Warszawie, Szarych Szeregów. W Hufcach Polskich kładziono jednak większy nacisk na życie religijne niż w Szarych Szeregach[24]. Organizacja podzielona była na drużyny, których było 160. Początkowo liczebność Hufców Polskich wynosiła ok. 1600 harcerzy i harcerek. Przeciwstawiano się w pracy z harcerzami dążeniom do ich udziału w bezpośredniej walce z okupantem. Szkolenia miały charakter teoretyczny. Jednak w wyniku angażowania się starszych harcerzy w działania konspiracyjne o charakterze zbrojnym rozpoczęto stopniowe umożliwianie im takich działań w ramach takich organizacji, jak NOW i NSZ. Harcerze i harcerki z Hufców Polskich wzięli czynny udział w Powstaniu Warszawskim. We wrześniu 1945 r. odbyło się ostatnie spotkanie naczelnictwa Harcerstwa Polskiego, dalsze działanie zostało przerwane aresztowaniami dokonanymi przez władze komunistyczne[25].

Konfederacja Narodu (1940–1943). Organizacja skupiająca kilka mniejszych organizacji o charakterze prawicowym. Utworzona została we wrześniu 1940 r. Do jej przywódców zaliczano: Jana Włodarkiewicza[26], Witolda Rościszewskiego i Bolesława Piaseckiego[27]. W 1941 r. doszło do scalenia organizacji z ZWZ. Dowódcą Konfederacji Narodu w ramach ZWZ został Bolesław Piasecki. Utworzono oddziały zbrojne pod nazwą Uderzeniowe Bataliony Kadrowe. Wobec potrzeby jednolitego dowództwa utworzono odrębny pion wojskowy pod nazwą Konfederacja Zbrojna Z organizacją współpracował dowódca „Muszkieterów” Stefan Witkowski. Teren działania podzielony był na 5 okręgów. Prawdopodobnie liczebność organizacji wynosiła ok. 25-30 tys. konspiratorów[28]. Kapelanem KN został ks. Józef Warszawski ps. „Ojciec Paweł”[29].

Legia Orła Białego(1939–1941). Utworzona przez Jana Turowskiego ps. „Granat”, „Jotte”. Obejmowała miejscowość Świedziebnia i okolice. Duszpasterzem organizacji był           ks. Stanisław Mazurczak. Prowadziła głównie akcje sabotażowe[30].

Miecz i Pług (1939–1945). Organizacją powstała w Warszawie, początkowo zasięgiem obejmowała Warszawę i okolice, by następnie stać się organizacją ogólnopolską. Organizatorem i dowódcą został ks. Leon Poeplau ps. „Wolan”[31]. W kierownictwie organizacji znaleźli się m.in.: kpt. Ferdynand Trójnicki ps. „Stefan”, „Wiktor”, Zofia Kossak–Szczucka, por. Józef Maciąg ps. „Sas”, Aleksander Kowalik ps. „Aleksander”, Anatol Słowikowski ps. „Andrzej Nieznany”, Zbigniew Grad ps. „Doktor Zbyszek”. Centralną władzą była Rada Naczelna, prezesem został ks. L. Poeplau, jego zastępcą A. Słowikowski. Teren działania podzielono na Okręgi Korpusów, które dzielono na komendy powiatowe. Prace organizacyjne zostały przerwane przez aresztowanie ks. L. Poeplau i kilku innych działaczy w 1940 r. Szybko odbudowano kierownictwo organizacji, na prezesa powołano Anatola Słowikowskiego ps. „Andrzej Nieznany”. Zmieniono również nazwę na Zjednoczone Organizacje Ruchu „Miecz i Pług”. W 1943 r. wprowadzony został podział terytorialny na okręgi. Zorganizowano również pion wojskowy pod nazwą Armia Podziemna. Powstała ona w 1942 r. z połączenia kilku grup konspiracyjnych, m.in.: Zbrojnego Pogotowia Narodu, Komendy Obrońców Polski, Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryfa Pomorskiego”. Utworzono Komendę Główną, której podlegało sześć Wydziałów: I – Organizacyjny, II – Informacyjny, III – Wyszkolenia, IV – Zaopatrzenia, V – Łączności, VI – Techniczny. Prowadzono szeroki wywiad antyniemiecki i antysowiecki. Do poważnego kryzysu doszło w 1943 r., kiedy w wyniku prawdopodobnie akcji NKWD doszło do likwidacji dowództwa Ruchu „Miecz i Pług”. Śmierć ponieśli m.in. A. Słowikowski, Zbigniew Grad. Akcją kierował agent NKWD Bogusław Hrynkiewicz[32]. Po tych morderstwach organizacja straciła na znaczeniu, właściwie została rozbita. Część członków weszła do AK, część przystąpiła do Narodowych Sił Zbrojnych[33].

Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa (1939–1942). Organizację utworzyli w Warszawie działacze SN, którzy przeciwstawili się zmianom we władzach partii. Zawieszono bowiem działalność Komitetu Głównego SN, powołując na jego miejsce Zarząd Główny SN. Wprowadzając te zmiany, pominięto m. in. członka Komitetu Głównego Karola Stojanowskiego. Doprowadziło to do utworzenia nowej organizacji podziemnej pod nazwą Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa. W skład kierownictwa weszli m.in.: Karol Stojanowski[34], Kazimierz Kowalski, Jędrzej Giertych[35], Jan Matłachowski, Ludwik Jaxa-Bykowski[36]. Działacze NLOW, podjęli równocześnie rozmowy z organizatorami Związku Jaszczurczego, co do połączenia się, chcąc w ten sposób stworzyć przeciwwagę dla NOW. Rozmowy doprowadziły do porozumienia i podjęto kroki w celu połączenia obu organizacji. Jednak w 1940 roku zaczęły się pojawiać zastrzeżenia, co do sposobu i stylu dowodzenia przez K. Stojanowskiego. Doprowadziło to, w konsekwencji, do powrotu części członków do SN i NOW. Mimo tych problemów, nadal Narodowo – Ludowa Organizacja Wojskowa stanowiła poważną siłę w tworzącym się podziemiu narodowym. W 1942 roku połączyła się ze ZJ tworząc Narodowe Siły Zbrojne.

Narodowa Organizacja Bojowa (1939–1941). W listopadzie 1939 r., podczas zebrania w Poznaniu, grupa działaczy Stronnictwa Narodowego podjęła decyzję o powołaniu organizacji podziemnej: Komendy Dzielnicy Zachodniej Armii Narodowej, znanej również pod nazwą Narodowa Organizacja Bojowa. Dowódcą został Antoni Wolniewicz ps. „Marian”, „Znicz”, „Mróz”. Liczebność organizacji wynosiła ok. 30-35 tys. konspiratorów. Jednym z działaczy był o. Julian Stefan Mirochna. Gestapo w 1941 r. rozbiło organizację, część ocalonych weszła bezpośrednio w struktury Narodowej Organizacji Wojskowej[37].

Narodowa Organizacja Wojskowa (1939 - 1945).W październiku 1939 r. w Warszawie Zarząd Główny Stronnictwa Narodowego utworzył organizację wojskową. Dowódcą, a raczej pełniącym obowiązki komendanta, został ppor. rez. Aleksander Demidowicz-Demidecki ps. „Aleksander”[38]. Pod koniec 1939 r. doszło do zmiany na stanowisku komendanta, którym został Bolesław Kozubowski ps. „Bolesław”, „Gruby”, „Trojanowski”. Rozpoczęto tworzenie struktur terenowych, szkolenie kadry konspiracyjnej i działania propagandowe ukierunkowane na konsolidację całego ruchu narodowego. Nie przyniosły one jednak dużych efektów. Początkowo organizacja nie miała określonej nazwy. Używano takich nazw, jak: wojsko czy organizacja wojskowa. Dopiero w 1941 r. wprowadzono jednolitą nazwę – Narodowa Organizacja Wojskowa. Według wspomnień działaczy NOW liczba członków w 1942 r. osiągnęła ok. 100 tys.[39]. Od początku 1942 r. prowadzono rozmowy z ZWZ-AK na temat scalenia obu organizacji, jednak wśród działaczy SN istniała silna grupa przeciwników takiego zjednoczenia. W lipcu 1942 r. doszło do rozłamu, w wyniku którego część działaczy utworzyła ze Związkiem Jaszczurczym Narodowe Siły Zbrojne, a część weszła do AK. Organizacja swoim zasięgiem objęła całą przedwojenną Polskę. Istniało prawdopodobnie 14 okręgów, które dzieliły się na: podokręgi, powiaty, obwody i placówki. Komenda Główna podzielona była na Wydziały: Organizacyjny, Wywiadowczy, Operacyjno-Wyszkoleniowy, Zaopatrzenia, Łączności, Propagandy, Służby sanitarnej. Kapelanem NOW został ks. Jan Stępień ps. „Dr Jan”. Oddziały NOW brały udział w Powstaniu Warszawskim. Po wkroczeniu Sowietów w 1944 roku i decyzji o rozwiązaniu AK, Narodowa Organizacja Wojskowa razem z częścią AK i częścią NSZ utworzyła Narodowe Zjednoczenie Wojskowe.

Narodowe Siły Zbrojne (1942 – 1947).Organizacja powstała we wrześniu 1942 r. z połączenia Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy i części Narodowej Organizacji Wojskowej. Przyłączyły się do niej mniejsze organizacje, m.in.: Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa, Polski Obóz Narodowo-Syndykalistyczny, Zbrojne Pogotowie Narodu, Zakon Odrodzenia Polski, Zbrojne Pogotowie Narodu, częściowo zaś Korpus Obrońców Polski, Organizacja Wojskowa „Wilki”, Polskie Wojska Unijne, Bojowa Organizacja „Wschód” oraz część lokalnych struktur AK (np. północne Mazowsze). Oficjalnym organem grupy była Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna. Zwierzchnictwo polityczne nad Związkiem Jaszczurczym sprawowała ściśle zakonspirowana tzw. „Grupa Szańca”[40]. Zorganizowano również przeciwwagę dla Delegatury Rządu RP na Kraj – Służbę Cywilną Narodu. Była ona podobnie, jak „Grupa Szańca”, nadzorowana przez głęboko zakonspirowaną Organizację Polską[41]. Liczba członków sięgała w 1943 r. od 70 do 100 tys. Oddziały zbrojne walczyły nie tylko z Niemcami, ale również z komunistami i grupami wywiadowczymi Armii Czerwonej. Pierwszym dowódcą NSZ został płk Ignacy Oziewicz ps. „Czesław”. Dowództwo podzielone było na Oddziały: Organizacyjny, Wywiadowczy, Operacyjno-Wyszkoleniowy, Kwatermistrzowski, Łączności, Oświatowo-Wychowawczy. Służbą duszpasterską opiekował się ks. Michał Poradowski ps. „Benedykt”. Utworzone zostały inspektoraty: Ziem Zachodnich, Centralnych, Północnych, Południowo-Zachodnich, Południowo-Wschodnich i Inspektorat Ziem Północno-Wschodnich, który pozostał tylko na papierze. Obszar działania organizacji podzielony został na 14 Okręgów. W 1944 r. doszło w NSZ-cie do rozłamu na tle podporządkowania się AK. Część struktur wywodzących się z NOW podporządkowała się AK, pozostała część zachowała odrębność. Oddziały NSZ brały udział w Powstaniu Warszawskim. Największą jednostką w polu, była Brygada Swiętokrzyska, która w I 1945 roku opuściła ziemie polskie przedzierając się na Zachód. Po wkroczeniu Sowietów, dowództwo NSZ, podjęło decyzję o zejściu do podziemia i nie ujawnianiu się. W 1947 roku część oddziałów weszła w skład nowej organizacji podziemnej Narodowe Zjednoczenie Wojskowe.

Ojczyzna, kryptonim „Omega” (1939–1945). Organizacja Ziem Zachodnich „Ojczyzna” utworzona została przez działaczy SN w Poznaniu. Funkcjonowała na terenach wcielonych do III Rzeszy. Organizatorami byli: Kirył Sosnowski ps. „Konrad”, ks. prałat Józef Prądzyński, hrabia Adolf Bniński, Witold Grott. Dowodzona była przez Witolda Grotta i ks. Józefa Prądzyńskiego[42]. Liczba członków sięgała ok. 500. Grupa była elitarna, zajmowała się propagandą, zbieraniem informacji o sytuacji Polaków na ziemiach wcielonych. Po aresztowaniach w 1941 r. przeniosła się do Warszawy. Tam zorganizowano Sekcję Zachodnią w Departamencie Informacji i Prasy oraz Biuro Ziem Zachodnich Delegatury Rządu na Kraj. Z jej inicjatywy powstały takie konspiracyjne instytucje, jak:Uniwersytet Ziem Zachodnich,Instytut Zachodni iZachodnia Agencja Prasowa. Ściśle współpracowano z Delegaturą Rządu RP na Kraj. Miała duży wkład w organizację podziemia na Pomorzu[43].

Organizacja Wojskowa Młodzieży Kaszubskiej(1939–1942). Powstała w Kościerzynie, organizatorem był Brunon Richert. Liczba konspiratorów wynosiła prawdopodobnie ok. 600. Kapelanem organizacji był prawdopodobnie ks. Jan Szulc. Została rozbita przez Gestapo[44]. Ostatnim dowódcą organizacji, był Jan Nikisch[45]

Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy(1939 – 1944). Powstała w październiku 1939 r. w Warszawie z inicjatywy działaczy Obozu Narodowo-Radykalnego „ABC” (a zarazem działaczy OP). Zorganizowali oni tzw. Grupę „Szańca” i OW ZJ. Twórcami organizacji byli: Władysław Maricinkowski, Witold Kozłowski, Otmar Wawrzkowicz oraz Tadeusz Salski. Utworzono 17 okręgów, które dzieliły się na powiaty i gminy. Dowódcą został mianowany W. Marcinkowski ps. „Jaxa”, „Szymkiewicz”. Początkowo liczebność organizacji wynosiła ok. 10 tys. konspiratorów. Bardzo szybko rozwijał się wywiad i struktury na Pomorzu, gdzie współpracowano z Okręgowym Delegatem Rządu RP na Kraj. Początkowo również doszło do nawiązania kontaktów z ZWZ, jednak żądanie przekazania punktów kontaktowych, adresów i stanów osobowych ZJ doprowadziło do zerwania rozmów na temat scalenia. Od tej pory Organizacja Wojskowa ZJ działała samodzielnie. Dopiero w 1942 r., po połączeniu z częścią NOW, utworzono wspólną organizację pod nazwą Narodowe Siły Zbrojne.

Pobudka(1939–1944). Została utworzona przez działaczy Ruchu Narodowo-Radykalnego „Falanga” w Warszawie wokół pisma o tym samym tytule. Organizatorami byli m.in.: inż. Samuel Kostrowicki, dr Jerzy Żański, Władysław Terlecki. Organizacja podporządkowała się ZWZ-AK.

Ruch Kulturowy(1943–1944). Grupa działaczy KN utworzyła strukturę konspiracyjną, która istniała wokół pisma „Sztuka i Naród”. Twórcą grupy był Andrzej Trzebiński. Wśród członków byli m.in.: Tadeusz Gajcy[46], Stanisław Marczak.

Wyzwolenie (ok. 1939–1942). Organizacja utworzona we Lwowie z Narodowej Organizacji Gimnazjalnej i Akademickiej. Przewodził jej Mieczysław Weiss. W 1941 r. doszło do aresztowań wśród przywódców grupy. Brak danych o liczebności[47].

Załoga(ok. 1939 – 1944). Organizacja skupiona wokół pisma o tym samym tytule, początkowo w ramach Związku Jaszczurczego, następnie NSZ. Twórcą i komendantem został kpt. Stanisław Hendzel ps. „Gruda”. W Warszawie istniał batalion „Załogi” w sile ok. 300 ludzi. Była jedną z zewnętrznych organizacji OP.

Wszystkie wymienione tutaj organizacje miały dobrze rozwiniętą propagandę, wydawały pisma, broszury, podręczniki. Propaganda stanowiła dla nich ważny element walki politycznej. Do najpopularniejszych pism możemy zaliczyć m.in.: „Szaniec”, „Walkę”, „Narodowe Siły Zbrojne”, „Pobudkę”, „Sztuka i Naród”. Celem powstawania tych pism, była stała walka o nowych członków. Przedstawiano czytelnikom inną wizję państwa polskiego, które miało powstać po wojnie.