Pominąłem wykładziki "O cnocie" i "O kole fortuny", bo nic do nich nie mam, a i wakacje się kończą, a wraz z nimi - sezon ogórkowy. Pora zatem na "wielką zdradę", czyli: problem narodu.
Zacznijmy od tego, że wywód profesora Kołakowskiego w tym przedmiocie jest zwyczajnie mętny. Niby chodzi mu o próbę odpowiedzi na pytanie, czy wolno i w jakich okolicznościach dokonać zdrady własnego narodu, rodziny lub Kościoła - ale tak naprawdę, jak śledzić to zdanie po zdaniu, to żadnej konkluzji w tym przedmiocie nie ma. Bo i cóż to w końcu za stwierdzenie, że zdrada polityczna (...) jest na ogół dwuznaczna..?
Zasadniczo nie zgadzam się z Profesora podziałem na "zbiorowości/byty istniejące z przypadku urodzenia" oraz "zbiorowości, do których należy się na mocy aktu woli". Podział ten jest właśnie źródłem niejasności całego wywodu.
To znaczy - owszem, da się wyznaczyć pewne ekstrema: pierwszym jest istnienie jednostki, która jest dana sobie samej PRAWIE bezalternatywnie (PRAWIE, a nie do końca i bezaplecyjnie, bo wprawdzie JESZCZE nikt z nas nie miał wyboru co do tego kim, gdzie i jak się urodzi - ale rosną przecież stale możliwości takiej lub innej auto-modyfikacji. Póki co, są one raczej kosmetyczne, a jeśli ktoś sobie funduje nową twarz i nową tożsamość, to mamy uzasadnione podejrzenie, że robi to, chcąc się ukryć przed pościgiem - ale, z całą pewnością, nie jest to kres naszych możliwości,
co od dawna wieszczę, przewidując też przyszłej wolności wyboru w tej materii
różnorakie konsekwencje...) - drugim ekstremum jest bodajże tzw. "flash mob", kiedy to obcy sobie ludzie, skrzyknięci przez fejsa, zbierają się na parę minut gdzieś, by wspólnie coś robić, po czym rozchodzą się, bez większych tego faktu konsekwencji.
Powstaje pytanie - czego opisywane systuacje są ekstremami..? To jest właśnie cała trudność. Przebiega między nimi oś, na której da się wyznaczyć nieskończenie wiele stanów pośrednich. Dość blisko ekstremum, jakim jest "istnienie jednostki ludzkiej" sytuuje się "istnienie rodziny" - przynajmniej (w naszej obecnej kulturze) tzw. "rodziny nuklearnej". W przeszłości jednak, istniało o wiele więcej zbiorowości tak samo lub niemal tak samo "naturalnych" (przez "naturalność" rozumiemy tu przeciwieństwo "konwencjonalności") jak "rodzina nuklearna".
Przede wszystkim - była to "rodzina w szerszym znaczeniu", obejmująca także dalszych krewnych - jeśli ta "rodzina w szerszym znaczeniu" posiadała jakąś wewnętrzną strukturę, istniał jej przywódca - można było mówić o "rodzie". "Rody" istnieją i mają się dobrze poza Europą. Ale "rodzina w szerszym znaczeniu" była bytem bardzo ważnym jeszcze w czasach mojej młodości, a pewnie wciąż jeszcze znajdzie się w Polsce wiele takich rodzin, gdzie kuzyni, kuzynki, stryjowie, stryjenki, wujowie i wujenki - spotykają się często, blisko ze sobą żyją i odczuwają głęboką wobec siebie lojalność!
"Rody" istniały u nas formalnie do roku 1918, a zwyczajowo - jeszcze co najmniej 20 - 30 lat dłużej. Oczywiście, nie wszędzie i nie u wszystkich - raczej u arystokratów (kodeksy cywilne państw zaborczych przewidywały funkcję "głowy rodu" przynajmniej dla osób stanu szlacheckiego i dawały jej określone kompetencje - wyjątkiem była tu Kongresówka, gdzie obowiązujący "kodeks Napoleona" poprzestawał, metodą rewolucyjną, na pojęciu "głowy rodziny", bez stanowych rozróżnień).
Tak jest do tej pory w tzw. "rodzinach" mafijnych, nieprawdaż..?
W najszerszym znaczeniu "quasi-rodzinną wspólnotą naturalną" jest:
- ród w chińskim sensie tego słowa (gdzie jest to wspólnota licząca od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy ludzi wywodzących się od wspólnego przodka),
- majątek feudalny, obejmujący właściciela ziemskiego, jego ród i jego "ludzi zależnych", którzy się mu "powzdali" w poddaństwo,
- gospodarstwo niewolnicze, obejmujące właściciela, jego ród i jego niewolników (ostatnim bodaj takim właśnie "gospodarstwem niewolniczym" jest tak naprawdę rodzina Saudów, panująca w Arabii Saudyjskiej - ale o tym ciiiii...).
W każdym z tych przypadków zachodziła sytuacja, o której pisze Kołakowski, iż: (taki byt) podobnie jak jednostka ludzka, jest dziełem natury, nie powstał z zamiaru czy planu, i nie musi się tłumaczyć ze swego istnienia: jest, bo jest i przez to, że istnieje, istnieje prawomocnie.
Kołakowski tę właściwość "bycia bytem naturalnym" odnosi co prawda tylko do jednostki ludzkiej, do rodziny i do narodu - co, jak wykazałem powyżej, jest oczywistym błędem. Nie uwzględnia bowiem bardzo wielu innych zbiorowości, które istniały w przeszłości lub też istnieją "gdzie indziej", to jest - nie u nas i nie w tej chwili.
Błędem jest też traktowanie narodu tak samo jak jednostki lub rodziny. Otóż - wcale nieprawdą jest, że narody nie powstały z zamiaru czy planu. Gdyby narody były TAK SAMO naturalne i TAK SAMO "oczywiste" jak rodzina, ród czy też "quasi - rodzinna wspólnota naturalna", to byśmy nie znali i nie czcili ich twórców i bohaterów, którzy ich "umocnieniu", lub "budzeniu" poświęcili życie.
Tymczasem kult takich właśnie bohaterów: różnych Schornacków, Mrongowiuszów, Kajków, Korfantych - zajmuje poczesne miejsce w naszej przestrzeni publicznej. Wszystkie te pomniki, place, ulice i szkoły imienia - zaświadczają, że NIE JEST "naród" bynajmniej "wspólnotą naturalną", skoro "świadomość narodową" trzeba "budzić", a potem "umacniać"..!
Owszem, jest "naród" taką wspólnotą, która budzi bardzo silne emocje. Zauważmy jednak, że emocje te pojawiają się głównie wtedy, gdy mamy do czynienia, w taki czy w inny sposób, z innym bytem - z państwem. Tym co, na mocy jednej z definicji, wyróżnia "naród" spośród innych zbiorowości ludzkich, bywa "dążenie do posiadania własnego państwa".
Nie do końca się z tym zgadzam - bo RACZEJ to państwa tworzą narody niż odwrotnie (to jest droga "normalna", "naturalna" - acz bynajmniej nie jedyna: owszem - znamy wiele przykładów na to, że jakaś grupa ludzi stała się narodem w opozycji do państwa lub państw nad nimi panujących. I tu jednak: gdyby nie istnienie państwa - w tym przypadku, wrogiego - czy grupa ta zdefiniowałaby się jako "naród"..?).
Otóż "państwo" jako jakaś władza pobierająca podatki, wymierzająca mandaty i konfiskaty, wcielająca w kamasze - na ogół, jeśli budzi jakieś emocje, to raczej negatywne. Czyż nie jest w tej sytuacji "świadomość narodowa", ubierająca wszystkie te trywialne konieczności życia w państwie we wspaniały sztafaż powiewających sztandarów i
szumu husarskich skrzydeł - cudownym wynalazkiem,
znakomicie ułatwiającym państwu funkcjonowanie..?
W rzeczy samej, po roku 1789 państwa "cywilizacji białego człowieka" zrobiły co tylko leżało w ich mocy, aby zniszczyć różnego rodzaju "quasi-rodzinne wspólnoty naturalne", a umocnić - poczucie tożsamości narodowej podległej sobie ludności.
Nie byłby możliwy Hitler w Niemczech przed rokiem 1914, gdy społeczeństwo niemieckie wciąż jeszcze było bardzo "tradycyjne", a "rodziny w szerokim sensie", "rody" (przynajmniej wśród arystokracji), a nawet pewne pozostałości "quasi-rodzinnych wspólnot naturalnych" (chociażby w postaci mnogości niemieckich księstewek, tworzących Rzeszę...) zagospodarowywały większość tej "energii emocjonalnej", którą potem Hitler zdołał wyzwolić i obrócić w narzędzie zagłady.
Nie byłby możliwy Stalin w Rosji przed uwłaszczeniem chłopów: przecież kult jego osoby kłóciłby się z "naturalną" lojalnością poddanych względem własnych, "przyrodzonych" panów..!
W każdym razie na naszej osi, rozciągającej się pomiędzy "bytem jednostki", a "chwilowym bytem
flash mobu" (oś te zdefiniować by można jako pewne "kontinuum naturalności i konwencjonalności bytu"), zarówno naród, jak i państwo umieścić należy dalej od "najbardziej naturalnego bytu jednostki", a bliżej "najbardziej konwencjonalnego bytu
flash mobu". Przy czym, biorąc pod uwagę że
państwa są bytami dużo starszymi od narodów i dużo bardziej powszechnymi - to państwo wydaje się "bardziej naturalne" i "mniej konwencjonalne", niż "naród"..!
Jest to zresztą jak najbardziej zgodne z praktyką. Zdrajców państwa karze się śmiercią (przynajmniej w "państwach poważnych": nie może zresztą być inaczej - ten, kto dopuścił się zdrady stanu, robił to przecież w tej intencji, aby jedną władzę państwową zastąpić inną - jak słusznie zauważył ongiś JKM, jeśli skarzemy go, przez dziwny do wytłumaczenia wstręt do kary śmierć, na długoletnie, albo i dożywotnie nawet więzienie ryzykujemy, że władza się w taki lub w inny sposób zmieni - i zdrajca, w oczach nowej władzy będący bohaterem, zbierze za swój czyn laury, których wcale dla niego nie pragniemy, skoro nas zdradził...: tego ryzyka na ogół nie ma przy czynach czysto kryminalnych..!).
A zdrajców narodu..? Kto jest "zdrajcą narodu"..? Ten, kto swoją "świadomość narodową" odmienia, porzucając poprzednią i zyskując nową. Otóż, takich było wśród Polaków, bez przesady - miliony. Miliony ludzi, którzy w domu rodzinnym mówili językiem polskim (co jest pierwszym warunkiem posiadania "polskiej tożsamości") w życiu dorosłym zdecydowało, że jednak lepiej jest posługiwać się na co dzień angielskim, niemieckim czy (o wiele rzadziej) rosyjskim.
Ich potomkowie mają się dobrze i jeśli nawet wiedzą, że płynie w nich "polska krew", to ani nie spędza im to na ogół snu z powiek świadomością jakiejś "zdrady" ze strony ich przodków, ani też - nie prowokuje najczęściej do niczego, co by przypominało ekspiację. I słusznie zresztą! Bo czy można mieć o to do nich, a nawet i do ich przodków pretensje, skoro władza panująca nad Polską i Polakami
robiła co mogła, by życiu tutaj obrzydzić..?
Z drugiej strony tysiące, a może i setki tysięcy Polaków, bardzo często tych najważniejszych, bo najpłodniejszych twórczo, należących do elity - ma przodków Niemców, Ormian, Tatarów (jak Henryk Sienkiewicz, którego rodzina przybyła na Litwę po upadku Złotej Ordy w końcu XV wieku...), Żydów, a nawet - Francuzów, Szkotów czy, jak w przypadku posła Godsona, jakichś Murzynów. Ktoś z Państwa ma pretensje do tych ludzi lub do ich przodków, że "nie dochowali wierności" swojemu "przyrodzonemu narodowi"..?
Pomieszanie pojęć występuje w tej materii tylko i wyłącznie dlatego, że władza państwowa bardzo chętnie nazywa swoich wrogów - "zdrajcami narodu". Niezależnie od tego, czy pragnęli tylko zmienić rząd - czy oddać terytorium temu rządowi podległe pod władzę jakiegoś innego państwa.
Profesor Kołakowski w swoim "mini wykładzie" w każdym razie, do rozwikłania tego pojęć pomieszania się nie przyczynia...
