Dziś obchodzimy niezwykle ważną, ale nieco zapomnianą w przestrzeni publicznej datę. 1 marca to Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych.
Chcę w tym miejscu podkreślić, że bardzo się cieszę, że działania, które rozpocząłem będąc ministrem sprawiedliwości, przekazania podziemi budynku MS na filię Muzeum Powstania Warszawskiego dobiegają do szczęśliwego finału.
Wszyscy politycy powinni w sposób szczególny angażować się w codzienne przywracanie pamięci bohaterów.
Dobrym przykładem, na który chciałbym się powołać jest wspólna Polsko-Węgierska inicjatywa, którą rozpoczęliśmy w roku 2011 wraz z moim węgierskim odpowiednikiem, czyli ustanowienie Europejskiego Dnia Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych. Pierwsze obchody odbywały się w Muzeum Powstania Warszawskiego. Dzięki tym obchodom, które co roku odbywają się w innym europejskim mieście sprawiliśmy, że czcić i pamiętać ofiary zbrodni reżimów będzie cała zjednoczona Europa. Zgodnie z zasadą, że dwóje z lekcji historii pisane są na skórze narodów musimy pamiętać o historii naszego kontynentu ale także uczyć jej innych.
Kolejnym przykładem sprawy, której przez ponad 20 lat nie udało się sfinalizować, są funkcjonujące w polskim porządku prawnym wyroki sądów wojskowych z czasów stalinowskich. Dlatego jako Minister Sprawiedliwości złożyłem około 1000 wniosków, a każdy z nich musiał być poprzedzony benedyktyńską pracą, nie tylko w ministerstwie, gdzie go przygotowywano, ale wcześniej w Instytucie Pamięci Narodowej.
Archiwiści IPN, żeby wybrać takie sprawy, a pamiętajmy, że stalinowski wymiar sprawiedliwości często karał żołnierzy podziemia pod przykrywką sądzenia spraw czysto kryminalnych, musieli zrobić przegląd zbioru liczącego kilkadziesiąt tysięcy tomów akt spraw. Efektem tej pracy było udostępnienie ministerstwu wykazu obejmującego ponad tysiąc nazwisk. To umożliwiło mi złożenie stosownych wniosków. Mamy już pierwsze unieważnione wyroki, a pamiętajmy, że musi się to odbywać w normalnej procedurze sądowej. Chcemy w ten sposób oddać hołd i przywrócić dobre imię niesłusznie skazanym na karę śmierci w tych trudnych dla Polski czasach.
I po trzecie, inicjatywa wyjątkowa. Ministerstwo Sprawiedliwości podpisało porozumienie z Instytutem Pamięci Narodowej oraz Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa sprawie współpracy w odnajdywaniu nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944 – 56. Efektem porozumienia, które podpisaliśmy była identyfikacja związana z ustaleniem miejsc pochówku ofiar stalinowskich. Najbardziej znanym przykładem były prace ekshumacyjne przeprowadzone na cmentarzu Powązkowskim, w kwaterze „Ł”, tzw. Łączce. Dzięki pracom wydobywczym i ekshumacyjnym wydobyto szczątki aż 117 osób.
Ustalono także tożsamość niektórych z nich, m.in.,. Edmunda Bukowskiego ps. Edmund, Stanisława Łukasika ps. „Ryś” czy Eugeniusza Smolińskiego. Miesiąc temu, po przeprowadzeniu badań genetycznych, IPN poinformował o potwierdzeniu tożsamości kolejnych osób: Tadeusza Polaka ps. „Junak”, Bolesława Budelewskiego pseudonim „Pług”, Stanisława Abramowskiego pseudonimy „Bury” i „Partyzancik” i Stanisława Kasznicy pseudonimy „Maszkowski”, „Przepona”, „Wąsal”, „Wąsowski”, „Stanisław” i „Stanisław Piotrkowski”. Mam nadzieję, że wszystkie ciała zostaną ekshumowane i zidentyfikowane, dzięki czemu będziemy mogli oddać cześć bohaterom tamtych dni w sposób najbardziej odpowiedni, poprzez przywrócenie godnego miejsca pochówku z oznaczonymi tablicami i pomnikami.
Chcę dodać, że udział ministra sprawiedliwości w tej współpracy jest istotny z uwagi na wykonywany przez niego nadzór nad służbą więzienną. Wiemy, że w latach czterdziestych i pięćdziesiątych miały miejsce przypadki stracenia więźniów-żołnierzy AK czy NSZ bezpośrednio w więzieniach, oraz tworzeniu na miejscu ukrytych pochówków. Potencjalne takie miejsca są wytypowane i będą badane. Jeszcze jako minister dopilnowałem, żeby zapewnić pełną pomoc w tych pracach ze strony Służby Więziennej przedstawicielom IPN czy ROPWiM.
Powinniśmy każdego dnia, nie tylko podczas dzisiejszej rocznicy, oddawać hołd bohaterom tamtych dni, bo jak pisał Hobbes, „pamięć i wyobraźnia są tym samym”.
