Artykuł ukazał się w VII numerze
Liberte!
Pytanie „na jakich filarach powinny opierać się projekty realizowane w ramach inicjatywy Łódź ESK 2016?” stanowi kluczowe zagadnienie projektu. Aby stworzyć dobrą koncepcję programową, należy przeanalizować najistotniejsze aspekty, zjawiska i procesy jakie wyróżniają Łódź pośród innych miast. Odniesień trzeba poszukać zarówno w XIX, XX jak i XXI wieku.
Zanim dojdziemy do szczegółów merytorycznych programu ŁESK 2016 należy skoncentrować się na głównych wytycznych Komisji Europejskiej oraz kluczowych przesłaniach Raportu Palmera dotyczących koncepcji programowej. Podstawę stanowi przygotowanie koncepcji z dużym wyprzedzeniem czasowym i jej konsekwentne realizowanie. Wizja programowa nie może powstać ad hoc w momencie tworzenia aplikacji. Należy postawić sobie jasne cele oraz mieć wyobrażenie tego, co się chce osiągnąć. Koncepcja musi przede wszystkim przedstawiać klarowną i spójną wizję, stworzoną z uwzględnieniem „filozofii” tytułu ESK. Należy zbudować nową jakość na bazie istniejącej już tradycji i tożsamości kulturalnej miasta.
Kryteria oceny ESK
Wnioski miast kandydujących oceniane będą przez Komisję Europejską (a dokładnie poprzez specjalnie powołana Komisję Selekcyjną) z uwzględnieniem szczególnych celów i kryteriów wymaganych do tytułu. Kryteria te są pogrupowane w dwóch kategoriach: „wymiar europejski” oraz „miasta i obywatele”. W kryterium „wymiar europejski” najważniejsze jest, aby miasto kandydujące podkreśliło rolę, jaką odegrało w kulturze europejskiej, miejsce i przynależność do Europy oraz obecny udział w europejskim życiu artystycznym i kulturalnym. Ten wymiar powinien być wyrażony poprzez dialog, integrację i wymianę wartości kulturalnych. Natomiast kryterium „miasta i obywatele” ma na celu zachęcić miasto do stworzenia programu o trwałych efektach, programu, który wpisze się w długoterminowy rozwój miasta wykraczający poza ulotne fajerwerki wydarzeń kulturalnych. Kryterium to nakłada na miasta obowiązek tworzenia długofalowych projektów. Obchody ESK będą więc stanowić okazję, która ma szansę przyczynić się do zmiany lub do utrwalenia i rozwinięcia kulturalnych praktyk w mieście.
Nowa tożsamość - nowa ziemia obiecana
Łódź jest miastem, które poprzez przyznanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury może zyskać nową tożsamość. Nowe oblicze miasta rodzi się od momentu upadku wielkiego przemysłu na początku lat 90. XX wieku. Od tego czasu funkcja przemysłowa miasta zostaje systematycznie wypierana przez funkcje: kulturalną, turystyczną, rozrywkową i usługową. Łódź potrzebuje redefinicji swojej tożsamości. Niegdyś robotnicze miasto zamienia się w metropolię opartą na kulturze, nowych mediach, przemyśle kreatywnym oraz życiu akademickim.
A zatem wracając do pytania „na jakich filarach powinny opierać się projekty realizowane w ramach inicjatywy Łódź ESK 2016?”, wiadomo już, gdzie i jak szukać odpowiedzi. Najistotniejsze odniesienia, jakie zostały wygenerowane w procesach prac nad wizją programową kandydatury Łodzi mają swoje korzenie zarówno w XIX i XX wieku, ale głównie odnoszą się do przyszłości. Wizja Łodzi XXI wieku to obraz miasta opartego na sektorze kulturalnym, przemyśle kreatywnym, nowych mediach, nowych technologiach oraz aktywności akademickiej. W nawiązaniu do przeszłości, czyli gigantycznego potencjału rozwojowego, Łódź musi raz jeszcze „rozwinąć skrzydła”, tym razem nie tylko na polu przemysłowym, lecz głównie w oparciu o sektor kulturalny, turystyczny i rozrywkowy. Kluczowym hasłem, czy też kategorią, która ma tworzyć nowy porządek i nową tożsamość miasta jest pojęcie „Nowej Ziemi Obiecanej”. Najważniejsze klucze pojęciowe to dynamika, rozwój, awangarda, kreatywność i przyszłość. Na płaszczyźnie tych pięciu kategorii stworzyliśmy główne filary projektu.
Filar pierwszy: Miasto awangardowe
Ważnym obszarem, na którym powinien opierać się program ŁESK 2016 są korzenie awangardowe miasta. „Łódzka awangarda” jest już niewątpliwie funkcjonującym symbolem. Dziś tradycje awangardowe widoczne są pod postacią rozwijających się ruchów artystycznych oraz rozmaitych przejawów kultury progresywnej i alternatywnej. Kluczowym, wciąż rozwijającym się zjawiskiem jest synteza dwóch obszarów kulturowych – tzw. offu z kulturą elitarną.
Filar drugi: Miasto kreatywne
Filar drugi polega na opracowaniu i realizacji licznych inicjatyw, projektów z sektora przemysłu kreatywnego, nowych mediów oraz nowych technologii. Istotnym elementem jest wspieranie i współtworzenie projektów z obszaru Art & Business. Wymiarem europejskim tego filaru powinno być utworzenie sieci miast kreatywnych oraz aktywność łódzkich partnerów w ramach tej platformy.
Filar trzeci: Miasto wizualne
Kolejnym istotnym wyznacznikiem w przyszłym programie ŁESK 2016 powinny być sztuki wizualne. Łódź w głównej mierze słynie z instytucji oraz wydarzeń kulturalnych z zakresu filmu, sztuki współczesnej, animacji, fotografii, komiksu, mody i wzornictwa (designu). Dziedziny te, tworzące razem specyficzną „kulturę wizualną”, powinny być w szczególny sposób stymulowane i rozwijane.
Filar czwarty: Miasto postindustrialne
Ostatni bardzo pojemnym obszar przyszłego programu ŁESK 2016 to charakter postindustrialny Łodzi. Istotnym pojęciem jest tu „przestrzeń postindustrialna” rozumiana dosłownie jako industrialne dziedzictwo, spuścizna architektoniczna i symbolicznie jako subiektywna topografia miasta oraz wielokulturowy wymiar społeczno-historyczny. Łódzkie fabryki, to nie tylko fragment kultury materialnej miasta, ale także wielki potencjał społeczny, duchowy i symboliczny. Fabryczny charakter Łodzi jest bowiem nie tylko elementem architektury miasta, ale najistotniejszym, najbardziej swoistym wyróżnikiem Łodzi (tzw. USP – unikalną cechą marki).
Główne wymiary projektu ESK
Program obchodów ESK, a także sam fakt kandydowania do tego tytułu należy potraktować dwubiegunowo. Z jednej strony istotnym elementem jest to, jakie korzyści i wartości dodane związane są z ubieganiem się o tytuł ESK (czyli wszystko to, co otrzymujemy). Z drugiej zaś strony ważne jest to, co Łódź i łodzianie wniosą do inicjatywy ESK (czyli wszystko to, co dajemy). Oba te wymiary łączy fakt, iż przestrzenią, na której rozgrywają się wszystkie projekty jest Łódź. Bez względu na to, kto jest beneficjentem danego projektu, czy dany projekt spełnia kryterium „miasta i obywatele” czy „wymiar europejski”, to wciąż wspólnym mianownikiem jest ta sama arena – miasto Łódź. Ze względu na to, iż projekt jest skierowany zarówno do mieszkańców miasta, jak i do przyjezdnych, należy skupić się nad tym, co miasto może zaoferować obydwu grupom. Dlatego też, obok głównych filarów projektu Łódź – Europejska Stolica Kultury 2016 ważny jest wymiar przestrzenny projektu. Do głównych obszarów, na które trzeba zwrócić uwagę podczas planowania konkretnych projektów ŁESK 2016 należą: wymiar artystyczny, społeczny, ekonomiczny, turystyczny, ekologiczny, topograficzny oraz wymiar wizerunkowy.
Na koniec: od siebie
Kilkadziesiąt lat temu dzięki artystom i ruchom oddolnym powstała łódzka awangarda i tak też dziś rodzą się nowe niezależne nurty. To w Łodzi powstała Konstrukcja w Procesie, Warsztat Formy Filmowej, kultura Zrzuty, grupa Łódź Kaliska, pierwsze Biennale Sztuki. Aktualnie takich pionierskich inicjatyw w Łodzi jest wiele - Alternatywna Łódź, Fabrykancka, grupa Nud-no, Białe Gawrony, Grupa Pewnych Osób etc. Podróżując po innych miastach nie widzę takiej aktywności wśród młodych ludzi, którzy biorą sprawy w swoje ręce (tak jak w Łodzi). Nie możemy być przecież miastem wyłącznie kultury elitarnej jak Paryż czy Florencja. Marzę, aby Łódź była bardziej jak Berlin, czy Amsterdam.
Nie mam żadnych wątpliwości, że Łódź jest najlepszym, wręcz modelowym kandydatem do Europejskiej Stolicy Kultury. Czuje, że dopiero nadchodzi nasze 15 minut. W Łodzi zaczyna się coś na nowo rodzić. Myślę, że nawet jeśli nie uda nam się zdobyć tytułu ESK to i tak wygramy. Musimy konsekwentnie „robić swoje”. Ważne, żeby Łódź rozwijała się w każdym aspekcie. Sam tytuł to tylko flaga, logo, z którym maszerujemy.
